Ondertussen, op de redactie:

Lars von Trier: gek of geniaal? (Deel 1)

SJOERD:

Door de uiteenlopende kritieken besloot ik The House That Jack Built een kans te geven. En daar heb ik geen spijt van.

In deze overgevoelige tijden is Lars von Trier de hofnar die wij verdienen. Waar Antichrist vooral onoprecht was door vileine provocatie, is het sarren in deze film juist oprecht door het megalomane narcisme. Jack is overduidelijk Von Trier zelf. De morbide kwinkslagen schoppen menig heilig huisje omver, inclusief de regisseur zelf. Het is bij vlagen hilarisch dankzij messcherpe ironie.

David Bowie werkt hier beter in de soundtrack dan Inglourious Basterds door de onderliggende visie. Indirect neemt The House That Jack Built namelijk de popcultuur op de schop. De ironie, met Jack die à la Bob Dylan woordkaartjes toont, leidt hier niet tot verstikkende betekenisloosheid. Het jachttableau veroorzaakt sadistisch gegniffel en maakt Von Trier tot een geslepen moralist.

Lars von Trier

Alle naargeestige taferelen werken hilarisch, maar blijven ook weerzinwekkend. Geweld is daardoor in deze film niet alleen vermakelijk, maar roept tegelijk ook schuldgevoelens op (iets wat de epische coda verder versterkt). Gestileerd geweld wat voor de verandering geen spektakel is.

Wat een contrast met regisseurs als Tarantino, waar het geweld is verworden tot hap slik weg en de kritische dimensie achterwege blijft. Daar hoeven wij ons niet te schamen noch te reflecteren op ons vermaak. Of Haneke, wiens Funny Games vooral pedante exploitatie is en eigenlijk een intellectuele versie van Tarantino.

In tegenstelling tot Alfred zie ik het pure stylisme van een Tarantino namelijk niet als onschuldig. Er spreekt een cynisme uit wat engagement met sociale misstanden verbloemt.

In hoeverre mag geweld puur vermakelijk zijn in films? Zou men niet eerder de zaal voortijdig moeten verlaten bij Tarantino in plaats van Von Trier?

TIM:

Hallo Sjoerd, dank voor je aanzet. Je vragen en overwegingen kristalliseerden bij mij vrij helder, tijdens en vooral ook na het kijken. Ik hoor sommige Von Trier-sympathisanten zeggen dat het één van zijn beste films is, zo niet de kroon op zijn werk. Begrijpelijk, als je ‘s mans donkere filmspiegel van zichzelf ziet voor wat het is: een optelsom van Von Triers hersenspinsels rond kunst en kwaad.

Mijn kritiek is dan ook niet dat het The House That aan reflectie ontbeert, maar dat die reflectie zich uiteindelijk vooral omspint rond het zelfbegrip van de maker. Meer dan ooit is de wandelende performance Von Trier erin ‘geslaagd’ een film- én mediaruimte te creëren waarin hij zichzelf naar willekeur kan aanvullen dan wel tegenspreken. De zelfgenoegzame collage van eerder werk en de onvermijdelijke opstand van het klassieke kwaad (Dante en Vergilius, Ganz en Hitler) onderstrepen dat deze filmdialoog in essentie ver afstaat van welk een publiek dan ook: de media praten eindeloos met Von Trier, maar Von Trier praat vooral met zichzelf.

Meer denkstof behoud ik even voor aan de recensie die ik eerder schreef, je verwijzing naar Tarantino is wellicht een aanleiding voor reacties van anderen.

ALFRED:

Voor IDB heb ik Nymphomaniac 1 en 2 besproken. Ik was er niet enthousiast over. Om te beginnen heb ik weinig empathie met en sympathie voor het uitgangspunt: man gaat ons uitleggen wat de vrouwelijke lustbeleving inhoudt. Mijn privégedachte: doe dat lekker thuis vriend, met je drinkebroers, terwijl de dames zichzelf in de sauna verwennen. Ook de quasi-gewichtige vorm kon me niet imponeren. Het filmessay is door uiteenlopende types als Godard en Laurie Anderson beter gedaan. Hier diende het als schaamlap om het arthousepubliek een pornofilm voor te schotelen. Maar dan wel gereformeerde porno, dus zonder seks.

