****
recensie The Swallows of Kabul
Getekende karakters die blijven dromen
door Paul Rübsaam
Het stenigen van een vrouw kan ook in een animatiefilm een ondraaglijk schouwspel opleveren, bewijst The Swallows of Kabul. Maar tevens toont de film menselijke hartstochten in een wereld die bepaald wordt door repressie en geweld.
Nog voor de eerste scène van The Swallows of Kabul (Les Hirondelles de Kaboul) is begonnen, horen we al auto’s toeteren, straatgeluiden, de stemmen van marktkooplui, het geschreeuw van strijders, een oproep tot gebed en het schrapende geluid van een schop waarmee iemand een berg stenen aanlegt.
Als het beeld verschijnt, blijken we ons in het centrum van Kaboel te bevinden. In 1998 welteverstaan, toen de Afghaanse hoofdstad volledig in handen was van de Taliban. We zien vrouwen gehuld in boerka’s met boodschappentassen in hun handen naar de markt lopen. Joelende Talibanstrijders scheuren in jeeps door de straten. Eén van de strijders schiet met zijn kalasjnikov tot vreugde van zijn kameraden een zwaluw (swallow) uit de lucht.
De kapotgeschoten straten en gebouwen van Kaboel zijn weergegeven in dromerige, soms wat vervagende aquareltinten, die de indruk versterken dat de hoofdstad van Afghanistan een mooie stad is geweest. De karakters, die praten en bewegen als echte mensen, zijn met wat stevigere lijnen neergezet. Want we kijken voor alle duidelijkheid naar een animatiefilm.
Vier zwaluwen
Als we de eerste van de vier hoofdpersonen leren kennen, wordt snel duidelijk waarom de berg stenen is verzameld. De manke cipier Atiq (stem van Simon Abkarian) geeft een vrouw in een cel een glas water. Het zal haar laatste zijn. Omdat ze overspel gepleegd zou hebben, zal ze worden gestenigd.
Dat stenigen vindt midden op straat plaats. Mannelijke passanten pakken stenen van de stapel en werpen die naar de voor een muurtje neergeknielde vrouw. We zien hun furieuze gezichten en horen de vrouw wier gelaatstrekken verborgen blijven kermen van angst en pijn, tot ze uiteindelijk levenloos voorover valt en het bloed uit haar schedel door haar boerka heen sijpelt.
Eén van de mannen die een steen heeft geworpen is Mohsen (Swann Arlaud). Hij begrijpt zelf niet waarom hij het deed. Hij is toch een aardige jongen, die gek is op zijn mooie vriendin Zunaira (Zita Hanrot). Maar de misogyne wereld die hem omringt, blijkt ook op hem vat te hebben.
Thuisgekomen zou Mohsen het liefst aan Zunaira opbiechten wat hij gedaan heeft. Maar hij kan het niet. Zunaira en Mohsen zijn jong en verliefd en dromen liever over een mooie toekomst. Beiden hebben hun opleiding aan de verwoeste universiteit van Kaboel moeten afbreken en hopen dat ze spoedig ver buiten Kaboel hun talenten verder kunnen ontwikkelen. Zunaira zal er echter achter komen dat haar geliefde de steen heeft geworpen, wat niet zonder gevolgen blijft.
Cipier Atiq is ondertussen niet wat je noemt gelukkig met zijn baan. Zijn huwelijk met de ongeneeslijk zieke Mussarat is bovendien vreugdeloos. Mussarat (Hiam Abbass) vraagt zich ziek als ze is af hoe ze nog iets voor haar man kan betekenen. Het pad van dit oudere koppel zal dat van het jongere koppel Zunaira en Mohsen gaan kruisen.
Boerka’s en tralies
De internationale bestseller The Swallows of Kabul van Yasmina Khadra (pseudoniem van de Algerijnse schrijver Mohammed Moulessehoul) zou zich best lenen voor een live-action verfilming. Toch weten de Franse regisseuse Zabou (Isabelle) Breitman (1959) en haar landgenote en animatrice Eléa Gobbé-Mévellec (1984) met hun animatiefilm te overtuigen.
In animatiefilms en stripboeken is van oudsher alles mogelijk en doet niets echt pijn. De karakters kunnen platgewalst of uitgerookt worden, dan wel in een ravijn belanden, om vervolgens weer verder te lopen alsof er niets aan de hand is. Breitman en Gobbé-Mévellec zetten dat principe op zijn kop door verbijsterende, aan de realiteit ontleende schendingen van mensenrechten te tonen, maar niets dat de natuurwetten tart.
Het neemt niet weg dat de typisch grafische elementen in The Swallows of Kabul indringend zijn. De tegenstelling tussen de bebaarde, vals grijnzende mannelijke Talibanstrijders met hun tulbanden en kalasjnikovs en de in hun vormeloze boerka’s tot identiteitsloze wezens gereduceerde vrouwen doet denken aan die tussen de katten (nazi’s) en muizen (joden) uit de graphic novel Maus (1980) van Art Spiegelman. Tralies vormen tevens een belangrijke scheiding in de film. We krijgen de wereld te zien vanuit het gezichtspunt van gevangenen in hun cel, maar ook vanuit dat van Zunaira die op straat verplicht is een boerka te dragen. Het gaasje voor haar ogen is als een traliewerk in het klein.
Als finishing touch bevat de film toch een ode aan de getekende wereld waarin kan wat in de echte wereld niet kan. Atiq zal een naaktportret van Zunaira aanschouwen dat zij zelf op de muur van haar woning heeft getekend. Daarmee krijgt hij iets te zien dat niet voor zijn ogen bestemd is. Of wel? De oude cipier raakt niet alleen geïmponeerd door de schoonheid van de jonge vrouw, maar ook door haar moed en kunstzinnigheid, wat hem eerder op verheven dan wellustige gedachten zal brengen.
24 september 2019