****
recensie Loin des hommes
De menselijkheid van een uitgerangeerde schoolmeester
door Cor Oliemeulen
Twee mensen die tot elkaar zijn veroordeeld. Je moet van goeden huize komen om iets origineels aan dit klassieke thema toe te voegen. Het briljante, pretentieloze spel van Viggo Mortenson plus de slimme uitwerking van een kort verhaal van Albert Camus tillen Loin des hommes ver boven de middelmaat uit. De Algerijnse Revolutie als decor van een humane western.
Daru woont en geeft les in een afgelegen schoolgebouw in het Atlasgebergte. Op een dag krijgt hij geheel tegen zijn zin het bevel de Arabische gevangene Mohamed over te dragen aan de autoriteiten in een naburig stadje. Het is 1954 en de onafhankelijkheidsoorlog in Algerije is zojuist begonnen. ‘Je hebt onze broeder aangegeven. Je zult daarvoor boeten’, leest Daru op het schoolbord nadat hij Mohamed op een tweesprong in de woestijn heeft afgezet. Tenminste, zo eindigt het korte verhaal De Gast van Albert Camus, waarop Loin des hommes is gebaseerd. Regisseur David Oelhoffen maakt echter een andere keuze.
Berechten of eerwraak?
Camus schreef het verhaal enkele maanden voor het begin van de revolutie tegen de Franse kolonisten in Algerije. Door te eindigen met het dreigement aan het adres van de schoolmeester onderstreept de auteur/filosoof de oplopende tegenstellingen tussen twee culturen en twee moraliteiten. De film werkt dit gegeven uit. Daru is katholiek, geboren in Spanje en oud-legermajoor, die zich na de dood van zijn vrouw terugtrok in deze geïsoleerde omgeving waar hij kinderen leert lezen. Mohamed is moslim, heeft zijn neef de keel doorgesneden vanwege diefstal van graan en wordt liever uitgeleverd aan de Franse autoriteiten die hem zullen berechten dan dat hij in de handen valt van familieleden die uit zijn op eerwraak.
In tegenstelling tot het korte verhaal van Camus spelen de gebeurtenissen in de film zich niet af in de Algerijnse sneeuw (een unicum dat visueel moeilijk was na te bootsen) maar tussen rotsen en op kale vlakten. Hoewel de regisseur in zijn scenario plotelementen toevoegt – spannende confrontaties met opstandelingen en Franse soldaten die capitulerende opstandelingen zonder pardon doodschieten – is Loin des hommes veel meer een western dan een historische film. Een humane western, want de ‘arrogante blanke Europeaan’ leest de ‘achterlijke autochtoon’ niet de les, maar adviseert hem uiteindelijk vanuit zijn hart welke weg hij beter kan bewandelen. Een roadmovie waarin de nederige Mohamed zich steeds meer verwondert over de menselijkheid van Daru. Sfeervol in beeld gebracht en mooi ingetogen begeleid door de muzikale klanken van Nick Cave en Warren Ellis.
Stille held
Het is natuurlijk schrijnend dat Daru in de oorspronkelijke versie bij terugkomst wordt bedreigd terwijl hij Mohamed juist heeft geholpen. In de film zijn de schoolkinderen ontroerd, omdat ze beseffen dat hun meester hen zal moeten verlaten. Ook schrijnend, maar minder grimmig. In deze oorlog moet je kiezen voor één van de strijdende partijen, en Daru’s gedroomde tussenweg is nu eenmaal ondenkbaar. Het nuanceverschil van het einde is in feite niet relevant, omdat Daru voor zowel de lezer als de kijker fungeert als stille held. Door de historische context toe te voegen, wordt de ruimte tussen Camus’ geschreven regels creatief en efficiënt ingevuld.
Viggo Mortenson (A History of Violence, 2005) is het best als de enigszins mysterieuze eenling en speelt in Loin des hommes een van zijn beste hoofdrollen. Zijn geloofwaardigheid wordt versterkt doordat hij een aardig mondje Frans en Arabisch (en Spaans) spreekt. Sinds het post-apocalyptische The Road (2009) en zijn vertolking van Sigmund Freud in A Dangerous Method (2011) is Mortenson niet alleen beter gaan acteren, de laatste jaren speelt hij steeds vaker hoofdrollen in niet-Engelstalige producties. Hij heeft precies genoeg woorden nodig om zijn authentieke aandoenlijkheid te etaleren.
6 maart 2015