Nymphomaniac: Vol. I (2013)

Wat me minder verbaasde, was mijn gebrek aan enthousiasme voor Von Triers verkenning van de vleseljke zonde. Zijn film van daarvoor, Melancholia, heb ik niet uitgekeken. Antichrist staat in Cinema Bos te boek als het meest pretentieuze gedrocht ooit in de bioscoop vertoond. Product van een door zondebesef verwrongen geest uit het land van Kierkegaard en via peer pressure genormeerde hypocrisie. Kortom, ik ben geen fan van Von Trier (van Denemarken overigens ook niet). Nimmer geweest en zal het wellicht nimmer worden. Niet erg, iedereen heeft zijn sym- en antipathieën. Daar staat geen straf op, nog niet.

In mijn optiek is de man rijp voor het gesticht en ik heb ondertussen begrepen dat therapie tot zijn wekelijkse boodschappenlijstje behoort. Laten we hopen dat medicatie en knuffels hun werk doen. Wat mij betreft gaat de camera naar zolder en blijft daar.

Ik sta derhalve niet te trappelen om ‘s mans als speelfilm vermomde essay over geweld met twee uur van mijn zuinige tijd te begunstigen. Uit reacties begrijp ik dat The House That Jack Built niet eens zo beroerd is, sterker, eigenlijk heel behoorlijk, zelfs een stap terug naar het niveau van toen (dat, zoals gezegd, in mijn beleving van polderpeil is en derhalve doorlopend moet worden bemalen wegens dreigende verzomping). Hulde voor Sjoerd, die over zijn scepsis is gestapt en de film gaan zien. Sjoerd liever dan ik.

Alles wat ik nu over The House That Jack Built ga opmerken is gebaseerd op reacties, uit de tweede hand dus, en derhalve niet op eigen waarneming. Over de vorm, essay via dialogen tussen protagonist en verteller: hoe origineel is het om naar Dante en Vergilius te grijpen? Laat ik het beleefd zeggen: niet bijster. Dan was De Sade toch een stuk origineler. Idem dito Thomas Harris, toen hij in 1981 met zijn roman Red Dragon de seriemoordenaar – en Hannibal Lector – introduceerde in de populaire cultuur. De seriemoordenaar—zijn we die, na een eindeloze reeks verschijningen op filmdoek en tv-scherm, niet kotsbeu? Verzin eens wat nieuws. Een transseksuele terrorist, bijvoorbeeld. Met baard, uiteraard.

Von Trier citeert uit eigen werk. Uit interviews met de man, naar aanleiding van zijn nieuwe film, heb ik begrepen dat we dat niet als zelfgenoegzaamheid moeten verstaan. Er is een eenvoudige reden: geld. Filmcitaten van andersmans werk moeten worden betaald en het was goedkoper om een greep te doen in het eigen archief. Niks mis mee, hineininterpreteren niet nodig. Niet naar betekenis zoeken waar geen betekenis is. Dat had Von Trier ook moeten doen en waren we van zijn celluloidneuroses verschoond gebleven.

The House That Jack Built (2018)

Ik heb Jack dus niet gezien, maar koester het donkerbruine vermoeden dat het Von Triers reactie is op de meest recente film van diens jongere landgenoot die flinke stappen heeft gezet om zijn plaats als internationaal meest gevierde Deense cineast over te nemen. Ik bedoel Nicolas Winding Refn en diens The Neon Demon: een reflectie op het kwaad en de rol van media in beeldvorming (geen woordgrap).

En wat betreft Tarantino en diens vermeende gebrek aan engagement met sociale misstanden: laten we de discussie helder houden en de identiteitspolitiek aan de sociale media laten. Filmmakers maken films en actievoerders voeren actie. Je kunt een alcoholist niet verwijten dat hij geen bruiswater blieft.

