Michiel de Ruyter-regisseur Roel Reiné over zijn lievelingsexplosies en de oude meesters in het Rijksmuseum:
“Ik maak geen geschiedenisles”
door Alfred Bos
“Is dit de pont naar het Buiksloterplein?” Dat vraagt een gedistingeerde heer op leeftijd en ik weet het ook niet zeker. We staan te wachten aan het IJ, bij het nieuwe vertrekpunt van de pont naar Noord – niet naar het Filmmuseum – maar de situatie is onduidelijk.
Wat wel snel duidelijk wordt: de gedistingeerde heer is Ronald Prud’homme van Reine, auteur Rechterhand van Nederland, de meest recente biografie van Michiel de Ruyter, uit 1995. Hij is ook op weg naar de persvertoning van de film die Roel Reiné over de grootste Nederlandse zeeheld van de Gouden Eeuw – en volgens sommigen aller tijden – heeft gemaakt.
Dat komt mooi uit, kan ik gelijk checken of De Ruyters laatste zeetocht, in opdracht van Willem III, een zelfmoordmissie was, zoals de film ons doen wil geloven. Niet helemaal, zegt Prud’homme van Reine. “Maar De Ruyter was als voormalige rechterhand van Johan de Witt natuurlijk wel een blok aan het been van Willem III. Hij was populair.”
Twee dagen later staan in het Scheepvaartmuseum, recht tegenover het voormalige woonhuis van De Ruyter aan de naar hem vernoemde kade in Amsterdam, de regisseur en enkele prominente acteurs de vaderlandse filmpers te woord. Ik sta onder de magnifieke koepel van de binnenplaats op de gastvrouw te wachten naast, opnieuw, een gedistingeerde heer op leeftijd, ditmaal niet met bril maar met strak getrimde baard.
Hij stelt zich voor als Frits de Ruyter de Wildt. Inderdaad, familie. En tevens voorzitter van de stichting Michiel de Ruyter. “Het is gelukt om een aantal familieleden op te trommelen voor de film”, vertelt hij. “Er lopen 35 nazaten van De Ruyter mee in de rouwstoet, tijdens de begrafenis aan het eind van de film.” Hij is enthousiast. “Ik geef de film 10 uit 5.”
We lopen door naar de Van Heemskerckzaal, vernoemd naar een andere Nederlandse zeeheld (Jacob van Heemskerck, 1567-1607). Het schema is uitgelopen, dat viel te verwachten. Maar daar komt Barry Atsma, Johan de Witt in de film, op ons af gestapt.
“Ik ben je man”, zegt hij.
“Ik zou graag je man zijn, maar het schema is in de war. Ik kom voor de regisseur.”
“Dan ga ik huilend naar huis”, grapt Atsma en weg is hij.
Bij het raam met uitzicht op de replica van het 17de-eeuwse schip Amsterdam sta ik met een andere bezoeker te filosoferen over ‘klein scheepje’ en ‘grote zee’. Dat ze daarmee naar Indië voeren… “En niet alleen de zee was gevaarlijk. Ze regen elkaar zo aan het mes, dat ging toen heel makkelijk”, merkt mijn buurman op. “Alex van Balen”, introduceert hij zich. Schrijver, met Lars Boom, van het draaiboek en auteur van Michiel de Ruyter, de titel waaronder het bewerkte filmscript als roman in de boekwinkel ligt.
Hij legt uit dat het verdraaid lastig was om alle verwikkelingen in een script van 150 pagina’s te vangen. “Het was een complexe tijd waarin heel veel gebeurde. Niet alleen oorlog met Engeland, maar ook spanningen aan wal tussen staatsgezinden en prinsgezinden. Daarom hebben we ervoor gekozen de jeugd van De Ruyter te laten vallen en ons helemaal te concentreren op zijn jaren als admiraal van de vloot.”
Bij de koffieautomaat tapt Egbert-Jan Weeber, prins Willem III in de film, een kopje koffie.
“Zo’n interviewdag moet slopend zijn”, merk ik op.
