IDFA 2016 Deel 1:
Een open vizier op de wereld
door Suzan Groothuis
Het publiek stroomt massaal af op het IDFA, met open vizier, want we willen geroerd en geraakt worden door wat echt is. Een stukje bewustwording van wat er leeft en speelt in deze wereld. Maatschappijkritische films wisselen zich af met muziek- en shockdocu’s. En er zijn natuurlijk de mooie, intieme verhalen en bijzondere persoonlijkheden die in beeld worden gebracht.
IDFA, het grootste documentairefilmfestival ter wereld, laat dit jaar weer een divers programma aan documentaires zien. Tuschinski, Pathé De Munt en Eye zijn de hoofdlocaties. Immer druk bezocht, of het nou een vroege voorstelling is of een afsluiter. Filmmakers, vaak met crew, komen uit alle windstreken van de wereld om hun film te laten zien.
Indebioscoop is erbij en is getuige van een schokkend inkijkje in de wereld van ratten, een ziekenhuisafdeling die op het punt van instorten staat, het bijzondere verhaal van een Seminole-indiaan die met zijn blote vuisten met alligators worstelt en de opkomst en ondergang van platenlabelbaas James Lavelle.
Rats
Wat wist je nog niet over ratten? Voordat je deze documentaire van de Amerikaanse regisseur Morgan Spurlock (bekend van Super Size Me) gaat zien: wees gewaarschuwd, want de film bevat beelden waar je niet vrolijk van wordt en die, in het ergste geval, je maag doen omdraaien. Goed, ratten. Spurlock laat in deze ‘shock aka horrordocu’ op diverse plaatsen in de wereld zien hoe het gesteld is met ratten en welke betekenis de betreffende plek geeft aan de beestjes. In New York en in India zijn ze vooral een plaag. Verken New York maar eens in de nacht en zie de ene na de andere rat razendsnel uit het riool schieten op zoek naar eten.
En dan zijn er nog de schokkende resultaten na wetenschappelijk onderzoek: als je ziet wat ratten met zich meedragen aan parasieten, moet je er niet aan denken wat er gebeurt als ze als ongewenste gast met je eten hebben gesjoemeld in restaurants.
In India zien we hoe rattenvangers de beesten met hun blote handen te lijf gaan. En in Cambodja is er sprake van een ware ‘rattenhandel’, waarbij ratten in platte kooien de grens overgaan en als hapje dienen voor arme Vietnamezen. Maar zoiets als verheerlijking bestaat ook nog: in een Indiase tempel zijn ratten bijvoorbeeld reïncarnaties van overleden mensen en leven mens en dier vreedzaam naast elkaar.
Rats is verpakt als een horror, waarbij Spurlock de kijker in vlot, spanningsvol tempo de schimmige wereld van het knaagdier in loodst. En overrompelt met de ene na de andere extreme situatie. Dan weer grappig, dan weer nagelbijtend, maar altijd confronterend, provocerend, gelikt en een tikje over de top, zoals we dat ook zagen in zijn voorgaande films.
Burning Out
De economische crisis drukt op allerlei sectoren. Hoge werkdruk, weinig personeel en vooral: presteren. Ook een Frans ziekenhuis in Parijs lijdt eronder. Jérôme le Maire volgde twee jaar lang een chirurgische afdeling, waarbij de werkdruk met de dag opgevoerd wordt en vooral de chirurgen en anesthesisten hun werk niet langer met voldoening uitvoeren. De cijfers liegen er niet om: 250 werknemers tegenover 60-80 operaties per dag. Op statische wijze volgt de camera het ziekenhuispersoneel, waarbij de stress alles overmeestert. Overvolle werkschema’s, waarbij de patiënt verwordt tot nummertje. Chirurgen die hun geduld verliezen tegenover hun personeel. Uitgebluste, vermoeide gezichten. Een arts die er een half jaar tussenuit gaat en bij terugkomst ontdekt dat er niets veranderd is.
Onder het toeziend oog van de camera wordt de onvrede overigens wel besproken, resulterend in een overleg met het management dat weinig zoden aan de dijk zet. Er gaat een audit komen om te inventariseren wat er beter kan. Maar uiteindelijk blijkt het personeel zelf met creatieve oplossingen te moeten komen.
Burning Out is een confronterend kijkje in het ziekenhuiswezen, waar het om mensen draait maar de werkplek als een machine opereert. Hoewel duidelijk is wat er tekort schiet en wat het personeel wenst, is het gissen naar de visie van het management. Die overigens maar kort te zien is, constaterend dat er blijkbaar problemen zijn maar er toch geproduceerd en gepresteerd moet worden. Het gemis aan verdieping in de bepalende tak maakt Burning Out wat onbevredigd: waarom er gekozen is voor deze manier van aansturen, terwijl zoveel personeel er aan onderdoor lijkt te gaan, is voor de kijker een vraagteken.
