Categorie: JOCHUM

Le procès Goldman

Posted on

****
recensie Le procès Goldman
Onschuldig of doortrapte fanaat? 

door Jochum de Graaf

Na Saint Omer en Gouden Palm-winnaar Anatomie d’une chute draait er opnieuw een sterk Frans rechtbankdrama in de bioscoop. Le procès Goldman is een knap verfilmd schouwspel over een van de meest intrigerende rechtszaken uit de Franse geschiedenis.

Pierre Goldman was een extreem linkse activist, zoon van communistische Poolse joden die voor de oorlog naar Frankrijk uitweken en een heldenrol in het Franse verzet vervulden. Zoon Pierre zet een tijdlang het engagement van zijn ouders voort, wordt actief in verschillende linkse bewegingen, weigert militaire dienst en sluit zich aan bij een guerrillagroep in Venezuela. Gefrustreerd door de perspectiefloze strijd keert hij terug naar Frankrijk en gaat het gangsterpad op om in zijn levensonderhoud te voorzien. Met zijn ook uit zwarten uit de banlieues bestaande bende pleegt hij een aantal gewelddadige overvallen. Hij wordt opgepakt en in 1974 in een geruchtmakend proces veroordeeld tot 12 jaar gevangenis voor drie overvallen; voor een vierde overval op een apotheek waarbij twee doden vallen krijgt hij levenslang.

Le procès Goldman

Icoon
Goldman bekent de drie overvallen maar óntkent bij hoog en bij laag dat hij de fatale ‘apotheekmoorden’ gepleegd heeft, ook al zijn er getuigen die hem als dader aanmerken. In de gevangenis schrijft hij een boek, Souvenirs obscurs d’un juif polonais né en France (‘Herinneringen van een Joodse Pool die in Frankrijk geboren is’), waarin hij omstandig en hartstochtelijk zijn kant van het verhaal belicht en wijst op de inconsistenties in de rechtsgang. Hij wordt een beroemdheid en groeit uit tot een icoon voor links Frankrijk. Prominenten als Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir en vele andere activisten uit de beweging van mei ‘68 steunen zijn zaak. Het leidt tot een hoger beroep dat in 1976 in Amiens dient.

Regisseur Cédric Kahn (La Prière, La Vie Sauvage) filmde een meeslepend drama, gebaseerd op een vrijwel integraal verslag van dat proces. Wanneer de toeschouwers de rechtszaal binnentreden, wordt menigeen begroet: ‘bonjour madame Signoret, monsieur Debray’, actrice Simone Signoret, filosoof Régis Debray, beide wereldberoemde iconen van het Franse gauchisme van de jaren zeventig. Het publiek op de tribune, met opvallend veel zwarte medestanders, scandeert van begin af aan ‘Goldman, innocent, Goldman innocent!’.

De president van de rechtbank (soevereine rol van Stephan Guérin-Tillié) die de nodige moeite heeft om de orde te bewaren, begint de ondervraging van Goldman door uit diens boek te citeren. Hoe het vanuit zijn afkomst zo ver met hem heeft kunnen komen.

Pierre Goldman (Arieh Worthalte: ontving dit jaar een César en werd ook bij de Prix Lumières uitgeroepen tot beste acteur) is een koppig man, een ongeleid projectiel die het totaal niet interesseert of mensen hem aardig vinden. Hij doet ook geen enkele poging om bij de rechter of de jury in het gevlei te komen. Telkenmale wordt hij door zijn advocaat Georges Kiejman (Arthur Harari, ook al zo’n goede acteur) tot de orde geroepen om niet in te gaan op de provocaties van de aanklager en is niet of nauwelijks onder de indruk van het argument dat hij met zijn onbehouwen gedrag het alleen maar moeilijker voor zichzelf maakt. Hij is een man van principes, uit zijn woede en frustratie en heeft verder maling aan alles. “Ik ben niet onschuldig omdat ik overloop van deugdzaamheid. Ik ben onschuldig omdat ik onschuldig ben.”

Le procès Goldman

Acteerduel
Onverbloemd geeft Goldman toe dat hij gewelddadige overvallen gepleegd heeft, maar hij verwerpt iedere betrokkenheid bij de moorden, hij is geen laffe moordenaar. Van belang is dat wettig en overtuigend bewijs ontbreekt. In de rechtszaal komt het vooral neer op het interpreteren van gebeurtenissen en voorvallen, mogelijk omstandig bewijs om de jury te overtuigen van de schuld of onschuld van Goldman. Goldman heeft een alibi. Op het tijdstip van de moorden zou hij bij een vriend op bezoek geweest zijn.

De advocaat-generaal (Aurélien Chaussade) maakt zich sterk voor het argument dat de afstand tussen de apotheek en het huis van de vriend helemaal niet zo ver is dat Goldman, die niet helemaal zeker is over de exacte tijden, de moorden toch gepleegd kan hebben. Zo ontwikkelt zich een juridisch steekspel maar ook een acteerduel tussen de rechter, de verdachte, de verdediger en de aanklager. Dat maakt het spannend, zodat je telkens op het verkeerde been wordt gezet. Is Goldman echt onschuldig of overschreeuwt hij zichzelf maar wat en is hij een doortrapte fanaat?

Gelaagd
Afgezien van de schuldvraag komt ook racisme bij de politie, links extremisme, de joodse identiteit van Goldman en de ambivalente oorlogsgeschiedenis van Frankrijk aan de orde. De film laat goed zien waarom het proces de Franse samenleving in de jaren zeventig zo diep verdeelde, met aan de ene kant de revolutionaire linkse intelligentsia van mei ’68 en aan de andere kant het conservatieve establishment dat ook 25 jaar na de oorlog nog aardig wat antisemitische en racistische trekken heeft.