COR:

Ook ik heb Jacks door kunst geïnspireerde, moorddadige activiteiten (nog) niet gezien. Desondanks kan ik me voor een deel vinden in Alfreds kritiek. Inderdaad, mijn god, alweer een seriemoordenaar??

Ik denk ook dat Von Trier (wat mij betreft na het uiterst sfeerrijke Melancholia) de weg kwijt is en bewust geen broodkruimels heeft gestrooid. Wat eens zo mooi begon met het principe van pure cinema – verwoord in het manifest Dogma 95 dat leidde tot het onvolprezen Breaking the Waves – is kennelijk uitgemond in een theatrale persoonlijkheidsstoornis (hoewel je dat pas echt kunt beoordelen als je iemand hebt ontmoet). Tegelijkertijd vraag ik me af of de man niet gewoon een spel met de publieke opinie speelt.

Verder vind ik – hoewel ik Refns boodschap best begrijp – The Neon Demon (door zaken als necrofilie en kannibalisme) een kansloze achtbaan van sensatiezucht. Hoewel niet minder gewelddadig vind ik ook zijn vroege werk (o.a. de Pusher-trilogie) veel beter; wat mij betreft ging het met onze vermeende troonpretendent al mis met God Only Forgives.

Over Deense filmmakers gesproken: kijk eens naar de fantastische cinema zonder al die poespas van de oude meester Carl Theodor Dreyer. OK, die zette Jeanne d’Arc goed in de hens op de brandstapel, maar dat getoonde geweld is uiterst functioneel. Praten we nu verder over de geestesgesteldheid van Von Trier of over het (on)verantwoorde en (on)doelmatige gebruik van geweld in films?

Melancholia (2011)

BOB:

Pfoe… Ik heb de discussie niet eens meegekregen, zo zat ik met mijn neus in bergen pretentieuze trailers.

Daar komt ie ineens weer op mijn pad: de heer Von Trier. Trier heet hij eigenlijk, ‘von’ is er in de filmacademietijd aan toegevoegd.

Nog vier fun facts over Von Trier. Wist je dat:

• Von Trier introk bij zijn babysitter toen zijn vrouw zwanger was?
• Zijn moeder op haar sterfbed verklaarde dat zijn vader niet zijn vader was, maar een artiest want ‘ze hield van artistieke genen’?
• Hij door zijn fobieën alleen maar in een speciaal ingerichte trailer naar de ceremonie van de Palme d’Or in Cannes kon?
• Hij het aldoor heeft over de Amerikaanse cultuur maar nog nooit in de VS is geweest?

Ik ben zo te zien op tijd gestopt als Cor zegt dat Melancholia zijn laatste goede film was. Normaal gesproken zou ik zelfs die film links hebben laten liggen, maar ik vermoed dat ik toen omgepraat ben.

Ik geloof Sjoerd best dat hij met zijn laatste film een opwaartse beweging maakt. Ook iemand die niet echt je smaak is, heeft goede en mindere perioden. Ook van Ed Wood zijn er vast fans die beweren dat hij zijn betere en mindere perioden had.

(Ik dook even in Ed Woods geschiedenis. Toen ik diens Necromania’: A Tale of Weird Love! uit 1971 zag staan, dacht ik: dat zou me niet eens verbazen, als Von Trier ineens een persconferentie geeft en serieus meedeelt dat hij daar een remake van wil maken.)

Toch weet ik al dat ik The House That Jack Built vrijwel zeker oversla. Na de combinatie porno en Von Trier staat seriemoordenaar en Von Trier ook hoog op mijn ongewenste-filmlijst. Ik kan dus heel goed meegaan in de fraaie rant van Alfred.

Als Tim zegt dat de film in feite een soort narcistische tv-show is van de beste man – als ik je goed heb begrepen – dan geloof ik dat uiteraard meteen.