“Valt reuze mee”, zegt Weeber. “Misschien is het vermoeiend als je promotie doet voor een film waar je zelf niet zo bij betrokken bent of waar je niet helemaal tevreden over bent, maar over deze film ben ik zeer te spreken. Dus de interviews zijn ook leuk om te doen.”
| “Ik weiger om de acteurs te laten meekijken” |
Dat vindt Roel Reiné, regisseur van de rolprent, ook. Je verwacht dat hij na een x-tal gesprekken met de pers rijp is voor een migraine-aanval of in ieder geval suf gekletst, maar niets van dat alles. “Het is hartstikke leuk om over de film te praten”, steekt hij gretig van wal. “Dat is het leukste wat er is, behalve het maken van de film dan.”
“Dus het is vandaag Dolle Donderdag?”
“Gisteren was het Dolle Woensdag, want toen liet ik Frank (Lammers) en Sanne (Langelaar, ze spelen respectievelijk Michiel de Ruyter en diens echtgenote Anna) de film zien…”
“Die hadden ze nog niet gezien?”
“Ze hadden ‘m nog niet gezien”, bevestigt Reiné.
“Als filmmaker doe ik zelf de camera en ik laat nooit dingen terugzien. De acteurs mogen geen rushes zien en er zijn ook geen monitors op de filmset waarop mensen kunnen meekijken. Dat doe ik heel bewust. Ik vind het belangrijk dat de acteurs alleen maar bezig zijn met de perceptie van hun karakter, niet met: Hoe ziet dat er dan uit? Daarom weiger ik om hen te laten meekijken. Daarnaast vind ik het niet goed op de filmset als mensen teveel bezig zijn met ‘oh, wat is dat leuk’. Dáár concentreer ik me op, op het frame en wat er te zien is. Dus voor Frank en Sanne was het een openbaring om te zien wat de camera doet. Ze weten natuurlijk wel wat ze zelf doen en wat de andere acteurs doen en hoe de sets er uitzien, maar de camera brengt zo’n andere laag aan. Ze waren zeer geëmotioneerd, dat was mooi om te zien.”
Wat was uw reactie toen u hoorde dat een Brabander (Frank Lammers) een Zeeuw (De Ruyter) ging vertolken?
Beetje verbaasd: “Maar ik had hem gekozen, toch? Ik heb Michiel de Ruyter altijd gezien als een gewone jongen van het volk, die – zeg maar – schijt had aan het politieke gekonkel en ook geen belangstelling had voor het pronken met zijn successen. Het is historisch correct dat na een zeeslag (Cornelis, zoon van Maarten) Tromp alle ovaties kreeg en De Ruyter de kippen ging voeren. Dat zit in de film en het klopt ook. Toen Frank binnen kwam lopen tijdens de castings was hij gewoon Michiel de Ruyter; daarover was geen twijfel. Toen ik De Marathon (film waarin Lammers een van de hoofdrollen speelt) had gezien, heb ik niet gedacht aan Michiel de Ruyter, grappig genoeg.”
| “Toen ik naar Amerika ging zei ik: ik doe alles” |
U staat vooral bekend als actieregisseur. Deze film heeft een flinke portie drama. Voelde dat vreemd?
“Nee. Als je mij vraagt: Wat wil je maken? Ik zou liever Magnolia maken dan Fast & Furious. Ik ben eigenlijk een heel emotioneel mens. Ik vind drama en emotiefilms veel interessanter. The Game van David Fincher is een van mijn lievelingsfilms, omdat het de perfecte balans is tussen actie en emotie. Dat is Michiel de Ruyter voor mij ook. Ik heb alleen nooit de kans gehad om het te doen. In Amerika kom je in een vakje terecht: Roel kan actiefilms. Lowbudgetactie, dat is wat hij de rest van zijn leven doet.”
Typecasting geldt ook voor regisseurs in Hollywood…
“Zeker, heel erg. Ik wil heel graag inhoudelijk een goede regisseur worden, maar ik geloof ook in de regel van de 10.000 vlieguren. De Beatles hebben jaren in Hamburg in nachtclubs gespeeld voor ze The Beatles waren. Schaven op het ambacht, precies. Dat is wat ik wilde. Toen ik naar Amerika ging heb ik tegen mijn agent gezegd: ik doe alles. Prequels, sequels, straight-to-video, maakt niet uit. Want ik wil 10.000 uren regisseren.”