Wrestling Alligators
Wrestling Alligators is het bijzondere portret van James Billie. De man is van alle markten thuis: hij jaagt met zijn blote handen op alligators, is muzikant, heeft gevochten in Vietnam én is leider van zijn stam de Seminoles, de oorspronkelijke bevolking van de staat Florida. James Billie is ook altijd een outsider geweest. Als kind van een blanke vader en een Seminole-moeder liep hij zelfs het risico uitgestoten en gedood te worden. Dat lot bleef hem gelukkig bespaard en Billie groeide op tot een zelfverzekerde, niets vrezende en kleurrijke persoon.
De documentaire laat de verschillende kanten van de mens Billie zien, met veel aandacht voor zijn leiderschap en wat hij voor zijn volk bereikt heeft. Billie bewandelde niet de meest gangbare paden: om perspectief voor zijn volk te bieden ging hij over tot de opening van een gigantische bingohal in 1979. En zo ontstond ‘Indian Gaming’, dat de gemeenschap economische welvaart en groei bracht. Dit tot onvrede van de autoriteiten van Florida, die het Billie niet gemakkelijk maakten.
Andrew Shea’s tweede documentaire is een goed gedocumenteerd portret aan de hand van archiefmateriaal, video’s en interviews. Buiten de persoon van Billie krijgen we een inkijkje in de gebruiken van de Seminoles en het ontstaan van Indian Gaming. Het Hard Rock Café kennen we allemaal, maar wie wist dat het zijn oorsprong vond in Florida, nadat de Seminoles met behulp van een handige ondernemer hun casino omdoopten tot Hard Rock Hotel & Casino? De Seminoles hebben met hun Indian Gaming zoveel geld verdiend, dat ze een wet hebben ingevoerd dat hun kinderen pas vanaf hun achttiende aanspraak kunnen maken op hun vermogen. Al die welvaart roept de vraag op in hoeverre de tradities en gebruiken van de stam, waarvoor Billie zo gestreden heeft, behouden blijven. Het geeft het overwegend positieve karakter van de film een wrange bijsmaak mee.
The Man from Mo’Wax
Mo’Wax is niet meer. Het platenlabel ontstond in 1992, ontsproten aan het jonge, creatieve brein van talentspotter James Lavelle. James was 18 jaar oud toen hij met Mo’Wax begon. Hij wist wat hij wilde en wat hij kon. Op jonge leeftijd begon hij met het verzamelen van vinyl en ontdekte hij de kunst van het dj’en. En niet onbelangrijk, hij had oor voor talent en voor vernieuwing. Zo ontstond Mo’Wax, wat staat voor More Wax, een vernieuwend label met triphop, turntablism en alternatieve hip hop.
Het ging Mo’Wax en James Lavelle voor de wind, met name na het uitbrengen van het geroemde album Entroducing van de Amerikaanse turntablist DJ Shadow. Maar met het succes kwam ook de downfall. James wilde meer, wilde het grootster. Hij startte zijn eigen project UNKLE, waarop hij samenwerkte met DJ Shadow en artiesten als Thom Yorke van Radiohead en Ian Brown van The Stone Roses. Met UNKLE ontstonden de degradatie van de persoon James Lavelle en zijn platenlabel.
De documentaire, die er tien jaar over deed om tot stand te komen, volgt James Lavelle in zijn pogingen weer overeind te krabbelen. Dat hij dat tot vier keer toe probeert met UNKLE, een meer en meer gedoemd project, is voor de kijker een gênante vertoning. De opnames van het laatste album tonen een creatief uitgeputte James Lavelle. Buiten het verliezen van de muzikale spirit ervaart hij ook op persoonlijk vlak tegenslag. Toch ontaardt The Man from Mo’Wax niet in een uitzichtloze documentaire over een gedoemde platenbaas. Regisseur Matthew Jones wilde juist meegeven dat je van je fouten kan leren. Gelukkig heeft James Lavelle dat gedaan en heeft Mo’Wax na jaren weer de erkenning gekregen die het verdient. Het pleit voor zowel James Lavelle als de filmcrew dat ze de stekker er niet uit hebben getrokken. The Man from Mo’Wax laat zien waar James Lavelle met zijn label voor stond, al had er wat meer aandacht aan de innovatieve muziek besteed kunnen worden.
23 november 2016