Wat is het toch, wat me zo irriteert, vraag ik me af? De persoon? Ik wil al het werk van Orson Welles in me opzuigen en dat was een nog vervelender kerel als je verhalen mag geloven.

Dogville (2003)

Nee, het verschil zit hem denk ik in het gevoel voor stijl. Stilistisch komen zijn films bij mij niet zo binnen als die van ‘de meesters’. Het is vooral extreem, academisch, drama. Kennelijk effectief want hij heeft een grote schare fans. Maar voor mijn gevoel zijn de locaties, karakters en cameraperspectieven allemaal ondergeschikt aan die gewenste provocatie. Die moet elke keer uit zijn systeem.

En is het inderdaad echt zo origineel dan? Alfred noemt voorbeelden van andere filmessayisten die hun vak beter verstonden. Een ander voorbeeld is hoe Dogville al was gedaan (en wat mij betreft ook geestiger) in Le Paltoquet. (Zie mijn allereerste Camera Obscura!)

Geweld in cinema blijft ook een inspirerend onderwerp, maar ik ben moe van van alles en nog wat, ik taai dus af.

Maar ik vraag me toch echt af wat die Denen je misdaan hebben, Alfred…

24 januari 2018

Deel 2

Meer ‘Ondertussen, op de redactie’

Ondertussen, op de redactie:

Kunnen we wel kunst van recent leed maken?

TIM:

Volgende week hoop ik Utøya 22. juli te zien, de in Berlijn gepresenteerde film over de terroristische aanval van Anders Breivik (2011). De zeven jaren die zijn overbrugd zullen voor betrokkenen en nabestaanden aanvoelen als een gecomprimeerd continuüm van rouw. Met hoeveel respect de film ook gemaakt zal zijn, ze zal de wonden van die dag nooit helemaal kunnen helen. Waarom dan toch zo’n filmische herinnering, een document dat het verleden terughaalt?

Ergens hoop je altijd dat de wetten van de commercie in deze gevallen niet opgaan, maar bioscoopjaar 2017 doet anders vermoeden. Met Patriot’s Day en Stronger draaiden er alleen al twee titels die hun bestaan aan de aanslagen tijdens de Boston Marathon (2013) ontlenen. Hierop direct roepen dat het hier ook wel om de Verenigde Staten gaat, is mij te gemakkelijk – ook in dit geval denk ik dat de lijn tussen exploitatie en eerbetoon (zie ook één van de koppen van de laatste Filmkrant) op voorhand gevaarlijk dun is.

Kunnen we eigenlijk wel kunst maken – en waarderen – van recent leed?

P.S. Ik denk dat het wel degelijk kan – en zou Elephant als eerste voorbeeld aandragen.

Utøya 22. juli

YORDAN:

Ik denk niet dat een filmmaker te veel moet luisteren naar de gevoeligheid van mensen, anders zouden films als A Clockwork Orange nooit gemaakt zijn. ‘Het is maar een film’ is een zin die ik normaal gesproken niet kan uitstaan, maar in deze context wel enigszins zinnig acht. Ik denk niet dat men werkelijk beledigd moet zijn door een film, tenzij deze film misschien een ernstige misrepresentatie van iemands karakter of persoon is. Als het te gevoelig ligt voor iemand, dan is de oplossing simpel in mijn optiek: kijk de film niet.

Daarnaast kan een ingrijpende recente gebeurtenis juist de perfecte gelegenheid zijn om iets significants te vertellen over deze tijd. Na 9/11 zijn er tientallen films over de aanslag uitgekomen met vaak een geluid van onverzettelijkheid in de film verwerkt. Als nabestaanden kan je daar meestal juist kracht uit halen. Een goed voorbeeld daarvan is United 93. Juist deze verhalen over gruwelijkheden dienen verteld te worden, ik denk niet dat film een compromis moet zijn.