“Twee jaar geleden had ik het gevoel: nu ben ik daar klaar mee. Ik weet nu genoeg, nu wil ik weer de inhoud induiken. Voor mij is Michiel de Ruyter een inhoudelijk, politiek kostuumdrama. Dat was de focus en de actie is entertainment. De film duurt 2½ uur, er zit drie kwartier actie in en de rest is drama: emotie, politiek. De hoogtepunten zijn niet een explosie, maar bijvoorbeeld het moment waarop Michiel de Ruyter Willem III feliciteert met zijn benoeming terwijl hij weet dat kort daarvoor Johan de Witt om zeep is geholpen door deze man.”
De film opent in 1653 met de slag van Ter Heide en sluit af in 1676, wanneer De Ruyter is gesneuveld in de slag van Augusta. Dat is 23 jaar, maar de personages worden in de film geen dag ouder. Hoe zit dat?
“In de film is geen jaartal te zien en dat is een bewuste keuze. In het eerste script dat ik las stonden wel jaartallen. Ik vind dat een fout. Ik maak geen geschiedenisles, het is geen documentaire. Ik maak een emotionele filmervaring en als kijker kun je alleen maar een emotionele filmervaring hebben als je met een karakter mee kunt leven. Dat kun je niet als ik Frank (Michiel, dus) twintig jaar ouder maak. Willem III was 2 jaar oud aan het begin van dit verhaal; aan het einde was hij 25. Dat is niet interessant om naar te kijken.”
“Het was een bewuste keuze om alle jaartallen eruit te halen en de film in acht, negen maanden te laten afspelen. De historische gebeurtenissen van 22 jaar stoppen we in die acht, negen maanden. Ik heb de personages gemiddelde leeftijden gegeven. De Ruyter had op dat moment kleinkinderen, Anna was zijn derde vrouw; Willem III was een kind en later een jongvolwassene. Dat hebben we allemaal losgelaten, want anders wordt die filmbeleving een geschiedenisverhaal en heeft het niet de impact die het nu heeft. Dat heb ik geleerd van Gladiator (film van Ridley Scott uit 2000). Daarin worden vele jaren in een paar maanden gepropt.”
| “Zeeslagen hebben altijd tot mijn verbeelding gesproken” |
Bij de zeeslagen dwarrelen de splinters als confetti door het beeld. Hoeveel kilo houtsplinters zijn er doorheen gegaan?
“Ik denk zo’n anderhalve vrachtwagen, hahaha. Je hebt mooie shots waarbij mensen door de lucht vliegen, daar zitten er vijf of zes van in. Maar wat ik gaaf vind is dat Cornelis Tromp aan het praten is met Tycho (Gernandt, speelt Tromps adjudant Van Ghent) en dan slaan de salvo’s binnen in het shot. Of Michiel staat de praten en bam! Dat vind ik dus gaaf. Daar krijgt het zo’n echtheid van. Dat zijn eigenlijk mijn lievelingsexplosies.”
In hoeverre hebben schilderijen uit de Gouden Eeuw inspiratie geleverd?
“Gigantisch. Wat ik heb gedaan is dit. Toen ik 12 was gingen we naar het Rijksmuseum en zag ik dat schilderij met de broertjes De Witt, ik zag de zeeslagen en dat heeft altijd enorm tot mijn verbeelding gesproken. Toen ik aan deze film ging werken, ben ik teruggegaan naar het Rijksmuseum. Onze perceptie van de geschiedenis is dat beeld, die schilderijen. Dat beeld ga ik precies nafilmen. In de film zitten 18 beroemde schilderijen verborgen, want alle keuzes die we gemaakt hebben zijn daardoor geïnspireerd.”
“Bijvoorbeeld, de Staten-Generaal, dat is precies de Staten-Generaal zoals het in het Rijksmuseum hangt en alle vlaggen, alle rekwisieten, kloppen met dat schilderij. Bij de tocht naar Chatman is ook de computeranimatie helemaal nagetekend op basis van het schilderij. Ik was daar heel fanatiek in.”