Regisseur Cédric Kahn filmt het ingetogen, zonder muziek, zonder flashbacks en op een enkel uitstapje naar de gevangenis of het advocatenkantoor na is de setting de rechtszaal en volgt het scenario het dramatisch verloop van het proces. Met drie camera’s die de hoofdrolspelers en publiek dicht op de huid volgen, wordt je live getuige van dit intrigerende proces.

 

26 juli 2024

 

ALLE RECENSIES

De Middagvrouw

Posted on

***
recensie De Middagvrouw
Emotioneel strompelend de oorlog door 

door Jochum de Graaf

Die Mittagsfrau (2007) is een met prijzen overladen en in veertig talen vertaalde internationale bestseller van Julia Franck over het tragische leven haar grootmoeder Helene. De gelijknamige film van de Oostenrijkse Barbara Albert pakt echter wat vlak uit.

In de beginscène van De Middagvrouw zien we een vrouw van middelbare leeftijd in haar Kever naar een boerderij op het Duitse platteland rijden. Ze stapt uit. Er heerst een beklemmende stilte. Ze wordt begroet door een wat norsige boer, die zegt niet te weten waar ‘hij’ is. In een bijgebouw houdt een jongen zich verscholen, kijkt argwanend naar het tafereel, reageert niet op geroep van de boer. Later begrijpen we dat doel van het bezoek van hoofdrolspeelster Helene een ontmoeting met haar zoon ‘Peter’ is, die op de boerderij zou verblijven. Tien jaar eerder, aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, heeft ze hem voor het laatst gezien. De film vertelt hoe het zo ver heeft kunnen komen.

De middagvrouw

De Middagvrouw is een mythisch wezen dat op het platteland in de grensregio Lausitz tussen Duitsland, Polen en Tsjechië voorkomt. Het volksverhaal wil dat zij, een soort heks gewapend met een sikkel, zich tijdens de oogst op het heetst van de dag aandient. Iedereen die haar tegenkomt, moet minimaal een uur lang over zichzelf praten om het noodlot te ontlopen.

Champagne, seks en charleston
Het verhaal in de film is het levensverhaal van de half-Joodse Helene die opgroeit in het dorp Bautzen, Oost-Duitsland waar het volksverhaal over de Middagvrouw van generatie op generatie wordt doorverteld. Ze brengt haar tienerjaren door in het afgelegen sombere huis met haar moeder en zus Martha. Mannen zijn afwezig, haar vader en broers zijn niet teruggekeerd van het front in de Eerste Wereldoorlog. Haar moeder wordt in het opkomend antisemitisch klimaat door andere dorpelingen geterroriseerd, is psychisch een wrak en reageert haar emoties af op haar jongste dochter. Wanneer de moeder in een psychiatrische kliniek wordt opgenomen, kunnen de zussen begin jaren twintig aan het beklemmende milieu ontsnappen en gaan ze naar Berlijn. Ze trekken in bij hun tante Fanny.

Het zijn de jaren van de roaring twenties, decadente feesten, drank- en drugsgebruik, vrije seksuele moraal. Champagne, seks en charleston. Martha dompelt zich onder en raakt verslaafd aan morfine. Helene is veel serieuzer, is van jongs af aan gefascineerd door het menselijk lichaam en wil haar ambitie als arts waarmaken. Maar haar achtergrond staat dit in de weg en ze gaat werken bij een apotheker en volgt lessen om haar toelatingsexamen te halen. Ze leert daar Karl kennen, een wat bedeesde student filosofie, die het opkomend nationaalsocialisme verafschuwt.

Ze beleven weliswaar een gepassioneerde liefde maar hebben toch een wankelmoedige verhouding. Helene raakt zwanger maar wil haar academische ambities niet opgeven en ondergaat een abortus, die ze in eerste instantie voor Karl verborgen houdt. Wanneer zij het hem vertelt, reageert hij nogal boos en niet begrijpend. Waarom heeft zij hem niet betrokken bij die beslissing? Aan de dood van Karl, die sneuvelt bij een gevecht met nazi’s, houdt ze opnieuw een groot trauma over.

De middagvrouw

Liefdes
In het ziekenhuis waar ze gaat werken, ontmoet ze een nieuwe liefde, Luftwaffe-officier Wilhelm die meer verliefd op haar is dan zij op hem. Voor ze gaan trouwen, regelt Wilhelm een nieuwe identiteit. Voortaan heet ze Alice Schulze, een goede Arische naam. Ze moet alles wat aan haar jeugd, haar Joodse achtergrond kan herinneren, verdonkeremanen. Maar het huwelijk is verre van gelukkig, Wilhelm is een stijve rechtlijnige nazi-officier die van zijn vrouw onderdanigheid verwacht. Helene kan en wil zich met haar vorming tot zelfstandige vrouw niet voegen in die rol. Aan tafel of andere momenten van samenzijn heerst een ijselijke sfeer.

Ze krijgen een kind, dat Helene in haar eentje moet grootbrengen, wat haar met haar trauma’s niet goed afgaat. Ze hebben constant strijd met elkaar en Wilhelm dreigt meermalen haar werkelijke identiteit bekend te maken, wat tijdens de oorlog haar zekere dood zou betekenen. Helene houdt hem in een tegengreep met de dreiging dat zij dan zal onthullen dat hij de valsheid in geschrifte gepleegd heeft wat voor hem ook een doodvonnis zal opleveren. En zo komen ze emotioneel strompelend de oorlog door.

De oorlog die fysiek geheel buiten beeld blijft. De opkomst en hoogtijdagen van het Derde Rijk blijven buiten schot, er is geen enkel oorlogsgeweld en zelfs geen hakenkruis te zien. Dat zou op zich kunnen werken wanneer de dreiging met subtiele andere woorden en beelden gestalte word gegeven. En dat is dus niet het geval. Zo zijn de beelden van het Berlijn van de jaren twintig een heel slap aftreksel van de opwindende tv-serie Babylon Berlin waar dezelfde periode centraal staat.