COR:

Als ik de beschrijving van Utøya 22. juli lees, vermoed ik vooral exploitatie. En jazeker, ook een eerbetoon, maar waarschijnlijk minder aan de slachtoffers dan aan die loser van een Breivik. Het is namelijk een thriller, die beoogt de kijker iets van die beangstigende sfeer van die moordpartij te laten ervaren. Als zoiets fictie is, lijkt me dat okay voor mensen die van het genre houden; als het is gebaseerd op feiten, neigt het bij voorbaat naar exploitatie.

De vraag die allereerst dient te worden gesteld is: Wat is het doel van de film?

ALFRED:

Exploitatie of eerbetoon? Ook rouw is handel geworden, het zegt iets over de (im)moraliteit van het vrijemarkt-denken.

Het is jammer dat met de release van Utøya 22. juli de naam van de dader weer in de kranten staat. Veel te veel eer. Sinds het voorval van zomer 2011 heb ik het in dit verband steevast over ‘die enge man uit Noorwegen’, net zo als ik de huidige president van Amerika consequent Donald Duck noem. Hoef ik niet uit te leggen, iedereen snapt het. Sommigen mensen verdienen het te worden doodgezwegen. Anti-branding, of zoiets. Wel shaming, geen naming.

Wat Erik Poppe, regisseur van de Noorse knalfilm, heeft bewogen om dit drama te verfilmen, weet ik niet; het is voor mij gissen. Wil hij de ellende invoelbaar maken? Daar heb ik geen film voor nodig, dat snap ik zo ook wel; en ik neem aan dat ik niet de enige ben. Nogmaals, ik ken zijn beweegredenen niet, maar van welke kant je het ook bekijkt, enige sensatiezucht valt het project niet te ontzeggen. Typisch gevalletje van wat de Franse filosoof Guy Debord – in 1967 al – de spektakelmaatschappij noemde. Emotionele afstomping is daar symptoom en gevolg van.

Ik heb de film niet gezien – en ga hem ook niet zien – want mijn grootste probleem met Poppe’s nagespeelde drama is een vormkwestie. Uit de publiciteit heb ik begrepen dat de film in één take is gedraaid. En daarmee ontkent Poppe een cineast te zijn, want film draait om montage, om het manipuleren, het versnellen en vertragen, van de tijd. Dat is het wezen van film. En niet alleen van film, het is het wezen van vertellen. Vertellen is iets anders dan registreren. Van leed kun je wel degelijk kunst maken – ik voelde mijn huid kruipen en ik werd heel klein toen ik in het Prado voor Picasso’s Guernica stond – maar niet als je jezelf, zoals Poppe heeft gedaan, al bij voorbaat als kunstenaar buitenspel zet.

Victoria

Ik heb nooit begrepen waarom de Duitse film Victoria uit 2015 zoveel lof kreeg toegezwaaid. Quasi-cinema verité uit het leven van jonge mensen in Berlijn, gedraaid in een take van 138 minuten. Dat is bedoeld om realistisch over te komen, maar vestigt juist de aandacht op het kunstmatige van de situatie. Het is een halfbakken en ondoordacht idee, ‘realisme’ suggereren door afstand te doen van montage c.q. bewuste manipulatie. De Italiaanse regisseur Luca Guadagnino, de man van Call Me By Your Name, viel me op dat punt bij toen ik hem enkele jaren terug sprak naar aanleiding van zijn vorige film, A Bigger Splash. “Ik begrijp niet wat de makers van Victoria heeft bezield. Wat willen ze bewijzen?”, was zijn reactie.

Ik weet ook wel dat Victoria fictie is en Utøya 22. juli een quasi-documentaire, want gebaseerd op een nieuwsfeit, dus de vergelijking gaat niet 100 procent op. Maar los van de vraag of het nodig is om uit oogpunt van winstbejag – heb geen illusies, deze film is niet gemaakt uit liefdadigheid – te krabben aan oude wonden van direct betrokkenen en nabestaanden, is het wat mij betreft ook in puur filmisch opzicht een miskleun. Het enige positieve wat ik over de film kan zeggen dat het een mooi gegeven is voor een aflevering van Ondertussen, op de redactie. Dank voor je opmerking!

