De vele, vele mysteries van Mulholland Drive

De vele, vele mysteries van Mulholland Drive

door Bob van der Sterre

Mulholland Drive is een van de meest bekende David Lynch-films. Deze in 2001 uitgebrachte productie is zoals veel van zijn werken een in symbolen verpakt cynisch verhaal – tjokvol mysterie. Toch bevat de film ook een ontroerend liefdesverhaal.

Aandacht voor David Lynch is er altijd wel, maar nu weer net ietsje meer door een expositie over zijn werk in het Bonnefantenmuseum te Maastricht. De expositie loopt nog tot 28 april 2019. Eerder bespraken we The Elephant Man en The Straight Story.

Mulholland Drive

Mysterie no.1: het verhaal (let op: bevat spoilers)
Op een avond rijdt een dame op Mulholland Drive (Hollywood, L.A.) in een limousine. De auto stopt. De bestuurders willen haar vermoorden. Joyridende jongeren knallen tegen de auto. De dame ontsnapt. Ze vlucht een huis binnen. Dat is het huis van de tante van Betty (Ruth).

Enter (de volgende dag): Betty! Ze is in Hollywood gekomen om actrice te worden. Tussen Betty en de verwarde dame op – die zich Rita noemt – bloeit liefde op. Ineens herinnert Rita zich een adres. Ze gaan erheen en vinden er een dode vrouw. Midden in de nacht bezoeken ze een theater (Club Silencio). Daar vindt Betty een doosje in haar tas. Rita draait een sleutel in het doosje en verdwijnt.

Dan volgt een reeks flashbacks waarbij Betty de boze, gefrustreerde Diane is. Een actrice wier carrière nooit is gaan lopen. Ze houdt van Rita maar zij is nu de beroemde ster Camilla die gaat trouwen met regisseur Adam. Diane zint op wraak, neemt contact op met een huurmoordenaar en die laat Camilla vermoorden in de limousine.

Het eerste gedeelte is een droomvariant van de werkelijkheid. Betty is de droomversie van Diane. De liefde tussen haar en Rita/Camilla bestaat alleen in deze droomwereld. In Club Silencio realiseren Betty en Rita voor het eerst dat de werkelijkheid anders is. Als je Mulholland Drive achterwaarts zou kijken, is de echte chronologie kraakhelder. De verhaallijn van Diane blijkt dan de kern van alles wat volgt.

Mysterie no.2: de populariteit van Mulholland Drive
Mulholland Drive is een van Lynch’ meest populaire films. Een 8.0 op IMDb en in 2016 door critici uitgeroepen tot beste film van de 21e eeuw. Onder niet-fans van David Lynch is Mulholland Drive meestal de favoriet. De echte Lynchiaan noemt vaak Blue Velvet als favoriet.

Veel mensen noemen de film ‘toegankelijk’. Ik denk eerder aan ‘evenwichtig’. Het verhaal is niet moeilijk te volgen. Het mysterie is verpakt in een aantrekkelijke mix van humor, horror, soap, surrealisme, erotiek en romantiek. Met name het laatste overtuigt. Betty en Rita zijn vanaf het begin lief en begripvol tegen elkaar.

Dat is ook te danken aan de acteurs. Met name Naomi Watts is voortreffelijk. Diane’s frustratie kende ze maar al te goed. Na tien jaar frustrerende audities had ze zelf een depressie. Haar figuurlijk bedoelde uitspraak ‘Ik wilde toen wel met mijn auto de afgrond inrijden’ belandde in boulevardbladen. Laura Herring had ook de rol van haar leven als Rita/Camilla.

De film heeft wel wat van het populaire genre film noir. Met speurwerk, moord, cynisme en een femme fatale. Ook de filmstijl doet denken aan een soort tijdloze versie van het heden waarin de film zich afspeelt. Die is net zo goed jaren vijftig als negentig.

Mulholland Drive

Mysterie no.3: de productie
Wie in Mulholland Drive wat herkent van Twin Peaks, zit er niet naast. Lynch schreef de basis van het script namelijk in dezelfde periode. De film was ook bedoeld als spin-off van die serie, waarin Audrey Horne, de dochter van Ben Horne, zou doormaken wat Betty hier doormaakt.

Deze pilotaflevering werd in 1999 (slechts acht jaar na Twin Peaks) gemaakt voor de zender ABC. In Lynch’ woorden is dit wat er gebeurde: ‘De manager van ABC keek de pilot om zes uur ‘s ochtends op een televisie aan de andere kant van de kamer, staand, met koffie in zijn handen, terwijl hij aan het bellen was. En hij vond het niets.’

Anderhalf jaar vloog voorbij. Er gebeurde niets. Tot hij financiële steun van Studio Canal kreeg om het materiaal te veranderen in een speelfilm. Niet dat het makkelijk was vanaf dat moment. Het einde had hij nog niet bedacht. ABC had bovendien alle sets al vernietigd en de rekwisieten waren elders in gebruik.

