10 jaar Camera Obscura
“Mensen onderschatten het plezier van obscure films”
Camera Obscura bestaat tien jaar. Al die tijd redt Bob van der Sterre films uit het grote filmmoeras waarin ze gevallen waren. Volgens hem is een leukere passie nauwelijks voor te stellen.
Eigenlijk vond het heugelijke moment al plaats op 1 mei, maar door alle coronahysterie was het Bob zelf ook ontschoten. Toch staan we graag stil bij dit jubileum en delen we op Facebook en Twitter een week lang dagelijks rare, obscure films. Eerder al deden we een Ondertussen op de redactie… over obscure films. In deze ‘Week van de Obscure Film’ lees je op InDeBioscoop een interview met de maker, zijn favoriete afleveringen en zijn grote Camera Obscura Quiz.
Cu mâinile cura (1972)
“Ik ben erg blij dat de obscure film weer even in het zonnetje staat. Want ze zijn zo boeiend!”, zegt de auteur van Camera Obscura. “Er zitten zoveel prachtige verhalen aan vast. En er is zo ongelooflijk veel. Velen zweren bij de canon van pak hem beet honderd klassieke meesterwerken. Maar films hoeven niet altijd meesterwerken te zijn om ervan te genieten. Dat is de les die ik geleerd heb van 10 jaar Camera Obscura: leer ook genieten van een film als die niet foutloos is.”
Hoe is Camera Obscura 10 jaar geleden ontstaan?
“De rubriek is voor honderd procent te danken aan Hans Dewijngaert. Nu redacteur bij Schokkend Nieuws, voorheen hoofdredacteur van zijn eigen Vlaamse filmblad Planeet Cinema. Voor dat blad bezocht ik talloze filmfestivals, schreef ik essays, verzon ik gekke artikelen.”
“Ik bood Hans tien jaar geleden wat filmstukjes aan en hij zei: ‘Probeer eens drie stukjes rondom een onderwerp te verzamelen, en dan kunnen we er een rubriek mee maken: Camera Obscura’.”
“Hij had dat goed gezien want deze opzet lag me prima. Het eerste stukje verscheen in mei 2010: Vrolijk anarchisme. Daarin vergeleek ik Lars von Triers Dogville met wat ik echt anarchistische films vond (Le Paltoquet uit 1986 bijvoorbeeld). Dit vergelijken van obscure films met bekende moderne films komt bijna elke aflevering terug. Het geeft een referentiekader voor de lezer.”
“Deze episode bevatte ook een van mijn favoriete anarchistische films aller tijden: Touche pas à la femme blanche. Dat zou ik ook vaak doen in Camera Obscura: pushen van mijn eigen favoriete films. Vaak interessante filosofische komedies en satires die toch naar mijn idee niet serieus genoeg werden genomen.”
Touche pas à la femme blanche (1974)
“Hans introduceerde de rubriek zo: In deze reeks bespreekt Bob van der Sterre elke aflevering een aantal thematisch gelinkte films. Hoe aparter, ouder en obscuurder, hoe liever hij ze heeft.”
“Planeet Cinema stopte helaas in 2013 en ik was twintig afleveringen Camera Obscura verder. Vervolgens kwam ik in contact met Cor Oliemeulen. Het leek hem wel leuk om de rubriek over te nemen op zijn site. Sinds juni 2014 gaat de rubriek verder op InDeBioscoop. De productie werd op zijn verzoek wel opgeschroefd naar een keer per maand. Intussen heb ik bijna de grens van 100 stukjes al bereikt.”
“De rubriek is wel geëvolueerd. Van je eigen favorieten pushen naar gericht zoeken naar onbekende pareltjes die bij een onderwerp passen. Ik ben niet de enige ter wereld natuurlijk. Filmcollecties als Criterion en Eureka doen het ook, en op Mubi.com zie je ook redelijk obscure dingen. Zo helpen we allemaal met wat filmgerechtigheid.”
Wat is jouw definitie van een obscure film?
“Alles draait om referentiekader. Voor heel wat mensen zijn alle twintigste-eeuwse films obscuur. Voor de liefhebber van een obscure filmmaker zijn jouw keuzes weer veel te bekend.”
“Het is vooral een gevoelskwestie, zoals ik ook al uitlegde in die Ondertussen… aflevering. Obscure films zijn hoe dan ook films die om uiteenlopende redenen vergeten zijn bij pers en publiek. Soms terecht, soms onterecht. Je stoft ze als het ware af en geeft ze een tweede kans. Dat past wel bij iemand als ik die in een tweedehands boekwinkel heeft gewerkt.”
