International Documentary Festival Amsterdam 14-24 november
33 Tips voor IDFA 2024
door Bob van der Sterre
IDFA is weer bijna zover! Duizenden liefhebbers van documentaires lopen weer rond in Amsterdam. Er is genoeg variatie voor iedereen. Lees hier onze 33 tips voor IDFA 2024.
Wat kunnen we verwachten bij IDFA 2024? Vorig jaar was er een redelijk rumoerige editie, toen de oorlog tussen Israël en Hamas net begonnen was. Bij de start van het festival ontstond er gedoe. IDFA kreeg kritiek uit alle hoeken en heeft aangegeven dat het afgelopen jaar is gaan soulsearchen.
Deze soul searching heeft zo op het eerste gezicht geen heel nieuw festival opgeleverd. IDFA gaat door waar het stokje vorig jaar was neergelegd. Dus opnieuw vrij veel films van regisseurs die hun familie opzochten (egodocumenten). Daarnaast (geen verrassing) diverse films over de situatie over Gaza en de Palestijnse gebieden (IDFA heeft er een speciale pathway voor gemaakt). En dan nog aardig wat films over klimaatverandering, vluchtelingen en gender.
Wat wederom opvalt: steeds minder featurefilms gaan over ‘gewone’ onderwerpen. Je ziet bijna geen films meer over muziek, misdaad, sport, wetenschap of media. Terwijl het toch onderwerpen zijn waar veel mensen over de hele wereld mee te maken hebben. Het vreemdste vind ik het ontbreken van films over economie en technologie – onderwerpen die een hoofdrol spelen in onze maatschappij. Überhaupt lijken de journalistieke, uitpluizende documentaires een beetje passé.
Dat lijkt samen te hangen met de opkomst van de gespecialiseerde filmfestivals. Zoals AFFR voor architectuur; InScience voor wetenschap; DMFF voor alpinisme; Food Film Fest voor voeding; het Music Film Festival uiteraard voor muziek. Ik kwam een festival tegen over films over fraude (dat al tien jaar bestaat). Er is bij mijn weten nog geen truecrime-filmfestival in Nederland (gat in de markt).
Een ander punt dat opvalt bij documentaires is dat er steeds minder ruimte lijkt voor een humoristische visie op de wereld. Ik vond letterlijk één feelgoodfilm bij de 250 aangeboden films, terwijl het mij toch geen schande lijkt om van luchtige films te houden – het merendeel van de mensen doet dat. Aan de andere kant krijgt veel artistiek documentairetalent volop de ruimte op IDFA. Daardoor blijft er altijd voldoende interessants te zien. De redactie van InDeBioscoop wenst u alvast veel kijkplezier!
Top 33
Deze 33 films (hier per thema ingedeeld) raden we aan. Dat wil niet zeggen dat je er blind heen moet of er verder geen andere films de moeite waard zijn. Er zijn ontzaglijk veel films en elke selectie helpt met meer dan 250 films. Klik op de titel voor een link naar de website van IDFA. Daar kun je eventueel tickets bestellen.
Auteurscinema
Architecton
Victor Kossakovsky heeft een nieuwe film? Daar moet ik heen. Beton, groeven, bouwmateriaal: dat is dit keer de habitat waar de bekende documentairemaker zich in begeeft. Ongetwijfeld vol mooie, eigenzinnige beelden. (Bekijk ook altijd even zijn masterclass uit 2012 als je tijd hebt.)
Cinema
Chronicles of the Absurd
Miguel Coyula (regisseur) begint in 2011 met Lynn Cruz (actrice) aan de SF-speelfilm Corazón azul. Geen probleem denk je misschien. Maar dit is Cuba. De twee (later een stel) worden op alle manieren dwarsgezeten. Tien jaar doen ze over de film. Daarover maken ze deze film. Het absurde wordt op speelse manier met woorden in beeld gebracht zoals de trailer al laat zien. (Let op: de trailer heeft wat flikkerende beelden.) Cuba heeft zijn eigen programma: Spotlight on Cuba, met films als De Cierta Manera (1974); La Despedida (2014); Iré a Santiago (1964). Verder nog over cinema twee interessante films over propagandafilmers: Riefenstahl en Jan Teunissen (De Propagandist).