“De volgende slag is om ook psychologisch iets te doen met die schilderijen. Er is dat beroemde schilderij van de zwaan die zijn eieren verdedigt. Dat was gemaakt voor Johan de Witt, over Johan de Witt. Dat schilderij hebben we op zijn kamer gehangen – wat historisch niet klopt – maar voor mij is dat het symbool voor Johan de Witt: hij beschermt de Nederlanden. Op het moment dat Johan een cruciale fout maakt, namelijk dat hij over de bevolking heen stapt, loopt Cornelis naar het banket met de opgediende zwaan en zet zijn mes er in. Dat is symbool voor de ondergang van de broertjes De Witt. Ze gaan te ver en maken hun eigen zwaan kapot. Dat is het psychologische niveau.”
“De volgende stap is om ook humor te gebruiken. Dat is voor mij: het melkmeisje filmen in de keuken, Rembrandt over straat te zien lopen met een schilderij onder de arm. Kleine humordingetjes, om nog een stapje verder te gaan met wat ik van plan was met de schilderijen. Dat vind ik heerlijk.”
| “Die held van het begin is aan het eind een klein mannetje dat tranen laat” |
“Ik ben ook cameraman en de schilderijen waren tevens inspiratie voor de belichting. Ik licht het uit zoals Rembrandt indertijd licht heeft gehad. Het licht komt van buiten, door ramen. Die schilderijen in het Rijks zijn warm van kleur. Wanneer je met digitale camera’s draait en daglicht aanvult met kunstlicht, wordt de film na kleurcorrectie heel koud. Ik heb kunstlicht gebruikt dat keihard door de ramen knalt; na ontkleuren houd je dan de warmte. Dus het kunstlicht stond buiten. Binnen waren er geen lampen, daar stonden kaarsen. Niemand doet dat op die manier, maar het zorgt ervoor dat veel shots er uitzien als een schilderijenplaatje.”
Er wordt gesuggereerd dat prins Willem III de Griekse beginselen in de liefde aanhangt…
“Dat klopt ook. Op zijn vijfde was Willem III ernstig ziek, leed aan dodelijke koortsen. Ze hebben een leeftijdsgenootje bij hem in bed gelegd, om zijn lichaamstemperatuur te koelen, zodat hij niet dood zou gaan. Dat was Bentick en vanaf dat moment waren ze vrienden, en volgens mij ook geliefden. Daar worden natuurlijk geen uitspraken over gedaan, maar als je de historie goed leest waren dat geliefden.”
“Willem III had ook veel jongetjes om zich heen hangen in zijn hofhouding. Hij trouwt met Mary Stuart en wordt een hele goede koning van Engeland, maar op zijn sterfbed was Bentick nog steeds aan zijn zijde. Willem III was zoekende naar zijn identiteit en uiteindelijk groeit hij in zijn rol. Dat heeft Egbert (-Jan Weeber) erg goed neergezet. Willem III is een heel interessant karakter, daar zou je een hele film over kunnen maken.”
Niet om te klagen maar de film is overvol. Na afloop van de persvoorstelling bleek ik doodmoe. Ik was door de wringer gehaald.
“Geweldig. Hahaha. Dat is cinema! Het moet je overweldigen. Moderne films maken is historisch verdichten. Het slot grijpt me naar mijn strot, dat is het moment waarop alle zaadjes die je plant worden geoogst. Die held van het begin is aan het eind een klein mannetje dat tranen laat. Dat is een reis die ik heel erg geslaagd vind. Maar er wordt de kijker inderdaad nogal wat voorgeschoteld. En dan doe ik ook nog iets heel on-Nederlands met het geluid. Ik overspoel je met geluidseffecten en muziek. Dat is moderne cinema.”
Niet alle kijkers hebben het door, maar de helft van de film komt binnen via je oren.
“Geluid is 70% procent van de filmervaring.”
Coscenarist Alex van Galen vertelde het al: het is een complexe periode uit de vaderlandse geschiedenis waarin heel veel gebeurde en dat moet allemaal worden verteld in 2½ uur. In hoeverre was het een probleem om actie en drama met elkaar in evenwicht te houden?