“Een logische regel: mijd echt beroemde films. Dus geen films als Peeping Tom, Casablanca, Citizen Kane, Rififi, Apocalypse Now, Fitzcarraldo, waarvan je wel kunt verwachten dat iedere filmliefhebber ze kent. Beroemde regisseurs zijn wel welkom trouwens. Powell en Pressburger, Buñuel, Melville, Malle, Truffaut, Fassbinder zijn allemaal langsgekomen in mijn rubriek. Van Altman doe je dan wel HealtH en niet MASH. Van Truffaut wel Les Baisers Volés en niet Jules et Jim. Hun films moeten ook gewoon passen bij een onderwerp.”
HealtH (1980)
“Camera Obscura is sowieso een zeer democratische rubriek. Foute genrefilms staan in mijn rubriek zij-aan-zij aan met films van topregisseurs. Hoe infantiel en maf films soms zijn: iemand stak toch zijn nek uit om de film te maken. Het heeft een bijkomend voordeel om veel middelmaat te zien, dan zie je pas echt waarom een meesterwerk er zo met kop en schouders bovenuit steekt.”
“Ik leg mijn grens wel bij pornografie (hoewel er toch een de rubriek binnenkwam als cultfilm) en écht beroerde films waar ik geen plezier aan beleef en de lezer van de rubriek vermoedelijk ook niet.”
“Ik heb nog één andere regel: de film moet minimaal twintig jaar oud zijn. Die grens begon dus bij 1990 en is nu al opgeschoven naar 2000.”
Waar komt die fascinatie voor obscure films vandaan?
“Beroemde films waarderen is niet moeilijk. De filmcanon bestaat uit een film of 100. Als je die hebt gezien, ben je al een soort filmkenner.”
“Je hebt dan alleen de top van de berg gezien. Je weet dan nog niets van de hele berg, laat staan de bergketen. De laatste speelfilmencyclopedie van ik geloof begin 2000 bestond uit 20.000 films. Al die films zijn óók films, hoe je het went of keert. Ik heb eens toen ik ziek was een speelfilmencyclopedie doorgebladerd. Dan pas besef je wat er allemaal letterlijk verdwenen is. Al die films met James Caan en Ben Gazarra die ik in dat boek tegenkwam!”
“Dat is nog steeds geen antwoord waarom ik zo’n plezier heb aan obscure genrefilms… Het is denk ik een combinatie van een relaxte manier van films kijken als je ze kijkt om er iets interessants over te schrijven en het schrijven zelf. De kwaliteit van de film is voor mijn rubriek minder belangrijk dan de vermakelijkheid van het stukje. Ik ben veel toleranter bij Camera Obscura dan wanneer ik recenseer. Ik geniet dus als het ware dubbel: de film en daarna het schrijven.”
“De paradox is dat ik juist erg in artiesten geloof! Alleen wat ik jammer vind is dat over dat selecte groepje artiesten alles wordt uitgeplozen (Welles, Kubrick, Godard, Bergman, Antonioni, Kurosawa enz.) en over anderen bijna niets. Ik denk dat films van Marco Ferreri, Alain Jessua, Jean-Pierre Mocky, Bertrand Blier, om een paar te noemen, ook veel te bieden hebben. Nog afgezien van het feit dat veel filmmakers in hun tijd niet door critici of publiek werden begrepen. Daar moet je ook een beetje mazzel mee hebben.”
Filmmaker Alain Jessua (rechts) met de vroeggestorven acteur Patrick Dewaere
“Het waarderen van niet-canonfilms vereist een andere, tolerante blik. Oudere films hebben vaak iets mafs en doms, maar zijn ook vaak grappiger en satirischer dan moderne films. Er werd minder in doelgroepen gedacht, daardoor kon er meer geëxperimenteerd worden. Ik ben ook niet de enige die zulke films waardeert. Je ziet het aan de gerestaureerde films die Nikolas Winding Refn aanbeveelt; of het eerbetoon aan pulpfilms in het werk van Quentin Tarantino.”
“En dan is er nog de tijdreis. Ik zet een film aan en ik kom terecht in 1973, 1954 of 1929. Mensen onderschatten het plezier daarvan.”
Hoe stel je die drie films rond een bepaald thema samen?
“Er is geen vaste werkwijze! Ik begin vaak met één obscure film die me op het pad brengt van een onderwerp, een gek en enigszins grappig idee. Abschied von Gestern (‘Godard niet in Frankrijk’); Where is Miss Young? (‘Mannen, vrouwen en moeilijke vriendschappen’); Sweet smell of success (‘Carrièremannen zonder scrupules’); Arcana (‘Van je familie moet je het niet hebben’); Variola Vera (‘Pas op met die virussen!’) of El Angel Exterminador (‘Rare gasten’).”