Dieren
Silent Observers
Dieren in een steeds leger wordend bergdorp in Bulgarije. IDFA: ‘In deze tragikomische film worden de laatste overgebleven bewoners gefilmd vanuit het perspectief van enkele gedomesticeerde dieren.’ Vermoedelijk een mooie, observerende documentaire van Eliza Petkova. Meer katten in The Cats of Gokogu Shrine, zie feelgood.
Drama
The Flats
Belfast. Het is nu al een tijd rustig maar er zijn nog genoeg trauma’s om te verwerken van ‘The Troubles’, de gewelddadige periode tussen 1960 – 1998. Hoe dat gaat, zien we in deze film van Alessandra Celesia. Zij interviewt bewoners uit de torenflat New Lodge.
Economie
Lie to Me
Documentaires over zaken rondom economie zijn lastig vorm te geven. Ik herinner me een paar sterke films over de economische crisis van 2008. Nu zie je voornamelijk spannende films over de cryptomuntensector. Deze Noorse film bekijkt de opkomst en ondergang van cryptomuntbedrijf OneCoin. Hierover heb ik al een podcast geluisterd van Planet Money (van de Amerikaanse omroep NPR) en ik kan nu al zeggen dat dit een interessante film zal worden. Er waren ook Nederlanders bij betrokken. De les: wantrouw mooiweervertellers.
Egodocumenten
Light Memories
Fotograaf en filmmaker Misha Vallejo hoort familie over zijn opa praten. Wie was hij en waarom kennen zo weinig familieleden zijn geschiedenis? IDFA: ‘Vallejo’s beeldtaal – vol diaprojecties en een imposante vulkaan – slaat daarbij een mooie brug tussen oude en nieuwe tijden.’ Dit lijkt mij een van de meest interessante van de vele films over filmmakers die wroeten in de geschiedenissen van hun families. Denk aan films als Abo Zaabal 89; K-Family Affairs; Light of the Setting Sun; Mama Micra; Pictures in Mind; Sugarcane; A Want in Her; We Are Inside en Yala, Baba!.
Experiment
About a Hero
Ja, echt waar: AI maakte een Werner Herzog-film. Getraind op zijn oeuvre, vertelt de film in Herzogs stijl een verhaal van een overleden fabrieksarbeider. En dan gaat het ook een beetje over AI. Zou best eens een verrassing kunnen zijn, deze experimentele film van Piotr Winiewicz. Meer tips voor de experimentele, avontuurlijke geest: Archipelago of earthen bones – To bunya van Malena Szlam (over vulkanen). En The Color of Pomegranates: een unieke Armeense film uit 1969 van Sergej Parajanov. De trailer spreekt boekdelen. (Over Parajanov is ook een biografie te zien, gemaakt door zijn vriend Mikhail Vartanov: Parajanov: The Last Spring.)
Feelgood
The Cats of Gokogu Shrine
Deze kattenfilm van Kazuhiro Soda gaat over zwerfkatten die leven rondom het shinto-heiligdom Gokogu. Ongetwijfeld een prettige, luchtige film met veel observaties van dieren en mensen. En een kalm tempo. Vermoedelijk zeer genietbare film die het moet hebben van details.
Fotografie
Ernest Cole: Lost and Found
Ernest Cole was een fotograaf ten tijde van Apartheid. Vorig jaar was er een expositie over zijn werk te zien in FOAM in Amsterdam. Bizar verhaal hoe zijn werk jaren later in Zweden in een kluis werd ontdekt. Lees mijn artikel hierover op Jegens & Tevens als je meer wilt weten. De film van Raoul Peck is vermoedelijk een inkopper: de foto’s doen het werk wel. Een uitstekende film om de verstrekkende gevolgen van Apartheid een gezicht te geven. Een andere film over een fotografe is I’m Not Everything I want to Be over fotograaf Libuše Jarcovjáková, die al foto’s maakt over Tsjechië sinds de jaren zestig.
Gaming & technologie
Grand Theft Hamlet
Gelukkig haakt de documentairewereld steeds meer aan bij de gamewereld, waar veel over te vertellen valt. Vorig jaar hadden we Knit’s Island over de game DayZ. Grand Theft Hamlet is óók een film over een (online) game. Het heeft een bijzonder uitgangspunt: Hamlet opvoeren in de online versie van de bekende game Grand Theft Auto. IDFA: ‘Wat de film vooral duidelijk maakt is de rol die multiplayer gaming speelt in de levens van zoveel mensen.’