Het contract met Studio Canal kwam rond. Lynch vertelde dat hij ging mediteren. In een half uur tijd kreeg hij alle ideeën voor het begin, middenstuk en plot. ‘Als je mazzel hebt, krijg je ideeën waar je verliefd op wordt, en die kun je vertalen naar een film.’

Twee typische Lynch-anekdotes moeten genoemd worden. Allereerst zangeres Rebekah del Rio. Die zong een keer bij hem thuis à capella het liedje Llorando. Dat werd in het geniep opgenomen – en paste wonderschoon in de film. Net als Monty Montgomery, een vriend van Lynch, die de rol van ‘Cowboy’ kreeg. Hij zei zijn zinnen zo droog en staccato op omdat hij niets kon onthouden. Met cowboypak en geschoren wenkbrauwen leverde het een legendarische scène op.

Mysterie no.4: de interpretatie
‘Hoe het zit’ is een van de grootste pleziertjes van het kijken van Mulholland Drive. Er zijn ontelbare essays over de film gemaakt (hier nog één). Psychologen en psychotherapeuten die ineens over film schrijven. Theorieën over Freuds ego en superego, schizofrenie, homoseksualiteit in de jaren vijftig, incest, moord. Er zijn veel interpretaties. De liefhebber kan ze vinden op de website Mulholland-drive.

Aan David Lynch heb je op dit punt niet veel. ‘Mensen willen dat je de film terugbrengt naar woorden. Maar dat zal nooit werken en nooit helemaal de film zijn. Het is beter dat mensen hun eigen ideeën krijgen als ze film gezien hebben.’

Dat krijgen van eigen ideeën lukt heel goed bij Mulholland Drive. Je ziet de contouren van een serie in deze pilotaflevering. Omdat die er nooit kwam, is de film rijk aan gedachten en verhaallijnen. Je eigen gedachten vullen in wat ontbreekt.

Toch is het in de kern niet erg ingewikkeld, denk ik, die interpretatie. Het gefrustreerde, moeilijke leven van Diane moet wel symbolisch zijn voor het bestaan in Hollywood. De schaduwzijde van alle glitter en glamour.

Als The Player (1992) van Robert Altman aan de ene kant van het spectrum zit in kritiek op hoe Hollywood werkt, zit Mulholland Drive aan de andere kant. Ze zeggen hetzelfde. Hollywood – zeker in de jaren veertig en vijftig – was een onmenselijke plek, vol inhalige mensen, gangsters, die naïeve talenten uitbuitten. Diane is zelf niet veel beter. Ze kan nauwelijks gelukkig zijn zonder Hollywood.

Van subtiele betekenis zijn de bijrollen. Chad Everett (met wie Betty auditie doet) is een acteur die alles in Hollywood wel heeft gezien. Lee Grant (rare buurvrouw) mocht niet werken in de McCarthy-tijd. Anne Miller (Coco) is een vergeten musicalster. En Billy Ray Cyrus (‘pool guy’) is de vader van een nieuwe Amerikaanse superster: Miley Cyrus.

Mulholland Drive

Mysterie no.5: de symboliek
Anders dan in andere films van Lynch is de symboliek goed te volgen. Met betekenisvolle lampen en asbakken, blauwe sleutels en rode kleding word je als kijker op een spoor gezet. Betty is de hele film wit, Rita donker. Als ze in een taxi stappen bij een plek staat er ‘Hollywood is hell’ op een sticker. Dat is dus Club Silencio.

Rood is niet moeilijk: dat duidt op gevaar. De kleur blauw is ook alom aanwezig. Als sleutel, koffer, een busje en de kleur haar van de vrouw in het theater. Dat duidt op een te ontrafelen mysterie. En dan grijs, wat Diane op het einde draagt. Is dat de kleur van haar teloorgang?

Zeer symbolisch is als we zien hoe Betty en Rita samen één mond hebben, een neus en twee ogen. (Het shot was een hommage aan Bergmans Persona.) Hierna volgt een voorbeeld van Lynch’ bekende dubbelgangerssymboliek. Denk ook aan Laura Dern en haar moeder in Wild at Heart, Cooper/Bad Cooper/Dougie in Twin Peaks en Renee/Alice in Lost Highway.

Sommige symboliek is lastiger te bevatten. Zoals de juwelen van Adams overspelige vrouw die hij roze verft. Zijn dat de gekwetste ‘kroonjuwelen’ van de man? Of betekent dit dat de vader van Diane incest met haar pleegde, zoals sommigen betogen? Want roze staat voor onschuld.

Mysteries no.6: verwijzingen naar het echte leven
De film is ook rijk aan verwijzingen naar het echte leven. Als Adam met een golfclub het raam van de auto verbrijzelt, verwijst dat naar een incident met acteur Jack Nicholson. Diens bijnaam is trouwens ‘Mulholland Man’ (hij speelde in Chinatown William Mulholland, naar wie de Mulholland Drive is vernoemd).