SJOERD:

Toeristen maken selfies bij het holocaustmonument in Berlijn, tot verontwaardiging van iedereen. Tegelijkertijd is het prima als de selfiestick te voorschijn komt in het Colosseum te Rome, waar vele liters bloed hebben gevloeid. Over vijftig jaar, als het holocaustmonument dan nog bestaat, is het voor te stellen dat mensen op de stenen zitten om van de zon te genieten en jongeren er skateboarden. Op den duur wordt elke zwarte pagina in de geschiedenis ingehaald door de tijd.

Zo is er verontwaardiging over Utøya 22. juli, terwijl dit bijvoorbeeld niet het geval is bij Dunkirk of Braveheart. In principe kan en moet leed verfilmd worden als er een verhaal te vertellen valt. Iets waar mensen van kunnen leren. De Duitse filosoof Theodor Adorno zei ooit dat poëzie schrijven na Auschwitz barbarij was, omdat naar zijn mening kunstenaars hadden gefaald in het verbeelden van het onvoorstelbare lijden. Het is dan ook zeker een zware taak voor cinema om ondraaglijk leed te verfilmen, maar geen onmogelijke. Zo vraag ik me af of Adorno Rome, Open City heeft gekeken.

Toch deel ik de twijfel over het verfilmen van Anders Breivik’s daden. Mijn indruk is dat het motief inderdaad meer ligt in de zucht naar sensatie dan naar het vertellen van een indringend verhaal. Met andere woorden, het leed van de slachtoffers wordt als signaal zonder inhoud gebruikt. De kijker vertrekt na afloop met de gedachte: “wat erg he?” Maar de ruimte tot reflectie wordt niet geboden. Dit zou een doorwrocht verhaal met diepgaande karakters wel bieden.

The Wire

Een voorbeeld is de televisieserie The Wire, waar de uitzichtloosheid van The War on Drugs in Baltimore invoelbaar wordt doordat alle dealers als mensen in plaats van schurken worden neergezet. Een andere optie om met leed om te gaan is de humor, die alles van haar voetstuk weet te halen. Als we lachen om de grote dictator Charlie Chaplin, zien we in dat geweld en haat niet de oplossing hoeven te zijn voor problemen.

BOB:

Ik ben er zoals gebruikelijk laat bij en heb er (vrijwel) niets meer aan toe te voegen. Ben ook al geen fan van dit soort films, in de eerste plaats omdat ik geëntertaind wil worden door lichtvoetige artisticiteit en ik weet al dat ik die hier niet ga vinden, één take of niet. Het zal toch voornamelijk een spannende film voorstellen. United 93 had ik hetzelfde gevoel bij. Elephant: ook niet mijn cup of tea. De dag dat iemand besluit om de aanslag van Bataclan te verfilmen zal net zo’n rampdag zijn als toen Donald Duck president werd van de VS.

Aan de andere kant vond ik Tower, een geanimeerde documentaire over een aanslag in Texas in 1966, wel erg geslaagd. Een andere genre maakt het verschil.

Een mooi moment misschien om schaamteloos mijn hyperrealisme-artikel te pluggen, dat hier wel wat verwantschap mee heeft.

Mooi weekend allen!

ALFRED:

Kunnen we wel kunst van recent leed maken? Natuurlijk kan dat. Sterker, kunst is een manier om het leed te verwerken. Voor de maker, de kunstenaar. En voor de kijker, luisteraar of lezer die het kunstwerk ‘consumeert’, of liever: beleeft. Kunst kan therapeutisch werken, zoals Yordan opmerkt. Volgens mij – en in ieder geval voor mij – is dat een van de voornaamste functies van kunst. Het werkt helend, verzoenend. Ik zeg wel eens, half schertsend en half gemeend: ik schuil in schoonheid.

