****
recensie Ernest Cole: Lost and Found
Het knagende gevoel van ontheemding
door Cor Oliemeulen
De Zuid-Afrikaanse fotograaf Ernest Cole (1940-1990) was de eerste die de buitenwereld op een indringende manier confronteerde met het leven van de zwarte bevolking onder de Apartheid. Zijn foto’s maakten hem beroemd, maar waren verboden in zijn eigen land. Na zijn vlucht naar Amerika raakte Cole langzaam gefrustreerd, dakloos en vergeten. Totdat in 2017 60.000 van zijn foto’s in een Zweedse bankkluis werden aangetroffen.
Filmmaker Raoul Peck maakte met Ernest Cole: Lost and Found een aandoenlijk eerbetoon aan de fotograaf, die zich genoodzaakt voelde om in ballingschap te gaan. Hij mocht nooit meer terugkeren naar zijn familie en vrienden in Zuid-Afrika. Cole overleed in een New Yorks ziekenhuis aan de gevolgen van kanker, wrang genoeg in de week dat Nelson Mandela werd vrijgelaten uit de gevangenis.
Vluchten uit je eigen land
Raoul Peck kon tijdens het maken van de documentaire deels putten uit zijn eigen ervaringen van ontheemding. Ook hij voelde zich genoodzaakt om zijn land te verlaten. Geboren in Haïti verhuisde hij vanwege de politieke situatie aldaar op jonge leeftijd met zijn familie naar de Verenigde Staten. Hij ging film studeren en belandde in Berlijn en Parijs. In 1996 keerde hij kort terug naar Haïti als minister van cultuur, maar werd al na een jaar ontslagen.
Terug in Europa maakte hij met Lumumba (2000) een politieke biografie over de Belgische koloniale geschiedenis en de moord op de Congolese leider Patrice Lumumba. Ook furore maakte Peck met de documentaire I Am Not Your Negro (2016), de levensloop van James Baldwin, een van de grootste Amerikaanse schrijvers na de Tweede Wereldoorlog. Baldwin groeide op in Harlem, New York maar raakte gefrustreerd door het racisme en verliet op zijn vierentwintigste zijn land om zich te vestigen in Parijs waar hij bijna zijn hele leven zou blijven wonen. Ondanks de parallellen met Peck en Baldwin is de levenswandel van Cole uitermate tragisch.
Internationale bewustwording
Waar acteur Samuel L. Jackson in I Am Not Your Negro fungeert als de stem van James Baldwin, neemt acteur LaKeith Stanfield (Judas and the Black Messiah, 2021) in Ernest Cole: Lost and Found de voice-over voor zijn rekening. Hij vertolkt het uiterst gedetailleerde levensverhaal dat Raoul Peck schreef op basis van Cole’s eigen woorden en gesprekken met zijn vrienden en geliefden én aan de hand van Cole’s confronterende foto’s van het leven onder het apartheidsregime. Het leven van zwarte mannen in een Zuid-Afrikaanse gevangenis en de gedwongen verhuizingen naar afgelegen kampen. Maar vooral had hij een scherp oog voor de dagelijkse onderdrukking, zware arbeid, armoede en de banaliteit van racisme, getuige de vele foto’s van borden met teksten als ‘Slegs vir Blankes / Europeans Only’ bij gebouwen, parken, zwembaden, scholen, ziekenhuizen, treinstations, waar eigenlijk niet?
Cole moest zijn foto’s vaak stiekem maken, op ooghoogte en tijdens het lopen, om niet op te vallen. Dat doet geen afbreuk aan alle technisch bekwame, aangrijpende foto’s die voorbijkomen in de documentaire. Buiten Zuid-Afrika zorgden ze voor de nodige verontwaardiging. Sommige foto’s zeggen meer dan duizend woorden.
De internationale bewustwording versterkte nadat Ernest Cole een jaar na zijn vertrek naar Amerika in 1967 zijn befaamde fotoboek House of Bondage samenstelde en uitbracht. “Mijn hele leven zit in dit boek”, horen we hem zeggen in de documentaire. Cole had zich laten inspireren door de Franse fotograaf Henri Cartier-Bresson die ook foto’s van dagelijkse ervaringen van gewone mensen maakte.
Van beroemd tot dakloos
Ernest Cole werd bekend en zijn foto’s werden beroemd. Ook de foto’s die hij maakte over het leven van de zwarte bevolking in het zuiden van de Verenigde Staten. Cole’s ‘beloofde land’ bleek een land van rassenscheiding, net als het land dat hij ontvlucht was. Als je kijkt naar Cole’s foto’s in Amerika zie je vaak nauwelijks verschillen met het leven van zwarte mensen in Zuid-Afrika.
Vanaf hier wordt Ernest Cole: Lost and Found somber en somberder, door de gemoedstoestand van de fotograaf en de dramatische voice-over van LaKeith Stanfield. Cole vertrekt een tijdje naar Zweden en Denemarken, maar komt toch weer terug. Korte fragmenten uit eerdere documentaires en archiefbeelden van nieuws over internationale boycotacties van het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime komen voorbij. Voor anderen gloort er hoop, voor Ernest Cole niet.
“Al mijn foto’s zijn leugens”, zegt Cole verbitterd. “Ik heb heimwee, maar kan niet terug.” En zo zien we Cole langzaam afglijden van bekend fotograaf tot dakloze. Gelukkig heeft regisseur Raoul Peck nog een hartverwarmende finale in petto.
15 januari 2025