Hoofdrolspeelster Mala Emde geeft wel een mooie invulling aan het tragische leven van de zich desondanks emanciperende Helene, en met het indrukwekkende jiddische lied Shvartz ist der Kolir is er een mooie soundtrack. Maar al met al heeft de Oostenrijkse Barbara Albert een wat vlakke verfilming van het imposante boek van Julia Franck opgeleverd.

 

24 juli 2024

 

ALLE RECENSIES

A Serious Man (2009)

Posted on

A Serious Man (2009)
Onwetendheid is het beste voor de mensheid

door Jochum de Graaf

A Serious Man, de veertiende film van de Coen Brothers, was bij uitkomst een nieuw hoogtepunt in hun oeuvre. Eind jaren tien kenden ze een ongelooflijk productief tempo, met ieder jaar een nieuwe film: dus ook het met vier Oscars bekroonde No Country for Old Men (2007), Burn After Reading (2008) en True Grit (2010).

Hoofdpersoon Larry Gopnik past ook wel mooi in het rijtje schlemielen, dommige figuren als The Dude in The Big Lebowski of LLewelyn Moss in No Country for Old Men die door eigen toedoen, domme of foute beslissingen of een speling van het lot tot over hun nek in de problemen geraken.

A Serious Man (2009)

Amy Landecker als oversekste buurvrouw en Michael Stuhlbarg als de uiterst serieuze Larry

De kunst van het mogelijke
Deze Larry Gopnik (Michael Stuhlbarg) in A Serious Man is inderdaad een heel serieuze man. De veertiger, wiskundeleraar, rustiek wonend in een buitenwijk van Minneapolis, lijkt met vrouw en twee kinderen en een vaste aanstelling op de universiteit in het vooruitzicht zijn leven goed op de rails te hebben. Maar dan komt zijn wereld volledig op de kop te staan. Zijn vrouw Judith (Sari Lennick) blijkt een verhouding te hebben met zijn beste vriend Sy Ableman (Fred Melamed) en wil van hem scheiden. Zijn zoon Danny moet zich eigenlijk voorbereiden op zijn Bar Mitswa, maar komt de dagen vooral straf blowend door. Dochter Sarah steelt geld uit zijn portemonnee om haar ‘nose job’ te bekostigen en ook zijn inwonende broer Arthur (Richard Kind) vertoont ernstig gestoord gedrag. Hij sluit zich overdag in de badkamer op om een cyste in zijn nek te verwijderen en probeert met een numeriek systeem casino’s te kraken.

De buurman rechts houdt er extreemrechtse ideeën op na, maakt een enorm nummer over de grenzen van het gazon tussen de huizen. De nogal wulpse buurvrouw links probeert hem half naakt zonnend in te palmen. Op de universiteit ontvangen ze belastende brieven over Larry en probeert een student hem om te kopen in ruil voor betere cijfers.

Zo stapelen de verwikkelingen zich op in een reeks hilarische en soms tragikomische scènes. Een vertegenwoordiger van  Columbia Records Club belt op. Arthur blijkt lid te zijn en heeft de verplichte maandelijkse afname niet voldaan, zodat Larry opeens wordt opgescheept met Abraxas, het succesalbum van Santana. Hij heeft geen idee hoe zo’n platenclub werkt en heeft al helemaal geen verstand van muziek, laat staan het benul dat Abraxas een van de meest legendarische albums uit de pophistorie is. In de collegezaal kalkt hij een enorm bord vol met onbegrijpelijke formules over het onzekerheidsprincipe. Gevraagd naar de zin ervan moet hij toegeven dat hij er zelf ook niet veel van begrijpt en houdt vast aan zijn overtuiging dat wiskunde de ‘kunst van het mogelijke’ is.

Joodse zelfhaat?
Diep vertwijfeld vraagt Larry zich af waarom het met hem zo allemaal in het honderd loopt. Neemt God hem wel serieus? De Coen Brothers staan bekend om hun zinspelingen en reminiscenties aan hun Joodse achtergrond en A Serious Man, dat boordevol zit met grappen grollen over joden, gojem en ongelovigen, wordt wel als hun meest Joodse film gezien. Bij het uitkomen was er een enorme discussie over de al dan niet joodse zelfhaat en of ze niet over de schreef gingen met de exploitatie van vooroordelen.

In Larry’s wedervaren wordt de vergelijking getroffen met het Bijbelboek van Job, ook een man die door het noodlot wordt getroffen en de nodige beproevingen moet doorstaan. Larry gaat op zoek naar een antwoord op het waarom. Het zou kunnen liggen in de tamelijk idiote beginscène van de film, geheel jiddisch gesproken, waarin een voorouder een dybbuk, een verdwaalde geest van een overledene, in zijn huis laat, waardoor Larry vervloekt zou zijn. Hij gaat te rade bij maar liefst drie rabbijnen, die nogal uitmunten in met veel aplomb gebrachte, onbegrijpelijke orakeltaal die Larry ook geen houvast biedt.

De film zaait constant verwarring over de vraag wat waar is of niet waar. Misschien is de boodschap dat onwetendheid toch eigenlijk maar het beste is voor de mensheid. De opmerking van de meest mysterieuze en mystieke rabbijn komt nog het meest in de buurt van een antwoord die de tekst van het iconische nummer van Jefferson Airplane, Somebody to Love, aanhaalt: ‘When the joy is found to be lies, and all the hope within you dies, don’t you want somebody to love?’.

Larry met zijn onbegrijpelijke formules over het onzekerheidsprincipe

Larry met zijn onbegrijpelijke formules over het onzekerheidsprincipe

Minder bekende acteurs
Het bijzondere aan de film is dat er dit keer geen steracteurs als George Clooney, Frances McDormand, Steve Buscemi of John Goodman meedoen, maar een cast van weliswaar behoorlijk goede maar toch relatief onbekende acteurs. Michael Stuhlbarg speelt de hopeloze stuntelaar Larry als man die tegen beter weten in steeds de hoop houdt dat alles goed komt. Richard Kind, vooral bekend van rollen in tv-series, is ijzersterk als de totaal wereldvreemde broer Arthur. Van de vele bijrollen is vooral Amy Landecker als oversekste buurvrouw goed ge(type)cast, maar Fred Melamed, bekend van bijrollen in Woody Allen-films, is geweldig als de vileine, zogenaamd beste vriend van Larry.

