****
recensie Caesar Must Die
Shakespeare op zijn Siciliaans
door Cor Oliemeulen
Zware jongens voeren de tragedie Julius Caesar op. Regisseurs Paolo en Vittorio Taviani volgden een half jaar lang de voorbereidingen en trekken parallellen tussen het historische toneelstuk en het leven in de cel. Bijzonder.
De universele taal van Shakespeare ademt vriendschap, verraad, macht, oneerlijkheid en geweld. De meeste gedetineerden in de zwaarbeveiligde afdeling van de Rebibbia-gevangenis in Rome zal dat salami zijn. Behalve de criminelen die hun vaak uitzichtloze bestaan zin willen geven met een portie kunst en cultuur. De meesten zijn leden van de georganiseerde misdaad die straffen van twaalf jaar tot en met levenslang moeten uitzitten.
Gevoel voor drama
Zes maanden voor de uitvoering doen ze auditie. Het spreekt voor zich dat het gevoel voor drama de gemiddelde Italiaan in het bloed zit. Zoveel theatraal enthousiasme en inlevingsvermogen zullen we niet snel aantreffen bij de doorsnee kaaskop in de Nederlandse bajes. De toekomstige acteurs moeten zich op twee verschillende manieren introduceren terwijl ze afscheid nemen van hun geliefden: de eerste keer huilend, de tweede keer boos. Het resultaat is regelmatig hilarisch. Uiteindelijk ontstaat een bont gezelschap (vaak houterig bewegende) mannen met een goed gecaste Romeinse keizer voorop.
Tijdens de screentest horen de regisseurs hoe de personages Prosperus en Ariel in onvervalst Napolitaans dialect discussiëren, hoe Romeo en Polonius fluisteren en vloeken in het Siciliaans of Apuliaans. De dialectische verbastering van de tekst gaat niet ten koste van de toon van de tragedie. De interpretatie door de spelers levert zelfs een nieuwe waarheid met een diepere betekenis op. Er is echter één voorwaarde: de woordkeus en de uitspraak moeten ‘nobel’ zijn, niet ‘vulgair’.
Dicht bij eigen verleden
Oefenen doen ze achter de tralies, in de recreatiezaal of tijdens het boenen van de vloer. Soms ligt een zin benauwend dicht bij het eigen verleden en wordt de repetitie emotioneel zwaar. De man die Brutus, de moordenaar van Caesar, speelt, heeft de tekst: ‘Kon ik maar de geest uit de tiran trekken zonder zijn borst open te snijden.’ Vroeger sprak een maffiavriend ongeveer dezelfde woorden voordat hij een verrader moest doodsteken. De scène is misschien wel tien keer overgedaan, maar doet geen afbreuk aan de geloofwaardigheid. Net als het fragment waarin een acteur wordt gemaand haast te maken en schamper reageert: ‘Ik zit hier al twintig jaar en nou vertel jij mij dat ik geen tijd moet verliezen!’
De broers Taviani hebben van Caesar Must Die bewust geen documentaire gemaakt, alles is uitgeschreven. Ze maken een contrast tussen de duisternis in het leven van langgestraften en de poëtische kracht van emoties die Shakespeare oproept. De zwart-wit beelden benadrukken het onwerkelijke karakter van het unieke gegeven. Caesar wordt niet gedood tegen het bonte decor van oud-Rome maar tegen de troosteloze achtergrond van een gevangenismuur. De film begint en eindigt wel in kleur: de uitvoering met de finale waarin Brutus sterft. Een staande ovatie van familie en vrienden als beloning, waarna bewakers het publiek naar buiten leiden en het theatergezelschap naar de cellen.
11 december 2012