Look of Silence, The

*****

recensie  The Look of Silence

‘Mijn vader is nu oud en seniel’

door Cor Oliemeulen

Bijna een halve eeuw werd in Indonesië nauwelijks gesproken over de massamoord onder het schrikbewind van generaal Soeharto. Totdat een documentairemaker een steen in de vijver gooide en de huidige regering tot een eerste voorzichtige verklaring dwong.

Joshua Oppenheimer verdient een standbeeld. Jarenlang filmde hij met gevaar voor eigen leven in Indonesië om inzicht te krijgen in de aanleidingen, omstandigheden en gevolgen van de moordpartijen na de militaire staatsgreep in 1964 en 1965 die naar schatting een miljoen (vermeende) communisten het leven kostten. In het terecht veel bekroonde The Act of Killing portretteert hij de toenmalige beulen, die tot in detail beschrijven – en naspelen – hoe zij politieke tegenstanders doodden. Vooral op Java, Bali en Noord-Sumatra ontstonden massagraven. Nog steeds genieten de ‘patriotten’ een heldenstatus bij een deel van de bevolking én de regering. In het al even overrompelende en verbijsterende The Look of Silence zoekt een nabestaande van een van de slachtoffers de confrontatie met toenmalige scherprechters.

Recensie The Look of Silence

Doodseskaders
We volgen Adi, die na de slachtpartijen werd geboren en op zoek gaat naar de mensen die verantwoordelijk zijn voor de dood van zijn broer. Met een traumatische blik en zonder met zijn ogen te knipperen aanschouwt Adi Oppenheimers interview met de leider van een doodseskader en zijn hulpje. Al wandelend naar de rivier waar zij destijds waren betrokken bij de moord op meer dan tienduizend onschuldige mensen vertelt het duo in geuren en kleuren waarom zij deden wat zij deden en vooral hoe zij te werk gingen. Terwijl de ene man verhaalt over afgehakte hoofden en de andere man beschrijft wat je ziet als je vrouwenborsten afsnijdt, ruiken ze aan een bloem op het pad naar de oever.

Joshua Oppenheimer en zijn als anoniem op de titelrol vermelde Indonesische crewleden gingen op zoek naar alle beulen die ze maar konden vinden. Burgers en gangsters werden destijds door de dictatuur opgeleid en gebombardeerd tot leiders van paramilitaire organisaties, waarna ze geheel hun gang konden gaan. Na het ‘uitroeien van de communisten als patriottische daad’ kregen zij beloningen en privileges waarvan zij en hun familie nu nog de vruchten plukken. De documentairemaker wist een band met hen op te bouwen met als gevolg dat de daders uitgebreid, vaak vol trots en lachend, hun moordacties rechtvaardigen – ook als vrouw en (klein)kinderen erbij zitten.

Recensie The Look of Silence

Propaganda
De propagandamachine blijkt bijna een halve eeuw later nog te draaien, getuige een filmfragment in het klaslokaal van Adi’s zoontje waarin de leraar de kinderen toevertrouwt hoe slecht de communisten wel waren. Nog steeds wordt verteld hoe communisten op 1 oktober 1965 zes Indonesische generaals doodden, waarmee genocide op deze ‘ongelovigen’ gerechtvaardigd was. Het westen liet Soeharto zijn gang gaan, want zeker in die tijd had men ook hier over het algemeen weinig op met communisten. Na de omvangrijke slachtpartijen wist de generaal het vervolgens tot president van Indonesië te schoppen.

In tegenstelling tot Oppenheimers aanpak in The Act of Killing gaat hij in The Look of Silence een belangrijke stap verder: het slachtoffer stelt vragen aan de dader. Dat was voorheen bijna ondenkbaar. Alle interviews van beide documentaires werden in dezelfde jaren opgenomen, maar het perspectief van het slachtoffer is bewaard voor dit vernietigende vervolg. ‘Mijn vader is oud en seniel’, verdedigt een geschokte jonge vrouw nadat haar vader voor het eerst bekent dat hij het bloed uit de doorgesneden kelen van zijn slachtoffers opving in glazen en ze leegdronk ‘om niet gek te worden’. Eén van de talrijke huiveringwekkende bekentenissen van mensen die geen enkele verantwoordelijkheid en spijt voelen in een samenleving, waarin families van slachtoffers nog steeds bang zijn om hun trauma’s te betuigen.

 

30 maart 2015

 

MEER RECENSIES