Vanwege die onbekende acteurs, maar vooral door de oerjoodse setting, is A Serious Man wellicht wat minder toegankelijk dan andere films, maar al met al is het toch wel weer een fijne, hilarische, eigenzinnige aflevering in de reeks zwarte komedies van de Coen Brothers.

 

24 juli 2024

 

THEMAMAAND JOEL EN ETHAN COEN

Holland Pop 1970

Posted on

**
recensie Holland Pop 1970
Het Europese antwoord op Woodstock 

door Jochum de Graaf

De ironie wil dat onlangs twee films in roulatie gingen die het eind van de jaren zestig markeren in de VS en Groot-Brittannië: Gimme Shelter over het Rolling Stones-concert in Altamont in 1970, en Brian Jones and the Rolling Stones over de dood van Brian Jones in 1969. Met Holland Pop 1970 laat regisseur Ferri Ronteltap zien dat in Nederland dat enerverende tijdperk juist in die jaren goed op gang kwam. Het punt is alleen dat hij zich te veel in het detail verliest.

Het slotbeeld moet heel mooi geweest zijn. Georges Knap kan er nu, bijna 55 jaar later, nog lyrisch over worden. De afsluiting van het driedaagse Holland Pop Festival werd verzorgd door Pink Floyd en Soft Machine. Het beeld van de opkomende zon en de nevel boven de velden zal voor altijd op Knaps netvlies blijven. Samen met vriendin Toos van der Sterre en Berry Visser, medeoprichter van Mojo, organiseerde hij het festival in 1970 aan de Rotterdamse Kralingse Plas, dat als ‘Kralingen’ een welhaast mythische status kreeg.

Holland Pop 1970

De grote acts van die jaren
Met een line-up van Jefferson Airplane, Santana, The Flock, Canned Heat, The Byrds, Dr. John the Night Tripper, Country Joe and the Fish, T. Rex, Al Stewart, Mungo Jerry, Fairport Convention, Caravan, Soft Machine en Pink Floyd waren zo’n beetje alle grote acts van die jaren vertegenwoordigd. Van Nederlandse kant stonden Supersister met Robert Jan Stips en CCC Inc. met Ernst Jansz, Oscar Benton, Ekseption en Focus met Jan Akkerman en Thijs van Leer geprogrammeerd, op het bijpodium, dat wel.

We komen bijna alles – voorspel, uitvoering en nasleep – over het festival te weten. Dat het zijn oorsprong vond in de viering van 25 jaar bevrijding en de stad Rotterdam, dat wel een culturele impuls kon gebruiken. We zien beelden van het bombardement, de wederopbouw, de Lijnbaan. De jaren zestig die in Nederland pas aan het eind van dat decennium begonnen: het protest tegen de Vietnamoorlog, dat demonstranten voor de rechter volhielden ‘Johnson Molenaar’ te hebben geroepen, in plaats van het bevriende staatshoofd voor Moordenaar te hebben uitgemaakt. De opkomst van de vrouwenemancipatie, gehuwde vrouwen die pas vanaf 1965 mochten werken, de bevrijdende seksuele revolutie, de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming, die op het festival een consultatiebureau hield waar ze gratis voorbehoedsmiddelen uitdeelde.

De jeugd regeert de jeugd
‘Kralingen’ kan worden gezien als het Europese antwoord op Woodstock. Een mijlpaal in de Europese muziekgeschiedenis, als eerste grootschalige evenement waar bezoekers ook op het festivalterrein konden overnachten. De schattingen over het aantal toeschouwers lopen uiteen. Het zou zomaar kunnen dat in die drie dagen zo’n 100.000 mensen naar het Kralingse Bos kwamen, waarvan pakweg de helft, ondanks de schappelijke toegangsprijs van 35 gulden, door opengeknipte hekken gratis naar binnen kwam. Ze beleefden volop de sfeer van ‘peace, love and happiness’. Dat levert soms een aardig inkijkje in de tijdgeest, toen.

De politiefunctionarissen die in de film benadrukken dat ze opdracht hadden de goede sfeer te bewaren en niet optraden tegen het vrije gebruik van drugs: “Hoor even, wie op het terrein is doet maar waar hij zin in heeft. Zolang niemand bedreigd wordt, zolang er geen last wordt bezorgd, is iedereen vrij. De jeugd moet door de jeugd geregeerd worden.”

De Rotterdamse burgemeester Thomassen was tevreden over het verloop. Bij zijn weten waren er geen calamiteiten, en zijn zoon kon helaas niet gaan omdat hij op zeilkamp moest. Zijn dochter is wel geweest, maar ‘de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat zij vannacht in haar eigen bed heeft geslapen’.

Holland Pop 1970

We krijgen te horen dat er per dag 50.000 maaltijden en 10.000 koppen soep werden verstrekt. Om precies te zijn kwamen 578 mensen naar het veldhospitaal, waarvan 205 meisjes en 273 jongens, vooral voor buikklachten, uitdroging, iets te veel drugs gebruikt, maar geen doden. De risico’s die de organisatoren namen met het vastleggen van groepen als Canned Heat zonder dat daar financiële dekking voor was. De omstreden sponsoring met het kapitalistische Coca Cola wordt uitvoerig belicht. En niet te vergeten de kater voor de organisatoren die een lange nasleep hadden met een verlies van ruim 700.000 gulden, waardoor ze failliet gingen.

