In the Heat of the Night
Fraai document van de roerige jaren zestig
door Jochum de Graaf
Toen onafhankelijk producent Walter Mirisch en regisseur Norman Jewison besloten om de roman ‘In the Heat of the Night’ van John Ball speciaal voor Sidney Poitier te gaan bewerken, was racisme nog een nauwelijks belicht thema in de cinema. Daar kwam nog bij dat de film een voorloper zou blijken te zijn van vele thrillers die maatschappelijke wantoestanden aan de kaak stellen.
Destijds, in 1968, was de film baanbrekend en werd hij met maar liefst vijf Oscars beloond: beste film, beste acteur (Rod Steiger), beste scenario, geluid en montage. Er waren het jaar daarvoor meer goede en misschien wel betere films gemaakt, als Bonnie and Clyde en The Graduate, maar het paste wel in de tijdgeest dat juist In the Heat of the Night werd uitverkoren door de Oscarjury. De jaren 67 en 68 betekenden het hoogtepunt voor de Amerikaanse protestbeweging, de anti-Vietnamdemonstraties, de grote marsen op Washington. Het zou zomaar kunnen dat de moord op Martin Luther King, april 68, twee dagen vóór het Oscargala, van doorslaggevende betekenis is geweest.
Segregatie
Het verhaal speelt zich af in Sparta, slaperig stadje in Mississippi, het diepe zuiden van de VS, waar de segregatie tussen blank en zwart openlijk heerst en politiechef Gillespie (Rod Steiger) probeert zijn niet al te wakkere manschappen een beetje scherp te houden. Wanneer op zekere nacht fabrieksondernemer Colbert wordt vermoord, speuren ze heel Sparta af en komen al gauw uit bij een zwarte man, door de agenten onbekommerd als ‘nigga’ aangeduid, die op het treinstation gestrand is.
De netjes geklede Virgil Tibbs (Sydney Poitier, in 1963 al de eerste zwarte acteur die een Oscar won, voor zijn hoofdrol in Lilies of the Field) heeft na een bezoek aan zijn moeder de laatste trein naar Philadelphia gemist en wordt zonder pardon gearresteerd en opgesloten. Gillespie is ervan overtuigd de dader gevonden te hebben. Maar nadat Tibbs zich identificeert als politieagent, maakt een telefoontje met collega’s in het noorden al snel duidelijk dat Tibbs niet alleen Tibbs onschuldig is, maar bovendien een van de beste rechercheurs in moordzaken.
Om geen problemen te krijgen met zijn collega’s in het noorden en omdat zijn eigen amateuristische politieteam wel wat kan leren van deze specialist uit Philadelphia, stelt Gillespie Tibbs voor om samen de zaak op te lossen. Tibbs staat er niet om te springen, maar vindt de zaak té interessant om nee te zeggen.
Taboes
Er ontrolt zich een plot waarin de scherpzinnige Tibbs een paar keer aantoont dat opgepakte verdachten de moord niet gepleegd kunnen hebben, maar ook zelf op een dwaalspoor uitkomt en een rijke blanke plantagehouder, openlijk tegenstander van Colbert, beschuldigt. De blanke bevolking van Sparta is er niet van gediend dat een zwarte man openlijk blanken beschuldigt en dreigt hem te lynchen. Gillespie redt hem uit de benarde situatie, in de explosieve sfeer rest nog maar weinig tijd, maar uiteindelijk weet Tibbs de echte dader te ontmaskeren.
In 1967 was In the Heat of the Night taboe doorbrekend. De onberispelijk geklede mr. Tibbs houdt vrijwel de gehele film zijn innerlijke beschaving hoog versus de lompige agenten van het politiebureau van Sparta, om nog maar te zwijgen van de rednecks, de plaatselijke bevolking die op zeker moment Tibbs wil lynchen. Er zit een aantal iconische scènes in de film. Tibbs die in het mortuarium het lijk van Colbert onderzoekt, die zwarte handen die blanke voeten beroeren; Tibbs die uiterst zelfbewust zijn white trash belagers toebijt ‘They call me MISTER Tibbs’ en – nooit vertoond tot dan – de zwarte Tibbs die van de blanke plantage-eigenaar Endicott een klap krijgt en gelijk een klap terug uitdeelt.
En toch is er geen sprake van een zwart-wit sjabloon, een eenduidige strijd tussen goed en kwaad. Poitiers Tibbs is in feite net zo bevooroordeeld als Steigers Gillespie. Zijn minachting voor het blanke uitschot dat hem op zijn plaats probeert te wijzen, neigt bij vlagen naar arrogantie. Steiger zet daar een heetgebakerd, ruig en tegelijkertijd subtiel optreden tegenover dat hem terecht een Oscar opleverde.
Acteerduel
De intrige van het verhaal, het oplossen van de moord, maakt In the Heat of the Night tot een dramatisch interessante film, en het onverbloemd aan de kaak stellen van racisme is een sterke pijler, maar zijn waarde ontleent de film ook aan de boeiende relatie die zich tussen Tibbs en Gillespie ontwikkelt, het schitterende acteerduel tussen Sydney Poitier en Rod Steiger.
Speciale aandacht verdient de soundscore van Quincy Jones, met ragfijne blues en funk, en als hoogtepunt de titelsong in die kenmerkende stijl van de geweldige Ray Charles. Het was ook de intro van politieserie In the Heat of the Night die NBC, met andere hoofdrolspelers, vanaf 1988 maar liefst acht seizoenen uitzond.
Als je met de ogen van nu naar de film kijkt, komt de nadrukkelijke politieke correctheid misschien gedateerd over, kun je vraagtekens stellen bij de rechttoe rechtaan afwikkeling van de plot, en kan een kniesoor zich storen aan de onbeholpen achtervolgingsscènes. Maar In the Heat of the Night is alleen al vanwege zijn politieke en sociale boodschap een belangrijke film, een fraai document van de roerige jaren zestig in de VS.
Kijk hier wanneer In the Heat of the Night draait.
25 juli 2022