Geluk
Agent of Happiness
Over Bruto Nationaal Geluk, een basisfilosofie van het land Bhutan, heeft bijna iedereen nu weleens gehoord. Maar hoe meet je dat? In 2008 werd in Bhutan een enquête gestart om er echt werk van te maken. De werkelijkheid blijkt weerbarstig. Ongetwijfeld een zachtaardige, menselijke film over wat geluk precies inhoudt.
Gender & seksualiteit
Edhi Alice
Twee vrouwen in transitie: Edhi en Alice. Alice is onderdeel van de crew van de film, dus dat geeft een extra dimensie aan de film zelf. Edhi Alice beschrijft de worsteling van dit thema in de Zuid-Koreaanse maatschappij. Ook in dit genre: Sabbath Queen en Trans Memoria.
Geschiedenis
TWST / The Things we said Today
Archieffanaat Andrei Ujică, onder andere regisseur van het drie uur durende The Autobiography of Nicolae Ceausescu uit 2010, kijkt nu naar het jaar 1965. The Beatles die optreden; Watts-rellen in Los Angeles; het dansen van de twist. Context is vermoedelijk gewenst. Bekijk dan dit interview:
IDFA-eregast: Johan Grimonprez
Soundtrack to a Coup d’État
De nieuwste film van Johan Grimonprez belooft veel goeds. De gast van IDFA van dit jaar staat bekend als documentaire-essayist en maakte films over geschiedenis, wapenhandel en andere onderwerpen: Blue Orchids, Shadow World, dial H-I-S-T-O-R-Y, Double Take. Deze nieuwe film gaat over de dekolonisatie van Congo.
Inheemse volken
Yintah
Het Canadese volk Wet’suwet’en wil oliebedrijven geen toestemming geven om in zijn gebied pijpleidingen te plaatsen. Een jarenlange strijd volgt. Diverse films over inheemse volken dit jaar op IDFA: Garanti 100% Kréol (talismanhandel van medicijnmannen in Réunion); Toroboro: The Name of the Plants (etnobotanisch onderzoek bij de Waorani in Ecuador); The Wolves Come at Night (nomaden in Mongolië); Ways to Traverse a Territory (familie van inheemse Tsotsil-vrouwen).
Internet & digitaal
REAL
Een onderzoek naar de nieuwe digitale werkelijkheid die voor veel mensen ontstaat. Film van Adele Tulli is een van de weinige die kijkt naar de digitalisering van onze maatschappij. Het gaat over de nieuwe manier van communiceren van mensen. Uit onderzoek is gebleken dat deze vorm wel mensen bijeenbrengt maar niet het ‘ouderwetse’ directe contact kan vervangen.
Klassieker
Alternative 3
Britse mockumentary uit 1977 is vergelijkbaar met het beroemde hoorspel van Orson Welles: The War of the Worlds. Christopher Miles maakte deze slimme film over het koloniseren van de maan en Mars door een selecte groep mensen. De reden: dat de aarde door het broeikaseffect snel onleefbaar zou worden. Uit de top 10 van Johan Grimonprez.
Klimaat en milieu
Been here, stay here
Er is wél klimaatverandering, maar dat is niet de schuld van mensen. Dat denken vissers van de Chesapeake Bay aan de oostkust van de Verenigde Staten. Deze documentaire van David Usui geeft vast een mooi sfeerbeeld met krijsende meeuwen, authentieke krabvissers, dominees en de (letterlijke) oostkust van de VS. Diverse films gaan over klimaatverandering: Green is the New Red, over het onderzoek naar de roots van de ecologische problemen in Latijns-Amerika; Missing Rio Doce, over de milieuramp rondom de de Rio Doce in Brazilië (in 2015) en The White House Effect, over waar de patstelling in de VS op het gebied van milieu vandaan komt.
Kolonialisme
Dahomey
Veel films over kolonialisme de laatste jaren. Deze film won de Gouden Beer in Berlijn. Mati Diop neemt de teruggave van geroofde kunstobjecten als basis voor een breder verhaal over de vele kanten van kunst, musea en roofkunst. Enigszins vergelijkbaar is de film Huaquero.