Heel veel details
Er komt een stoet aan toen en soms nu nog bekende Nederlanders aan het woord die het festival in perspectief zetten. Voormalig Sociaal en Cultureel Planbureau-directeur Paul Schnabel legt uit dat eind jaren zestig de welvaart in Nederland pas goed op gang kwam. Hedy d’Ancona belicht de vrouwenemancipatie en fotograaf Vincent Mentzel werd bekend door het festival (en maakte de foto’s in deze bespreking). De Duitse filmer Hans Jürgen Pohland vertelt hoe het er aan toeging bij de opnamen van Stamping Ground en over de director’s cut die hij samen met George Sluizer maakte en bij het 50-jarig bestaan, vier jaar terug, opnieuw werd uitgebracht.

Toch overheerst bij de meesten het gevoel dat de ‘revolutie’ van de jaren 60/70 niet de blijvende positieve ontwikkeling gebracht heeft die er van verwacht werd. Robert Jan Stips, nog immer actief in onder andere The Nits, geeft er voor zichzelf nog een positieve draai aan. In 1970 geloofde hij nog dat de alternatieve popcultuur de wereld voorgoed zou veranderen, maar het kwam er niet van, en tegenwoordig is hij best tevreden met zijn rol in de alternatieve wereld.

Tegelijkertijd blijkt uit de opsomming hierboven dat regisseur Ferri Ronteltap zich verliest in een te grote aandacht voor het detail en zich beter had kunnen concentreren op een diepgaander verklaring voor de teloorgang van de jaren zeventig die juist in deze woelige ‘rechtse’ politieke tijden zo hoogst actueel is.

 

20 juni 2024

 

ALLE RECENSIES

Nick Broomfield over The Stones and Brian Jones

Posted on

Nick Broomfield, regisseur The Stones and Brian Jones:
“Het einde van de romantische droom van de jaren zestig”

door Jochum de Graaf

Documentairemaker Nick Broomfield (Londen, 1948) kan bogen op een rijk oeuvre met een kleine veertig films sinds hij in 1971 met een geleende camera zijn eerste film Who Cares maakte. Hij werkt doorgaans met een minimale crew, een of twee camera’s, doet zelf het geluid. Broomfield ontwikkelde zijn eigen filmstijl, ‘direct cinema’, wat je docudrama zou kunnen noemen, waarbij hij niet-acteurs hun eigen rollen liet naspelen op basis van een scenario.

Broomfield maakte films over een seriemoordenaar, over Margaret Thatcher, over prostitutie, over Zuid-Afrika voor en na de apartheid en de nodige muziekdocu’s als Kurt & Courtney, Whitney Houston’s Can I Be Me, (de moord op) Biggie & Tupac, Marianne & Leonard: Words of Love. Op het In-Edit Festival beleefde The Stones and Brian Jones de Nederlandse première.

Nick Broomfield

Nick Broomfield

Aan het begin van de film vertelt Nick Broomfield dat hij als veertienjarige scholier Brian Jones in de trein ontmoette. “Een aardige gast met wie ik aan de praat raakte. Hij was treinspotter, het was 1963. Ik herinner me ook natuurlijk de dag hoe geschokt ik was, toen ik hoorde van zijn tragische dood, zes jaar later.”

Losbandig leven
“Ik had in 2019 de film Marianne & Leonard: Words of Love gemaakt. Vervolgens een film over mijn vader, die fotograaf was, Me and my Father. Als je jong bent, kun je dit soort films niet maken, naarmate ik ouder word heb ik meer de neiging om terug te kijken op belangrijke episodes in mijn leven. Ik wilde deze film maken omdat die ging over de sixties, dat opwindende tijdperk dat ik intensief beleefd heb. Brian Jones is de verpersoonlijking daarvan. Hij was een rebel, leidde een losbandig leven. Hij rebelleerde tegen alles wat autoriteit was, zijn ouders voorop.”

Het is een universeel, bijna bijbels verhaal. Brian werd verstoten door zijn familie, aanbeden door een grote schare fans. Hij was in het begin de meest populaire Rolling Stone, ontving met afstand de meeste fanmail, was vooral geliefd onder vrouwelijke fans. Hij verzon de bandnaam naar een nummer van Muddy Waters. Brian was als muzikant zeer invloedrijk, hij stond aan de wieg van wat de grootste rock-‘n-rollband ter wereld zou worden.

The Stones waren de eerste grote rocksterren. Brian was die eerste jaren erg belangrijk, maar moest het in een muzikaal conflict afleggen tegen Mick Jagger en Keith Richards. Hij was ook niet bestand tegen de enorme roem die op hem afkwam. Hij leidde een zeer losbandig leven, raakte fiks aan de drank en drugs, vereenzaamde ook, kwam niet opdagen bij concerten en werd uit de band gezet. Kort daarna, in juli ’69, stierf hij een tragische dood, verdronken in zijn zwembad.

Je vertelt zijn levensverhaal vooral aan de hand van de vele liefdes in zijn leven, de vrouwen met wie hij meestal een kortstondige relatie had en bij wie hij minimaal vijf kinderen verwekte.

“Het waren er misschien wel zes of nog meer. Linda Lawrence, zijn eerste vriendin, zegt: ‘Wij waren de liefdesgeneratie’. Dan had hij weer een nieuwe vlam, ze kregen een onstuimige verhouding, trok bij haar en haar ouders in, maakte haar zwanger en verbrak dan de relatie om met een andere liefde weer van voren af aan te beginnen. Hij was een zeer goede minnaar. Al die vrouwen die ik sprak, zeiden dat hij geweldig de liefde kon bedrijven, de beste sekservaring ooit. Dawn Molly, moeder van zijn vijfde kind, vertelt in de film dat hij haar bevrijdde van haar katholieke schaamtegevoel voor haar lichaam: ‘Hij zorgde ervoor dat ik me geliefd en speciaal voelde’. En het waren niet de minsten: Marianne Faithfull, Anita Pallenberg, model en actrice, absolute sekssymbolen in die tijd. Marianne Faithfull was ook de vriendin van Mick Jagger. Anita Pallenberg legde het aan met Keith Richards en gaf Brian daarmee een koekje van eigen deeg.”

