Jheronimus Bosch, Touched by the Devil

***

recensie  Jheronimus Bosch – Touched by the Devil

Oog in oog met duivels mooi werk

door Suzan Groothuis

2016 is het jaar van Jheronimus Bosch. Het is 500 jaar geleden dat de beroemde Brabantse schilder overleed. Reden voor zijn geboortestad Den Bosch om feest te vieren: ‘Jheronimus Bosch. Visioenen van een Genie’ in het Noordbrabants Museum trapt af met de grootste overzichtstentoonstelling van Bosch ooit. Documentairemaker Pieter van Huystee volgde de voorbereidingen rondom die tentoonstelling en laat de werken van Bosch in zijn Touched by the Devil dicht tot de kijker komen.

In Jheronimus Bosch, Touched by the Devil volgen we een team van vijf Nederlandse kunsthistorische onderzoekers. In de aanloop naar de tentoonstelling in Den Bosch trekt het team eropuit om de geheimen van Bosch’ schilderijen te ontrafelen. Zoals een van hen opmerkt: “Ik weet wel zeker dat we nieuwe dingen zullen zien, omdat Bosch nou bij uitstek een schilder is van heel veel kleine details”. 

Jheronimus Bosch - Touched  by the Devil

Concurrentie
Hun onderzoek, zoals met speciale infraroodcamera’s zoeken naar de tekeningen onder de verf, moet meer vertellen over de intenties van Bosch. Maar ook of de schilderijen daadwerkelijk van Bosch afkomstig zijn of van zijn leerlingen en volgers. Op en neer pendelend tussen Den Bosch, Madrid en Venetië onderwerpt het team Bosch’ werken aan een uitvoerige inspectie.

Dat niet iedereen welwillend is om mee te werken blijkt uit een fragment in het Prado in Madrid, waar curator Pilar Silva eventjes haarfijn laat weten dat zij over de meeste schilderijen van Bosch (liefkozend “El Bosco” genoemd) beschikken en Nederland niet. Kortom, de keuze wat wel en niet uitgeleend wordt aan Den Bosch is aan hen. Een stukje eigenbelang, want ook het Prado organiseert dit jaar een expositie over Bosch.

Veel hel, maar een klein beetje hemel
Jheronimus Bosch, Touched by the Devil is een rijke documentaire waarin de filmmaker zoveel mogelijk wil laten zien van ‘Jeroen’ Bosch. In het kader van de tentoonstelling in Den Bosch, dat wel, maar tegelijkertijd staat de vraag centraal welke schilderijen daadwerkelijk aan Jheronimus Bosch kunnen worden toegeschreven. Zo leren we van een Duitse wetenschapper, die de jaarringen in het hout van de panelen onderzoekt, dat veel van zijn schilderijen later (pas na zijn dood) gemaakt zijn. En ook het Nederlandse team komt tot conclusies of de onderzochte schilderijen wel of geen echte Bosch zijn.

Van Huystee verspringt met zijn documentaire van technisch en zakelijk naar de daadwerkelijke schoonheid van de werken. Een rijk geïllustreerd drieluik als De Hooiwagen bijvoorbeeld (waarover de onderhandelingen met het Prado niet bepaald soepeltjes verlopen), waarvan de kleinste details nauwgezet zijn vastgelegd door de camera. Voor de kijker zijn de in beeld gebrachte meesterwerken van Bosch dan ook de grootste traktatie: nimmer hebben we zo met onze neus op zijn schilderijen gezeten en zijn we getuige van zijn rijke bizarre surreële wereld. Waarin, zo leren we ook, er vooral veel hel is en maar een klein beetje hemel.

Jheronimus Bosch - Touched  by the Devil

Maar wie was Bosch?
Toch voelt deze documentaire van Van Huystee (bekend als gerenommeerd producent van Nederlandse documentaires) wat vluchtig en gefragmenteerd aan. Er zijn teveel verhaallijntjes en echt spannend of onthullend wordt het niet. Daarbij blijft de grootste vraag “wie was Bosch en wat dreef hem tot het samenstellen van zijn gruwelijke, surreële en fantasierijke wereld?” onbeantwoord. Er is weinig over de middeleeuwse schilder bekend en dat blijft zo met Jheronimus Bosch, Touched by the Devil.

Wat vooral blijft hangen zijn die prachtige beelden van Bosch, waarvan je na afloop wel meer had willen zien. Op naar Den Bosch, met wie weet nog een uitstapje Boijmans en Prado. Zijn de concurrenten ook weer blij.

De overzichtstentoonstelling wordt gehouden van 13 februari tot en met 8 mei 2016 in het Noordbrabants Museum in Den Bosch.

 

5 januari 2016

 

MEER RECENSIES