Films om níet tijdens Kerst aan te zetten
door Bob van der Sterre
Black Christmas ♦ Le Viager ♦ The House Without a Tree
Ligt een verdrietige kerst op de loer? Treurige gevoelens door familieperikelen die nu naar de oppervlakte komen? Dan is er nóg een reden om treurig te worden: de voorlopig laatste Camera Obscura!
Vrolijker kan ik het sombere filmjaar 2021 niet maken. Wel treuriger. Ik heb best wat aardige films gezien op Imagine maar geen van die verrassende films kwam uit in de bioscoop, waar ik zelf ook niet meer kwam, dankzij coronaproblemen. Het filmleven ligt op zijn gat en het wordt voorlopig niet beter. Het hybridefilmfestival is een lichtje in de duisternis maar je mist wel de sfeer. Zoals in de rij staan en verplicht rare gesprekken moeten afluisteren, gekuch in de zaal, gestommel van de laatkomers die schijnend met het licht op hun mobiel hun weg proberen te vinden.
Daarom sla ik dat hoofdstuk maar snel dicht en keer ik terug naar mijn vertrouwde honk: Camera Obscura… Nadat ik in augustus 2020 besefte dat ik tien jaar alweer aan deze rubriek werkte, dacht ik: ik kan dit nog tien jaar blijven doen, maar wil ik dat? Aan de films en de onderwerpen ligt het niet. Ik heb nu pas 330 films in 110 afleveringen besproken: er is een speelfilmencyclopedie met 50.000 films. Aan mijn plezier ligt het ook niet. Het is altijd leuk om aan te werken.
Maar iets nieuws is ook leuk! En daarom begin ik in 2022 met de Camera Obscura Specials. Ik ga meer lezen, onderzoeken, uitzoeken. Dat kost meer tijd en ik zal daardoor minder regelmatig publiceren.
Wat zijn die Specials dan? hoor ik de spaarzame vaste lezer van deze rubriek vragen. Dat ga ik nog niet verklappen. Het is anders dan Camera Obscura. Maar filmgeschiedenis en obscuriteit blijven een grote rol spelen.
Wat nu te doen tijdens deze laatste aflevering rond Kerst 2021? Uit mijn Camera Obscura-oeuvre stofte ik voor deze episode nog eens twee kerstfilms af, en schrijf ik over nog één obscure laatste film die je absoluut niet moet gaan zien tijdens kerst. De laatste film van de laatste Camera Obscura.
Black Christmas (aflevering ‘Analoog Telefoonterreur’)
De eerste getroebleerde kerstfilm is Black Christmas (1974) waarin we belanden tussen de sorority girls in het studentenhuis Pi Kappa Psi. Tijdens een feestje worden de studentes opgebeld. Een hijger. Niet zomaar een hijger – het lijkt wel een geest, een paar geesten zelfs, die praat over de geslachtsdelen van de meisjes en laat weten dat ie wel even zal langskomen.
Het eerste meisje wordt al binnen tien minuten te grazen genomen. Ze schommelt in een schommelstoel met een plastic zak over haar hoofd. Dan worden ze een voor een lastiggevallen door de beller, die met verschillende stemmen tegelijk praat. Soms bizar geratel, soms ineens concreet: ‘Waar heb je Agnes gelaten, Billy?’
Wie zit hierachter? Is het Peter, de teleurgestelde vriend van Jess, die net vernomen heeft dat ze hun kind niet wil houden en de relatie beëindigt? Zijn er andere kandidaten?
Wow, deze kerstfilm is écht griezelig. Geen wonder dat Black Christmas een klassieke horrorfilm is geworden, die toen niet aansloeg, maar intussen zo zijn schare fans heeft opgebouwd. Bovendien is het de eerste echte feestdaghorrorfilm – later tot in den treure gekopieerd.
Veel is te danken aan het gevoelvolle regiewerk van Bob Clark en passend acteerwerk van de net iets minder bekende filmsterren. Keir Dullea (eerder al fenomenaal in Bunny Lake is Missing én de Dave van 2001 A Space Odyssey). Olivia Hussey, zie deze Camera Obscura. En John Saxon, die zichzelf in de jaren zeventig regelmatig uitleende voor Italiaanse pulp (Italia a mano armata bijvoorbeeld). Rechtschapen of gangster, hij deed dat allemaal even makkelijk.