“Ik koos ervoor ze allemaal buiten beeld te houden; hoe ze er nu uitzien, die oude verlopen koppen leidden toch maar af van wat ze te vertellen hebben over toen. Ik wilde de film in de sixties houden. Ik heb maar een enkeling opnieuw gefilmd: Bill Wyman zie je zoals hij er nu uitziet. Ze waren goede vrienden. Bill stond aan Brians kant in het conflict met Mick en Keith, maar besloot uiteindelijk toch in de band te blijven. Bill geeft aan hoe belangrijk Brian was als arrangeur, hoe hij slide gitaar speelde en als eerste de sitar introduceerde, voor The Beatles.”

The Stones and Brian Jones

The Stones and Brian Jones

Je hebt Mick Jagger en Keith Richards niet opnieuw geïnterviewd.

“Nee, dat leek me niet nodig, maar dat is wel wat iedereen vroeg. Ik ken Mick wel persoonlijk, maar ik had er helemaal geen zin in. Als ik de film bij een van de streamingsdiensten had aangeboden, hadden ze zijn medewerking waarschijnlijk wel als voorwaarde gesteld. Ze willen altijd totale controle over de film en eisen dan dat je afspraken maakt met al die personen die je interviewt, ze willen absoluut geen gedonder. Netflix en dat soort willen worden gevrijwaard van alle mogelijke claims. Ik prijs me gelukkig dat ik altijd met Britse opdrachtgevers als BBC en Channel 4 heb kunnen werken. Die zijn goed kritisch op je scenario, maar laten je als je eenmaal goedkeuring voor het budget hebt, vrij in de uitvoering.”

“Er zijn honderden, zo niet duizenden opnamen van de Stones die ze zelf niet eens gezien hebben, waar je uit kunt putten. De scène dat Brian, ik meen ergens in ’67, eerst geïnterviewd wordt en het antwoord schuldig moet blijven – terwijl Mick en Keith vol flair vertellen over de mooie nieuwe nummers die ze maken en Brian bedremmeld achterlatend – zit er natuurlijk wel in. Dat was een omslag voor de Stones.”

Ondergang
“Kijk, bij The Beatles had je Brian Epstein als manager, die altijd de lieve vrede wilde bewaren wanneer ze bij elkaar waren. Bij The Stones kwam het tot een conflict dat min of meer publiekelijk werd uitgevochten. Brians hart lag bij jazz, blues en zwarte muziek. Andrew Loog Oldham, de manager die The Stones tot grote hoogte bracht, wilde dat The Stones meer populaire rocknummers maakten en koos keihard voor Mick en Keith die daaraan voldeden. Loog Oldham had eigenlijk de pest aan Brian en dat leidde mede zijn ondergang in. Hij maakte zich meer en meer schuldig aan uitspattingen met drank en drugs, was volgens Mick en Keith niet meer te handhaven en werd uit de band gezet.”

Je gaf de film het motto van biograaf Stanley Booth: ‘Brian was a casualty of the war between two generations’.

“Brian had een zacht middle class accent toen ik hem sprak in die trein destijds. Hij was van goede komaf, zijn beide ouders waren zeer muzikaal, zijn moeder was een concertpianiste. Maar ze waren ook zeer conservatief, hielden strak vast aan de naoorlogse waarden en normen. Brian was al vroeg opstandig, zeer intelligent, maar maakte zijn school niet af. Had allerlei baantjes, liftte met weinig geld door Scandinavië, zat in allerlei bandjes. Zijn ouders konden maar niet geloven dat hun zoon niet gewoon een decent job zocht. Brian was zelden thuis, nam geen deel aan het gezinsleven, ze hadden stevige conflicten. Op z’n zestiende werd hij het huis uit gezet, toen hij 20 was had hij al drie relaties achter de rug en drie kinderen verwekt.”

“Die ouders hadden helemaal niets met het ruige rock-‘n-rollleven dat hun zoon leidde. Brians vader haatte zwarte muziek. Ze lazen de tabloids natuurlijk niet maar kregen tot hun afgrijzen genoeg te horen van alle seks-, drugs- en rock-‘n-rollschandalen waar hun zoon bij betrokken was. Ze waren wel op zijn begrafenis, diep geschokt en rouwend. De dominee hield een preek waarin hij Brian beschreef als iemand met weinig ontzag voor autoriteit, conventie en traditie. Hij was zoals zovelen in die tijd een vertegenwoordiger van de generatie die in The Rolling Stones het levensgevoel van die tijd zag.”

“Veertig jaar na Brians dood werd bij Linda Lawrence, Brians eerste grote liefde, op zolder een brief van zijn vader gevonden, waarin hij schrijft dat ze ongelukkige tijden hebben beleefd samen, dat hij in veel opzichten een zeer matige en intolerante vader was. ‘Je groeide zoveel anders op dan ik verwachtte. Ik kan me niet voorstellen dat je me ooit zult vergeven maar ik hoop dat je een beetje de genegenheid die je ooit voor me had op kunt brengen’.”

Gimme Shelter

Gimme Shelter

In de film wordt gesteld dat de dood van Brian Jones het eind van de sixties was. Gimme Shelter – de film over het concert van The Rolling Stones in Altamont, 1970, dat volkomen uit de hand liep met de moord van Hells Angels op een zwarte fan en die nu weer in geremasterde versie in de bioscoop te zien is – wordt anders ook altijd aangemerkt als het einde van het flowerpower-optimisme.

“Tja, Brian was de eerste rockster die aan drugs en alcohol ten onder ging in die tijd. Hij was het eerste lid van de Club van 27, de rocksterren die op die leeftijd dood gingen: Janis Joplin, Jimi Hendrix, Jim Morrison. Het was het eind van een tijdperk, dat positieve levensgevoel dat het goed zou komen met de wereld. Je voelde toen dat er grote veranderingen aan zaten te komen.”