“Dat is moeilijk, ingewikkeld. Dat kun je alleen maar in de montage zien en besluiten. In de scriptopbouw hadden we duidelijk keuzes gemaakt. We beginnen met een teasende zeeslag, daarna zouden we een volledige zeeslag doen waarin we alle details zien; dat was de Vierdaagse Zeeslag, die duurt 16 minuten. En daarna worden de zeeslagen fragmentarisch, want we willen laten zien wat de zeeslag doet met het eigenlijke verhaal.”
“Wat doet het met onze karakters in het verhaal dat we willen vertellen? En dan moeten we iedere zeeslag uniek maken, anders krijg je battle fatigue. Die balans vinden is moeilijk en er zijn heel veel versies gemonteerd om dat in balans te krijgen. Ik heb het gevoel dat het nu perfect in evenwicht is. Maar dat was wel een lang proces.”
| “In de 12+ versie hoor je de botten van Cornelis de Witt niet kraken” |
Er is materiaal voor 3½ uur: tv-serie?
“Nee. De film moet de film zijn. Een aantal niet-gebruikte scènes gaan we later nog op dvd zetten. Tien minuten of zo, leuk om te hebben. Maar de rest is niet nodig. Je draait heel veel extra spullen die … een zeeslag wordt dan te lang, dan is het saai. Die eerste zeeslag (Vierdaagse Zeeslag) was een half uur. De slag met Maarten Tromp (Rutger Hauer) was tien minuten, die is nu twee minuten in de film. Je stopt alle mooie shots bij elkaar en dan ga je slijpen.”
“Ik vind niet dat er een versie van 3 uur nodig is. Er zijn wel een paar hele leuke en hele mooie scènes over. We hebben een scène gedaan waarin Lieke (van Lexmond, speelt Wendela de Witt, echtgenote van Johan) doodgaat en De Witt dat moet verwerken – dat is prachtig mooi, alleen paste het niet in de film. Je wilt dóór met je karakters en die scène was een stilstand die we op dat moment in de film niet konden gebruiken. Dat soort keuzes maak je.”
Er is naast de gewone 16+ versie ook een 12+ versie voor jongeren, waarin 7 seconden zijn verwijderd. Wat zijn de verschillen?
“Niet verwijderd, maar vervangen. Nee, dat is niet het shot waarin de lijken van de gebroeders De Witt aan de galgenpaal hangen. Ik heb geprobeerd om de keuring zo ver mogelijk te pushen. Op mijn twaalfde zag ik in mijn geschiedenisboek dat schilderij waarop de gebroeders De Witt aan die paal hangen. Officieel mogen er volgens de filmkeuring geen verminkte lijken worden getoond. Het Rijksmuseum is alle leeftijden, daar hangt dat schilderij. Het is ook afgebeeld in de geschiedenisboeken. Daarom komt die scène door de keuring.”
“Men heeft gevraagd om enkele specifieke momenten eruit te halen of te vervangen. De scène waarin Cornelis de Witt wordt gefolterd zit in de 12+ versie, alleen hoor je niet zijn botten kraken. De moord op de broertjes De Witt zit er in, alleen op het moment dat het mes in zijn schouder gaat hebben we een ander shot. De dood van Michiel de Ruyter zit er wel in, maar je ziet niet dat zijn been er is afgeschoten. Op die plek zit een close-up shot van Frank.”
“Dus de 12+ versie is van precies dezelfde lengte en bevat precies dezelfde scènes als de 16+ versie, alleen zijn 7 seconden vervangen door andere shots of ander geluid. Daar kan ik goed mee leven.”
Wat is het internationale perspectief?
“Ik heb deze film gemaakt voor de Nederlandse markt. Dit is ook mijn eerste Nederlandstalige film. We gaan screenen voor de markt in Berlijn, Londen en ook Los Angeles. Of men gaat happen, weet je niet. De verkoopagent gelooft in ieder geval heilig in deze film. De internationale titel wordt Admiral.”
De regisseur stapt op. Zijn plannen? “Eerst een paar jaar films maken in Amerika en dan Willem van Oranje.”
17 juli 2015
Lees ook de RECENSIE van Michiel de Ruyter.