Kunst
A Sudden Glimpse to Deeper Things
Mark Cousins, van boeken en films over cinema (o.a. Orson Welles en Alfred Hitchcock), maakt nu een film over kunstenares Wilhelmina Barns-Graham. Volgens de tekst op de site van IDFA geen gewone biografie, maar ‘een essayfilm over haar brein, de manier waarop zij de wereld beschouwde, ordende en in kunst vertaalde.’ Meer kunst in The Fen Fire, over de Brabantse roots van de bekende Nederlandse kunstenaar Erik van Lieshout.
Media
Eyes of Gaza
In Gaza overleden afgelopen jaar veel journalisten, ook al reden ze rond met auto’s waarop Press stond of vesten met ‘press’ droegen. De film volgt drie Palestijnse journalisten bij hun werk. Een soortgelijke film is State of Silence, over media in gevaarlijke Mexicaanse steden. Bij een eerdere IDFA heb ik de film Reportero gezien over hetzelfde onderwerp.
Mensen
Blink
Stel je voor: je weet dat drie van je vier kinderen blind worden door een genetische afwijking (retinitis pigmintosa). Wat je gaat doen: de wereld zien nu het nog kan. Ik denk dat deze Canadese film van Edmund Stenson, Daniel Roher wel een lieve film zal zijn (geproduceerd door Disney). Hou de zakdoeken alvast klaar. Meer interessante mensen in CycleMahesh (van nationale hype naar arme loodgieter in India); Lift Lady (vrouw die een lift bedient in Georgië); To be Continued. Teenhood (kinderen in Letland, vervolg van een film uit 2015).
Misdaad
My Sextortion Diary
Op een dag werd de laptop van de jonge Spaanse filmmaakster Patricia Franquesa gestolen. Ze wordt afgeperst: als ze niet betaalt, stuurt de afperser expliciete foto’s van de laptop naar al haar kennissen. De dief had misschien niet in de gaten dat ze filmmaakster was en op die manier revanche kan nemen voor een groot publiek. Ook wel spannend belooft de film Undercover: Exposing the Far Right te zijn (over neonazi’s).
Muziek
Eno
Brain Eno is misschien wel een van de invloedrijkste muzikanten van deze tijd. Roxy Music, David Bowie, U2 en Talking Heads zijn maar een paar namen van bands en artiesten waar hij bij betrokken was. Daarnaast is hij ambient-artiest. De tekst van IDFA vertelt dat de documentaire van Gary Hustwit een passend experimenteel project is. Meer muziek: John Lennon en Yoko Ono in One to One en Peaches in Teaches of Peaches. In Grimonprez’ top 10 is ook een film over de uitvinder van de theremin (Léon Theremin): Theremin, an electric Odyssey uit 1993.
Natuur
7 Walks With Mark Brown
Genoeg van zware politiek? Dan even deze film. Mark Brown – een paleobotanist – doet 7 wandelingen langs de Seine. Ongetwijfeld een enorm onthaastende documentaire waar je een fijn gevoel van krijgt, en zelfs wat van leert. Als liefhebber zou ik meteen kaartjes kopen voor de Finse natuur in Once Upon a Time in a Forest. Een van de groenste landen van Europa maar bijna alle bossen zijn een commercieel product. Zie de trailer.
Oorlog
Intercepted
Een van de vermoedelijk meest erin hakkende films dit jaar is Intercepted van Oksana Karpovych. Dit hakt erin omdat dit onderschepte opnamen zijn van Russische soldaten die zonder omwegen hun verhaal doen als ze naar huis bellen. Combineer dat met beelden van de oorlog (reken op veel dronebeelden). IDFA legt het zo uit: ‘De lange, statische shots zijn kraakhelder en sereen, de korte gesprekken wazig en doordringend. Door ze samen te brengen, creëert deze documentaire een verontrustend beeld van de sinistere psychologie van oorlog.’ Meer oorlog in Oekraïne komt van Sergei Loznitsa. Normaal spit hij archieven door om zijn films te maken (lees dit stuk over IDFA 2021). Dit keer observeert hij het land in oorlog in The Invasion. En dan nog deze van Olha Zhurba: Songs of Slow Burning Earth.