“Gimme Shelter, dat was een jaar later toch? Mijn vrouw was bij de opnamen betrokken: de verhalen over de Hells Angels backstage, de gewelddadigheid van die gasten, de enorme hoeveelheden drank en drugs die daar rondgingen. Op een gegeven moment zat er acid in de koffie. Het was een complete nachtmerrie. Dus ja, Gimme Shelter was voor Amerika het eind van de lieflijke jaren zestig. De euforie van Woodstock was in Altamont wel voorgoed voorbij. Maar voor ons in Groot-Brittannië was dat het herdenkingsconcert van The Stones in Hyde Park, 5 juli 1969, het was een soort massale begrafenis. Dat was het einde van de romantische droom van de jaren zestig.”

The Stones and Brian Jones draait vanaf 25 april in de bioscoop.

 

24 april 2024

 

 

MEER INTERVIEWS

Back to Black

Posted on

****
recensie Back to Black
Grote ellende blijft buiten beeld 

door Jochum de Graaf

Grote vraag bij Back to Black, Sam Taylor-Johnsons speelfilm over Amy Winehouse, is of die zich kan meten met de Oscar winnende documentaire Amy (2015) van Asif Kapadia. En komt hoofdrolspeelster Marisa Abela in de buurt van de echte Amy?

Taylor-Johnson was een persoonlijke vriendin van Amy Winehouse en maakte met Nowhere Boy (2009) een film over muzieklegende John Lennon en met A Million Little Pieces (2019) een film over verslaving. Geknipt voor een biopic over Amy Winehouse zou je zeggen.

In de Britse pers is Back to Black afgebrand. De film zou niet laten zien wat voor bijzondere artiest Amy was en de duistere kanten van haar leven matig in beeld brengen. Tyler James, naar eigen zeggen haar beste vriend, stelde in The Sun dat Amy zelf woedend zou zijn geweest over de film. ‘Ze had veel beter verdiend’.

Back to Black

Jeugd
Inderdaad, Amy’s getroebleerde jeugd (met vader Mitch die er een langdurige buitenechtelijke verhouding op nahield en op Amy’s negende het huis verliet, de leeftijd waarop ze voor het eerst aan zelfmutilatie deed), de boulimia op wat latere leeftijd, haar bipolaire stoornis en de zware drank- en drugsverslaving worden weinig expliciet in beeld gebracht. Net als de zich aankondigende ondergang, de dronken optredens en dat ontluisterende concert in Belgrado een kleine maand voor haar dood juli 2011.

Daarin zal zeker meegespeeld hebben dat de erven van Amy, haar naaste familie, hun medewerking aan de film hebben verleend. Mitch Winehouse (Eddie Marsan), in Amy  afgeschilderd als nogal proleterige patser die van zijn dochters roem trachtte te profiteren, komt in Back to Black naar voren als de liefhebbende vader die zijn dochter weliswaar niet vaak zag, maar op cruciale momenten haar in zijn taxi naar belangrijke concerten of onderhandelingen met platenmaatschappijen bracht en haar beschermde tegen de almaar toenemende paparazzi.

Grote liefde
Maar een speelfilm hoeft zich natuurlijk niet aan de keiharde letterlijke waarheid te houden. Back to Black concentreert zich op het hartstochtelijk meeslepende en tegelijkertijd ontluisterende verhaal tussen Amy en haar grote liefde Blake Fielder-Civil. Jack O’Connell maakt een gelaagd portret van de man die haar weliswaar aan de heroïne bracht, maar haar ook op eigenzinnige wijze inspireerde. Ze hadden een onstuimige knipperlichtrelatie, zetten na iedere goedmaking een bijzondere nieuwe tattoo, trouwden zonder dat de familie op de hoogte was hals over kop in Miami en scheidden na twee jaar. Blake keerde terug naar zijn oude liefde, Amy wilde opnieuw trouwen, maar uiteindelijk was het niet meer te redden. Amy was larger than life geworden, onbereikbaar voor Blake en betaalde de tol van de roem met haar vroegtijdige dood.

Back to Black

Er is die mooie scène waarin ze elkaar voor het eerst ontmoeten in de The Good Mixer-pub in Camden Town, de plek van de Britpop in de jaren 90 met bands als Blur. Blake is zijn gokwinst bij de paardenraces aan het verbrassen, Amy valt bij binnenkomst als een blok voor hem, daagt hem uit voor een spelletje pool, terwijl hij veinst haar niet te kennen als de grote opkomende ster in die tijd. Hij troeft haar af in muzikale kennis door Shangri-Las’ Leader of the Pack in de jukebox op te zetten en extravagant het nummer te playbacken.

Muzikale ontwikkeling
Een ander interessant spoor van de film is Amy’s muzikale ontwikkeling tot superster. Op haar 18e tekent ze een contract bij 19 Entertainment, de muziekstal van Simon Fuller die de meiden van The Spice Girls bij elkaar zet en later binnenloopt met het concept voor Idols. Het zijn de tijden van de girlpower, maar  Amy is wars van dit in haar ogen pseudofeminisme en zet zich af tegen de in haar ogen al te commerciële aanpak. Ze is meer jazz en soul dan rock-‘n-roll, kiest haar eigen weg en groeit tot ongekende hoogte.

We zijn getuige van de ontmoeting met sterproducer Mark Ronson, wat leidde tot het iconische album Back to Black, een van de best verkochte albums ooit. Ze heeft dan al het kenmerkende suikerspinkapsel, geïnspireerd door de Shangri-Las, en krijgt in 2008 vijf Grammy Awards die haar via de satelliet worden uitgereikt tijdens een concert in Londen, omdat ze vanwege alle drugsschandalen de VS niet in mag.