Le Viager (aflevering ‘Gezondheid en cynisme’)
In Le Viager (1972) weet dokter Galipeau 100% zeker dat de 59-jarige Martinet niet lang meer te leven heeft. Hij ziet mogelijkheden. Via een financiële truc (gebaseerd op de waarde van het ‘waardeloze’ aluminium) spreken ze af dat Galipeaus broer de lijfrente van de goedgelovige Martinet overneemt. Als hij sterft, nemen ze zijn buitenhuisje in St. Tropez over, is de afspraak. Een risicoloos gokje volgens de dokter. ‘Faites moi confiance.’
Kerst verandert in een hels moment voor de familie. Want elk jaar stuur Martinet vriendelijk een kerstkaart, tot groot afgrijzen van de familie: hij is nóg niet overleden. ‘Geloof mij maar’, zegt dokter Galipeau dan steevast grijnzend tegen zijn familie, ‘dat duurt niet lang meer.’ In 1938 zweert hij: ‘Er is geen conflict, geloof mij maar.’ ‘Faites moi confiance.’ En het jaar erna zijn ze op de vlucht naar het zuiden.
Het gehucht St. Tropez, waar Martinet woont, wordt na de oorlog razend-populair. De prijs van aluminium stijgt gigantisch. Als Martinet tijdens het dansen naar zijn hart grijpt, denken ze eindelijk dat het moment daar is. ‘Is er iets?’, vragen ze huichelachtig. ‘Ja, mijn medaille is kwijt. Hij zat hier net nog!’ De complete trukendoos wordt opengetrokken: trappen lopen op de Eiffeltoren, hem uitnodigen voor heftige maaltijden en drankgelagen, zijn trap met vet bekladden. Het helpt niet. Hij blijft gezond.
Deze speelse film van Pierre Tchernia heeft de enigszins herkenbare handtekening van de scenarioschrijver van Astérix en Obelix (René Goscinny). Hij schreef namelijk dit script. Net als in Astérix en Obelix een hoog tempo, vermakelijke grappen en een paar mooie spottende karakterschetsen. Michael Galabru is buitengewoon grappig als de falende dokter en Michel Serrault is eveneens fantastisch als de oude, kwieke man.
De overgangen in jaren met kerstkaarten is een leuke vondst. Martinet als een Forrest Gump avant la lettre evenzo. Of de breaks met animaties in kinderstijl. En dan nog het komische acteerwerk van Jean Carmet en de zoon van Pierre Brasseur (Claude Brasseur). Of Gerard Dépardieu in een van zijn eerste rollen. In 2020 werd de film geremasterd en ziet er nu prachtig uit.
The House Without the Christmas Tree (ongepubliceerd)
Zin in een verdrietige kerst? Kijk dan deze film. ‘Heeft je vader geen boom gekocht?’ ‘Wij hebben geen boom. Mijn vader ziet het als geldverspilling. Staat toch alleen in de hoek, doet verder niets.’ ‘Je bent vast de enige in de stad zonder boom.’
Addie Mills houdt van haar vader maar het leven is niet makkelijk. ‘Hij knuffelt en kust me nooit. Hij had meer van mij gehouden als ik een jongetje was geweest.’ En dan wil hij geen boom terwijl kerst nadert. ‘Je hebt geen boom nodig. Het huis ziet er goed uit zonder.’ Later tegen zijn moeder: ‘Ze moet leren dat je niet alles kan hebben in het leven.’
Als papa Mills ziet dat ze met vriendjes en vriendinnetjes ‘O dennenboom’ zingt in hun huis zonder boom, krijgt hij last van wroeging.
Frappant aan deze film is dat het eigenlijk een kinderfilm is. Volwassenen hebben een bijrol zoals kinderen die vaak hebben in volwassenfilms. We volgen Addie (Adelaide) Mills en zien hoe ze het lastig heeft om zich stand te houden in de klas. Als de juf de boom van de klas weggeeft, is er toch een kans een boom te scoren.
Deze tv-film uit 1972 oogt als een verfilmd toneelstuk en is héél sober en kalm, en de muziek en de filmstijl zijn erg belegen, alhoewel de plotselinge animaties wel verrassen. De film laat de acteurs en dialogen het werk doen. De scène waarbij oma Mills en Allie Mills praten over haar depressieve vader raakt toch die ene snaar. Jason Robards heeft geen grote rol maar met één scène (als hij de boom in de kamer ziet) trekt hij de film naar zich toe.
Ik ben geen therapeut en ik zou niet weten wat ik moet zeggen tegen mensen die depressieve kerstdagen doormaken. Ik kan maar een ding zeggen: er zijn altijd nog rare, gekke, obscure films om lief te hebben.
15 december 2021