“Ik werk een beetje aan verschillende projecten tegelijk en het op dat moment leukste idee krijgt voorrang. Zo gaat het al jaren.”
“Een goede film vinden is niet lastig. Twee ook vaak niet. Drie films die bij elkaar passen: dat is de sport. Ik speur wel regelmatig fora, IMDb en andere websites af op zoek naar de typische Camera Obscura-titel die met de andere twee een ‘geheel’ kan vormen. En dan nog die film ergens vinden! YouTube helpt mij vaak uit de brand. Diverse filmarchieven (Quebec, Zuid-Korea) hebben werk op YouTube gezet. Dat geeft mij weer meer opties.”
“Ik pretendeer trouwens geen filmwetenschapper te zijn! Ik ben vrij om te bedenken wat ik leuk vind. Soms kom je drie films over Dracula tegen uit 1979 – en dan noem je die episode ‘Dracula overkill’ in 1979. Of ‘Van die dagen’… over films met titels als Blutiger Freitag, Violent Saturday, Black Sunday.”
“Soms komt er iets bijzonders aan en maak je daar een aflevering over (zoals ’75 jaar geleden bevrijding’). Over de Eerste Wereldoorlog maakte ik twee specials in 2018. Dat is eerder uitzondering. Ik ga niet bij 25 jaar Srebrenica ook drie Bosnische films uitzoeken of zo. In feite schrijf ik over álle onderwerpen die in films een rol spelen. Zoals drugsgebruik, telefoons, vampieren, heksen, katten, buiksprekers, gokken, erfenissen, sport, enz. Ik dacht dat ik er op zeker moment wel doorheen zou zijn, maar dat is niet zo. Je eigen fantasie is meer de beperking.”
“Gelukkig snap ik de chemie zelf niet helemaal dus kan ik ‘the making of’ gerust geheim houden!”
Blutiger Freitag (1972)
Zijn er onderwerpen die je liever niet bespreekt?
“Ik denk het niet. Alle onderwerpen die ik interessant vind, noteer ik en komen ooit aan bod. Alleen wil ik geen thema’s waar mensen nu opinies over hebben. Ik probeer zo tijdloos mogelijk te zijn.”
“Ik schrijf niet over genres. Geen afleveringen dus over blaxploitation, western, giallo’s. Ze komen individueel wel voor. Een misverstand is ook dat de obscure film een cultfilm moet zijn. Het kan wel maar het is geen regel wat mij betreft.”
“Het ene onderwerp is wat controversiëler dan het andere maar ik zoek het niet op. De rubriek geeft mij de kans mijn eerlijke mening over van alles te geven. Ik ben blij dat Cor en Hans nooit hebben gezegd dat ik bepaalde dingen beter niet zo kan opschrijven. Dat zou me bij grote media wel zijn overkomen, dat weet ik zeker, er komt dan altijd iemand klagen dat iets te is.”
Hoe lang ga je nog door?
“Zolang ik voor mezelf de kwaliteit haal die ik nastreef, denk ik. Dat is best lastig met een bijna fulltime baan. Tot nu toe lukt het nog steeds. En ik moet het speuren, kijken en schrijven leuk blijven vinden. Je wilt voorkomen dat je je herhaalt. Camera Obscura geeft me hoe dan ook altijd wat te doen. Einde van iedere maand moet er weer iets af zijn.”
“Een ambitie is om minder westerse films in de rubriek te hebben. Ik kijk te weinig films uit Azië, Zuid-Amerika en Afrika. Ze moeten passen en dat is vaak lastig. Ik probeer ook zo min mogelijk Amerikaanse films te gebruiken maar dat valt niet mee want veruit de meeste films uit Camera Obscura zijn Amerikaanse producties.”
“Zonder internet had de rubriek denk ik nooit bestaan (serendipiteit heb je alleen in een tijd van overvloed). En ook niet denk ik zonder de filmtips van vrienden en bekenden. En tot slot ook niet zonder het enthousiasme van Hans en Cor. Oprecht gewaardeerd worden om je schrijfsels vind ik nog steeds een bijzondere ervaring.”
“Op naar de volgende tien jaar? We zullen zien!”
Wil je alle afleveringen bekijken? Ze staan allemaal nog online bij InDeBioscoop, gewoon even bij de rubriek kijken. Voor de stukken op Planeet Cinema kun je het beste kijken tussen Achtergronden. Wil je deze website voor filmfans en fijnproevers steunen? Het is niet veel werk: deel een artikel dat je leuk vindt via sociale media met vrienden en kennissen!
9 augustus 2020