Religie
Apocalypse in the Tropics
Evangelische tv-dominees zijn niet alleen iets Amerikaans, ook Brazilië heeft zo zijn portie religieuze figuren. Uiteraard moeten abortus en genderneutrale toiletten het weer ontgelden. Filmmaker Petra Costa wil volgens IDFA onderzoeken of Brazilië een theocratie wordt. Een portret ‘van een jonge democratie die aan een zijden draadje hangt’. Meer Brazilië en politiek in At this moment, in the nation’s sky.
Sport
The Last Expedition
Wanda Rutkiewicz was een Poolse bergbeklimster. Ze was de eerste Poolse vrouw die de top van de Mount Everest had bereikt. Sinds 1992 is ze vermist na een val. Regisseur Eliza Kubarska ging op onderzoek uit. Archiefbeelden helpen haar daarbij. Vermoedelijk indringende bergsportfilm.
Toekomst
2073
Je dacht dat er ellende was op de wereld. Het wordt nog veel erger volgens de film 2073. ‘We hebben oorlogen, honger en genocide meegemaakt, maar dit is nog groter dan dat.’ De film kijkt terug naar de ondemocratische tijden waarin we leven. Een kantelpunt, vanuit de toekomst gezien. Interessante blend tussen fictie en documentaire van filmmaker Asif Kapadia (bekend bij het grote publiek van Senna en Diego Maradona) klinkt als een film die voor een breed publiek de ellende giet in een begrijpelijk verhaal.
Vluchtelingen
The Landscape and the Fury
The Landscape and the Fury heeft een boeiend onderwerp: vluchtelingen in een regio (Bosnië) waar de bewoners destijds ook gevlucht zijn voor de oorlog. De film van Nicole Vögele is pittig lang met 140 minuten maar zal wel goed op de kijker inwerken. De film zal vermoedelijk vergelijkbaar zijn met Nightwatchers van vorig jaar. Films over andere locaties met veel vluchtelingen: de Sonorawoestijn tussen Mexico en de VS (El Mar la Mar); Agadez in Niger (On the Border) en de Middellandse zee (Save Our Souls). Hoe zit het eigenlijk als ze ergens wel terecht kunnen? Uit A Place to Call Home blijkt dat het ook niet zo tof is als het klinkt.
Vrouwen
Black Box Diaries
Hoe vrouwen het moeilijk hebben in mannenmaatschappijen zien we in de film Black Box Diaries. De Japanse journalist Shiori Ito werd verkracht en haar zaak werd niet serieus genomen. Ze wil zich er niet bij neerleggen en begint te strijden. Volgens IDFA wordt ze ‘het gezicht van het Japanse equivalent van de MeToo-beweging’. Film ging langs alle grote filmfestivals. Enigszins vergelijkbaar is het verhaal in Une Famille, waarbij Christine Angot verhaal gaat halen over haar incestverleden. Meer films over inspirerende vrouwen: The Golden Age (de zwangere Lucy uit Sicilië); Home Game (Lidija Zelović vluchtte van Bosnië naar Nederland); The Shadow Scholars (Patricia Kingori is de jongste vrouwelijke, zwarte professor van Oxford); A Sister’s Tale (de Iraanse Nasreen wil zangeres worden); A While at the Border (correspondentie tussen twee Argentijnse zussen, een woont nu in Zweden).
Werk
Personale
Ongetwijfeld een weinig spectaculaire maar wel luchtige film met grinnikmomentjes. We volgen het personeel van een viersterrenhotel in de Dolomieten. Film van Carmen Trocker focust zich alleen op het werk van het personeel: handdoeken regelen, strandstoelen rechtzetten, etc. Op een hele andere manier kijkt de film Union naar werk. Dit is bijna een thriller. Arbeiders nemen het op tegen Amazon.
Zorg
Averroès & Rosa Parks
Nicolas Philibert, beroemd geworden met de documentaire Être et Avoir uit 2002, maakte in 2023 een film over therapieën: On the Adamant. Die film ging over een psychiatrische dagopvang. Deze film gaat over een psychiatrisch ziekenhuis. Philibert is een uitstekende fly on the wall – dit zal vast ook heel interessant zijn. Je kunt zelfs naar nóg een film van Philibert gaan over dit onderwerp: The Typewriter and Other Headaches. Fan? Bezoek dan ook de Filmmaker Talk met Philibert.
6 november 2024