IDFA 2024 – Deel 1: Openingsfilm
About a Hero
door Jochum de Graaf
Voor de openingsfilm kiest IDFA altijd een actueel thema. Vorige editie 2023 was dat met A Picture to Remember Oekraïne. Dit jaar is Palestina met 10 films tot een Pathway (Wegwijzer) verheven, zie ook Bob van der Sterre’s onvolprezen festivaltips. Al zou een keuze voor de Gaza-oorlog of de Amerikaanse en vele andere verkiezingen ook verdedigbaar zijn, dit jaar heeft IDFA gekozen voor kunstmatige intelligentie (AI) als meest actuele thema.
Tijdens de openingsavond beleeft About A Hero van de Poolse kunstenaar Piotr Winiewicz zijn wereldpremière. “Deze experimentele film verkent een vrijwel onontgonnen gebied binnen kunstmatige intelligentie en stelt kritische vragen over echtheid en hoe wij de werkelijkheid waarnemen”, aldus IDFA.
Werner Herzog
“Nog in geen 4500 jaar zal een computer een film tot stand brengen die net zo goed is als een van mij”, zei de Duitse filmregisseur Werner Herzog acht jaar geleden tijdens het Sundance Filmfestival. Het was een uitspraak die Piotr Winiewicz inspireerde om – met toestemming van Herzog – de uitdaging aan te gaan. Hij programmeerde Herzogs oeuvre in een AI-systeem dat hij de opdracht gaf een scenario te schrijven.
De situatie doet denken aan een soortgelijke uitspraak van schaakwereldkampioen Gary Kasparov die ooit zei dat nooit van zijn leven een computer een mens zou verslaan bij een schaakpartij. Maar in 1997 verloor de Russische grootmeester toch zijn re-match van Deep Blue, de eerste krachtige supercomputer van IBM.
Maar helaas, een dergelijk spectaculair wapenfeit biedt About a Hero niet. Het is vooral een ontregelend bedoelde, slechts af en toe grappige en weinig verontrustende film; een wonderlijke vermenging van docu en speelfilm, feiten en fictie.
Allereerst zien we een zekere Robert J. De Brauwere, een media-advocaat in New York, die een uitgebreide juridische verhandeling geeft over de voorwaarden waaronder Winiewicz zijn film dient te maken. De Brauwere wordt ondervraagd door Kaspar, het AI-alter ego van Werner Herzog en natuurlijk een verwijzing naar zijn klassieker Kaspar Hauser.
Het is het startsein voor een typisch Herzogiaanse speurtocht. De voice-over van Kaspar, met die kenmerkende nasale Bayerische tongval van Herzog, beschrijft met begeleidende beelden het fictieve industriestadje Getunkirchenburg. Het heeft wel wat weg van Twin Peaks.
Zoektocht naar de waarheid
‘Herzog’ stuit er op een bijzonder speciale mix van ‘mistery and misery’. Op het nieuws komt dat fabrieksarbeider Dorem Clery onder raadselachtige omstandigheden overleden is en ‘Herzog’ gaat op onderzoek uit. Primaire veronderstelling is dat Clery misschien problemen op zijn werk had. Volgens een van de getuigen zou hij depressief zijn geweest en was het zelfmoord. Maar er is ook het gerucht dat het ongeluk was, veroorzaakt door een machine. Het onderzoek wordt gedaan door mannen die ‘Plice’ (‘plooi’) op het uniform hebben staan in plaats van ‘Police’. Het wordt nog meer vervreemdend wanneer een vrouw, heel dicht op de huid in zwart-wit gefilmd, in beeld komt die vertelt hoe plichtsgetrouw Dorem Clery zijn werk deed.
‘We moeten voorzichtig zijn met de machines’, zou hij volgens haar hebben gezegd. Of we hier met de vrouw van Dorem te maken hebben, wordt in het midden gelaten. De fabriek produceert huishoudelijke apparaten. We krijgen minutenlang een autonoom filterkoffieapparaat in beeld dat uit zichzelf aan en uitgaat. En de vrouw beleeft een orgasme met een broodrooster. Een hilarisch absurde scène.
De verwikkelingen doen denken aan scènes uit Herzog-films als Grizzly Man (2005), het verhaal van de man die door een grizzlybeer werd opgegeten, en Encounters at the End of the World (2007), waarin wetenschappers zich over het mogelijk einde van de wereld uitspreken; logisch vanuit het besef dat alle scenario’s van zijn films in het AI-systeem geplaatst zijn.
“Ik herken me niet in deze wereld”
Herzog is al een tijdje bezig met het verleden en heden van nepnieuws en kunstmatige intelligentie. In oktober verscheen zijn boek De toekomst van de waarheid. Twee jaar geleden startte hij op internet de AI-gegenereerde dialoog tussen hem en de Sloveense filosoof Slavoj Zizek over het onderwerp Infinite Conversation.
In essentie is en blijft Herzog wantrouwig tegenover machines, ze zijn zielloos, zonder leven. Hij heeft het in de film over de zaken waardoor zijn ziel wordt gedreven, die door een machine, een computersysteem niet te benaderen zou zijn.
De kritische vragen over echtheid en hoe wij de werkelijkheid waarnemen, komt ook in de bijdrage van schrijver en entertainer Stephen Fry aan de orde. Fry verdiept zich ook al jaren in kunstmatige intelligentie en betrekt een tegenovergestelde positie. Een mens heeft de beschikking over emoties als liefde, verdriet, haat, angst. Een mens kan creatief zijn, kan de beschikking hebben over zelfvertrouwen. Volgens Fry zou het best kunnen dat de mens een machine ontwikkelt die ‘beter’ is dan de mens.
Met al die statements, indrukken en verhandelingen ga je je toch steeds meer die ene meest belangrijke vraag stellen: ‘waar zit ik de hele tijd in godsnaam naar te kijken?’ Werner Herzog lijkt het ook allemaal niet meer te weten. “Ik herken me niet in deze wereld”, zegt hij in de film over About a Hero. “Nonsens”, klinkt het in de voice-over. “I’m sick and tired of it.” Hij gelooft kennelijk niet in het slagen van het AI-experiment, een conclusie die wordt getrokken in een scenario dat op basis van een AI-systeem is gegenereerd. En dan begint het een beetje dol te draaien.
Daarmee draait About a Hero uit op een matig geslaagd experiment. Persoonlijk beleef ik toch meer genoegen aan een enige echte Werner Herzog.
Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.
14 november 2024
Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 6: Lang leve het experiment
Deel 7: Palestina
Deel 8: Méér geschiedenis