We leven in een tijd waarin wegduiken voor lastige vragen bijna reflex is geworden. In het openbare ‘debat’ is bevestiging de regel, een afwijkende mening reden tot woede; kritiek aanleiding voor doodsbedreigingen. Voor mij bevestigt het stellen van de vraag ‘Kunnen we wel kunst van recent leed maken?’ hoe bang we zijn geworden voor alles wat ons niet direct bevestigt in ons gelijk of onze zelfgenoegzaamheid behaagt.

Kunst is schrikdraad. Geen smoothie.

Laten we de distributeur van Utøya 22. juli eens bellen met de vraag of regisseur Erik Poppe zich wil laten uithoren over zijn motieven.

COR:

Het is zo goed als geregeld. Je kunt hem volgende week bellen!

TIM:

Dank voor jullie prikkelende reacties – het moge duidelijk zijn dat we in een discours zitten dat altijd weer ruimte laat voor nieuwe perspectieven, tegen- en middenstemmen. En juist dat maakt het de moeite, denk ik zo;)

Laat ik voorop stellen dat ik liever geen stenen werp als het slachtoffer nog niet eens in beeld is. Ik moet eerst nog maar zien wat een viewing van Poppes film met me doet, maar ik sluit me wél aan bij de idee dat filmstijl waarschijnlijk de sleutel gaat worden tot ieder mogelijk moreel dan wel artistiek oordeel. Een korte historische inkadering:

Pantserkruiser Potemkin

Alfred raakt in zijn kritiek op de long take-techniek aan een discussie die bijna zo oud is als de film zelf. De Russische Montage-giganten verbleekten als je riep dat een film ‘geschoten werd’. Nee, een film wordt altijd gebouwd in de montagekamer. Voor die tijd is er geen film. Was getekend, Vsevolod Pudovkin.

Cahiers du Cinema-criticus André Bazin betoogde in de late jaren veertig dat juist de long take de film tot leven brengt. Of, nog beter: dat de long take toegang geeft tot de realiteit, vóór de techniek van montage haar weer manipuleert. Sjoerds opmerking dat film ‘altijd manipulatie is’ verbeeldt de belangrijkste contemporaine kritiek op steeds vaker als achterhaald beschouwde gedachtegoed.

Ik denk dat het in het geval van Utøya 22. juli wat complexer ligt. Zoals Bazin zichzelf nuanceerde toen hij Citizen Kane (om zijn combinatie van snelle newsreel-montage én de long take) de hemel in prees, zo heeft iedere stijlkeuze van Poppe onvermijdelijk voor- én nadelen. Een belangrijk voordeel van de long take is dat Poppe zich consistent kan vastpinnen op het perspectief van de slachtoffers. Inderdaad, om “een idee te geven van hoe het echt was”.

Als ik het correct heb vernomen, wordt Breivik in de film enkel als een vage schim getoond. Vanuit dat slachtofferperspectief dus. Stel je gewone shot-reverse-shotmontage voor: Poppe zou snel(ler) genoodzaakt zijn om die enge man uit Noorwegen een perspectief te geven. Juist in die dialectiek van beelden. Het conflict (of zelfs de gelijke dialoog?) van de montage geeft de antagonist een stem. En juist dat wil je vermijden, zo geef je, Alfred, zelf aan. Omdat de antagonist die stem niet altijd verdient.

Een nadeel hebben Sjoerd en Alfred zelf al op de proppen geworpen: mooifilmerij ligt op de loer en je artistieke keuze dreigt te gaan prevaleren boven het vertellende aspect. Uit een recensie op internet (tijdens de Berlinale, red.) haal ik dat Poppes techniek daarnaast leidt tot een soort horror-vibe die de film voorzichtig richting genre-titel doet bewegen. Schiet je je doel dan voorbij? Hoogstwaarschijnlijk.

De moraal van dit verhaal lijkt dat je met een film over die wrede zomerdag nooit goed kunt doen. Ik hoop dat de toekomst mijn ongelijk bewijst.

3 juni 2018

Meer ‘Ondertussen, op de redactie’