*****
recensie Madeliefjes
Umwertung aller Werte
door Ralph Evers
Věra Chytilová’s Madeliefjes is één lange reeks provocaties naar de gevestigde orde van Tsjecho-Slowakije van de jaren 60. Haar film komt na vijftig jaar in een gerestaureerde versie in de bioscoop. Qua inventiviteit zal de film nog niets hebben ingeboet.
Madeliefjes kwam twee jaar voor de Praagse Lente uit. Er broeide onder de oppervlakte al van alles in Tsjecho-Slowakije. De Nová Vlna-beweging (die ook weleens de Tsjecho-Slowaakse new wave of nouvelle vague genoemd wordt) begon gestaag de ene na de andere provocatieve film uit te brengen. Doorgaans slim gecamoufleerd in subtiele beeldtaal en een omkering van de typisch communistische waarden. Samen met een grote groep regisseurs stond Chytilová aan de basis van deze beweging, die films produceerde waarvan de invloed ver reikt. Haar film Madeliefjes (Sedmikrásky) is één van de meest opvallende films uit dit genre.
Bekende thema’s in de films van de Nová Vlna-beweging zijn het existentialisme (de zoektocht naar de zin van het leven in een onttoverde, zinloze wereld), non-conformisme, surrealisme (dat op zichzelf ook weer tot thematiek en interpretaties leidt) en een aanklacht tegen het totalitaire regime. Tevens zijn de seksuele revolutie en het feminisme niet aan Oost-Europa voorbijgegaan en zochten daar hun eigen filmtaal, waarvan Madeliefjes een sprekend voorbeeld is.
Plots plot
Het plot laat zich niet zo gemakkelijk vertellen en bestaat vooral uit een surrealistische logica. Achter een deur kan een andere wereld schuilgaan, onthoofde hoofdrolspelers en de seksuele verlangens zien we terug in suggestieve augurken, bananen, sappig vlees en overdadige suikernijen.
Madeliefjes opent met beelden van een stoommachine, afgewisseld met beelden van bombardementen uit de Tweede Wereldoorlog. De madeliefjes zien dat de wereld slecht is en besluiten zich slecht te gedragen. In een volgend shot zien we ze in de Tuin van Eden. Wanneer Maria I één van de vele appels van de Boom van de kennis van Goed en Kwaad eet, vallen ze terug in hun appartement.
Er ontstaat een machinatie die niet meer is te stoppen. Een logica die door knallende jazztrompetten en het geflirt met popart dissoneert. De film werd zo schokkend ervaren door de autoriteiten dat Chytilová tot 1975 geen films meer in eigen land mocht maken. En inderdaad, in elk frame is een middelvinger naar het gezag te ontwaren. Een middelvinger die zich op velerlei verschillende manieren laat zien. Hetzij door de rol van de mannen, die vrijwel elke keer het zwakkere geslacht zijn, ten opzichte van de seksueel prikkelende madeliefjes: Maria I en Maria II.
Visuele krachtpatserij
Madeliefjes blinkt uit in visuele creativiteit. Het eerder genoemde popart kleurenpalet is daar één voorbeeld van. De robotische manier van spreken door de Maria’s aan het begin van de film, de bizarre cuts in de montage, de verrassende kleureffecten (zoals bij de treinreis, die doet denken aan de spacetrip van Kubricks 2001: A Space Odyssey, twee jaar later) of het uit een stomme film geplukte vaudeville in het variététheater dat doet denken aan Of Freaks and Men van Balabanov uit 1998. Ook niet te missen vallen de interessante stopmotion tussenbeelden (anders dan bij landgenoot Švankmajer) en het sensuele geflirt met vlinders, wat we vorig jaar ook zagen bij Peter Stricklands The Duke of Burgundy. Enkele andere montagetechnieken (zoals het verknippen van het beeld) geven blijk aan het surrealisme dat van oudsher in de Tsjechische geest rondwaart. Het geeft een vervreemdend, doch fascinerende bioscoop-ervaring.
Hoewel Madeliefjes voor menig kijker een vermoeiende zit kan zijn, zit er voldoende excentrieke mafheid en visuele kundigheid in om je te laten verbazen. Laat je meeslepen door de doldwaze avonturen van de beide Maria’s en laten we hopen dat volgend jaar opnieuw een meesterwerk uit de Nová Vlna in onze bioscopen gaat draaien (vorig jaar was dat Marketa Lazarová). Onze voorkeur: Spalovac Mrtvol van Juraj Herz.
23 juli 2016