De dialoog voor de auditie in het kantoortje komt uit een scène uit Twin Peaks (Bobby en Shelly die praten over Leo). Dubbel grappig want Lynch is beroemd om het feit dat hij nooit audities doet met zijn acteurs.

Het schilderij in het huis van Ruth: Beatrice Cenci van Guido Reni. Cenci is net als Betty in onschuldig wit gekleed.

De naam Diane Selwyn komt van Selwyn, een filmproducer die Goldwyn Pictures zou stichten. En weliswaar fictief maar toch interessant: Diane uit Twin Peaks komt net als Betty ook uit Deep River, Ontario.

Rita Hayward… De in de jaren veertig een beroemde actrice liet voor The Lady of Shanghai haar haar kort knippen en blonderen (net als de Rita in deze film). Film van Orson Welles, die ook met Hayward getrouwd was. Ook iemand die het ware gezicht van Hollywood meer dan eens tegenkwam.

Er is veel meer – afhankelijk van hoe diep je wilt zoeken. De Black Dahlia-moord komt terug in commentaren. Parallellen met The Wizard of Oz. De moord op Lincoln. (De dame met het blauwe haar zit in het theater waar hij werd neergeschoten. Rita heeft een wond bij het oor waar Lincoln werd neergeschoten. Ze rijden in een Lincoln.)

En de allersimpelste: Mulholland Drive is bij David Lynch letterlijk om de hoek. Dus gaat het ook over zijn ‘huis’, Hollywood, de cinema. Een vies en vuig wereldje legt hij bloot. Rammel aan de kast en de lijken vallen eruit. Je kunt zelfs de lijn doortrekken naar de ontmaskering van Harvey Weinstein en alles wat erop volgde.

Mysterie no.7: de karakters
Een van de meest eigenaardige dingen van Mulholland Drive is dat de sleutel van alles ligt bij het minst genoemde karakter van de film: Diane Selwyn. Toch kijken we als het ware de hele film naar háár fantasie.

Als ze wakker wordt uit de droom is ze de echte Diane: labiel, depressief en wraakzuchtig. Geen wonder dat Diane last heeft van die zaken. Ze had een miserabel leven. Geen succes met acteren. Volgens sommigen had de vader van Diane incest met haar gepleegd. Haar grootouders pushten haar om filmster te worden. Ze werd gebruikt door Camilla – de vrouw op wie ze verliefd is. En haar breekbare ego had last van haar tante die wél succesvol was in Hollywood.

Alles had anders kunnen gaan als Diane en niet Camilla de hoofdrol had gekregen in The Sylvia North Story. Diane was de perfecte cast voor de hoofdrol gezien haar eigen geschiedenis. De rol ging naar Camilla, de typische Hollywoodactrice. Dus sexy uitstraling boven talent. (In 1965 is er trouwens daadwerkelijk een film genaamd Sylvia gemaakt – met een karakter dat overeenkomsten had met Diane.)

Misschien niet ten onrechte beschrijven essayisten ook hoe de film gaat over vrouwen in het Hollywoodsysteem. De een heeft echt talent (Betty), de ander redt het niet (Diane). De een gebruikt mensen (Camilla), de ander kopieert iemand (Rita).

Mulholland Drive

Mysterie no.8: de houdbaarheid
Met een gerestaureerde versie in 2017 kan Mulholland Drive weer een aantal jaren mee. De film staat nu ook in HD op Netflix – helemaal bij de tijd.

De film heeft de tand des tijds – een krappe twee decennia – goed doorstaan. Een paar dingen ogen misschien wat gedateerd (het auto-ongeluk, soms erg veel modieuze close-ups) maar de rest blijft even krachtig als toen. Het stuk in Club Silencio fascineert nog steeds. De ontmoeting met de cowboy. De intro. Het slot.

De film geeft meer dan in zijn andere films de wereldvisie van David Lynch weer. De kern is een pessimistische levensvisie onder een optimistisch jasje. Je kunt er wel tegen strijden – en dat is ook je taak – maar uiteindelijk overwint de slechtheid van de mens toch.

Wat me zelf opviel, is hoe makkelijk je als kijker de emoties van de film snapt. Liefde, seksualiteit, angst, verdriet, boosheid. Dat zijn in de kern de vijf basisemoties van de film, de kapstok van deze film. De karakters lopen als het ware in deze stappen door de film heen. Als kijker loop je vanzelfsprekend met ze mee.

Dat maakt Mulholland Drive zoveel beter dan de gemiddelde speelfilm of horrorfilm: de subtiele emotionele sensaties die je ervaart. Hoewel de film liefdevol begint, kruipt het tegen het einde onder je huid. Mulholland Drive kan je na het kijken nog urenlang angstig laten voelen. Wat is dat geluidje in de gang eigenlijk?

Tussen de regisseur en zijn liefhebbers wapperen ook rode gordijnen.

 

29 december 2018


ALLE ESSAYS