Gaandeweg groeit Marisa Abela in haar rol en ga je meer en meer geloven in haar gloedvolle maar ook tedere vertolking van de onstuimige opkomst en de tragische neergang van Amy Winehouse. Geweldig is ook de door haar gezongen veelzeggende titels als What Is It About Men, Stronger Than Me, Love Is A Losing Game en Tears Dry on Their Own van Amy zelf, het ook al zo toepasselijke All of Me door Billie Holiday en als toegift het door Nick Cave en Warren Ellis speciaal voor de film geschreven nieuwe nummer Song for Amy.

 

15 april 2024

 

ALLE RECENSIES

Movies that Matter 2024 – Deel 5: Het lot van advocaten en media in Rusland

Posted on

Movies that Matter 2024 – Deel 5:
Het lot van advocaten en media in Rusland 

door Jochum de Graaf

Van het verzet in Rusland tegen de Oekraïense oorlog komt onder de zware censuur maar weinig naar buiten. Movies that Matter vertoont twee films, onder moeilijke omstandigheden gefilmd, hoe langzaam maar zeker de Russische dictatuur vorm gekregen heeft. Maar ze tonen ook aan dat er ook nog een sprankje perspectief op een ander Rusland is.

 

Russia vs Lawyers

Russia vs Lawyers – Staatspropaganda vs kritiek
Door de straten van Krasnodar, 1.346 kilometer van Moskou, stopt een tram bij een halte. Passagiers stappen in en uit. Op een raam staat een enorme Z met de tekst ‘Voor onszelf, voor de Russische wereld’. De Z is overal in Rusland, op billboards, reclamezuilen, muren, gebouwen, pleinen. Advocaat Mikhail Benyash zit even later achter zijn laptop te kijken hoe een speciaal politieteam met grof geweld de deur van zijn appartement forceert. Zijn eigen advocaat vraagt hen het huiszoekingsbevel te tonen, maar dat hebben ze niet. “Idioten”, sist hij. Later zal hij vertellen dat ze heel eenvoudig de handels naar beneden hadden kunnen doen om binnen toekomen.

Zo gaat het er dus aan toe in het Rusland van vandaag: overal patriottische staatspropaganda en vervolging van alles wat ook maar een beetje kritisch tegenover het Poetinregime staat. We volgen Benyash die al vanaf 2018 als mensenrechtenadvocaat activisten, bloggers en demonstranten verdedigt. Sinds de invasie in Oekraïne februari 2022 zijn daar dienstweigeraars en demonstranten tegen de oorlog bij gekomen. Een half jaar na de inval wordt hij dankzij nieuwe censuurweten al aangemerkt als ‘buitenlands agent’, wat vervolgens weer een half jaar later resulteert in de intrekking van zijn vergunning. Russia vs Lawyers volgt hem in zijn rechtsgang, waarbij hij ondersteund wordt door een bevriende groep mensenrechtenadvocaten die hun werk onder steeds verslechterende omstandigheden moeten doen.

We maken kennis met advocaat Vladimir Vasin die de 14-jarige tiener Nikita uit Krasnojarsk verdedigt. De jongen heeft een pamflet verspreid waarin hij protesteert tegen de vervolging van politieke activisten en de staat en geheime dienst FSB benoemt als terroristen. Enigszins naïef dacht hij dat dit op zijn leeftijd in een kleine stad ver van Moskou niet zou opvallen. Zijn advocaat raadt hem in het bijzijn van zijn overbezorgde moeder aan zich op de vlakte te houden en een beroep te doen op zijn jonge leeftijd. Wanneer hij ook in hoger beroep voor het simpele vergrijp tot 5 jaar gevangenis en een boete van 500.000 roebel wordt veroordeeld, wordt hem aangeraden gratie aan te vragen. Maar hij weigert principieel om zich tot Poetin te wenden: “Ik ben nog een kind, geen terrorist.”

We volgen de zaak van Julia Tsvetkova die beschuldigd wordt van links met LGBT’ers – streng verboden onder Poetin – en het verspreiden van pornografie, omdat ze een onschuldig plaatje uit de Vagina Monologen verspreidde. Irina Barchatova filmde haar eigen arrestatie bij een pro-Navalny demonstratie. Het komt beiden op zware gevangenisstraffen te staan, het hoger beroep met allerlei valse machinaties van aanklagers en rechters haalt niets uit.

Indringend is het portret van Karinna Moskalenko, de belangrijkste mensenrechtenadvocaat van Rusland, in huiselijke omstandigheden zowel als aan het werk bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Moskalenko verdedigde onder meer Poetin-tegenstanders als Mikhail Chodorowski, Gary Kasparov en de vergiftigde Aleksandr Litvinenko. Ook haar wordt het optreden als advocaat meer en meer onmogelijk gemaakt, zeker nu Rusland zich in september 2022 eenzijdig teruggetrokken heeft uit de Europese Raad en er geen aanklachten in Straatsburg meer kunnen worden ingediend.

De al jaren in Amsterdam wonende Masha Novikova was bij het begin van de oorlog in Rusland en maakte indruk met de korte 2Doc-film Niet mijn Moskou. Met Russia vs Lawyers laat ze messcherp zien hoe langzaam maar zeker de Russische rechtsstaat verder ontbonden wordt. Vele advocaten hebben de moed al opgegeven en zijn het land ontvlucht. Mikhail Benyash volhardt echter in zijn overtuiging dat elke actie tegen de dictatuur ertoe doet en blijft in Rusland. “Als ik wegga, is er nog meer duisternis.”

 

Of Caravan and the Dogs

Of Caravan and the Dogs – Kroniek van een aangekondigde dictatuur
De honden in Of Caravan and the Dogs zijn de media Novaya Gazeta, Radio Echo of Moscow, Rain TV en mensenrechtenorganisatie Memorial. Alle vier is hen sinds de Russische invasie in Oekraïne het werken in Rusland feitelijk onmogelijk gemaakt. Ze zijn het land ontvlucht, ontmanteld of proberen er in gedecimeerde vorm en onder sterke tegenwerking nog wat van te maken. De parafrase ‘iets met honden en karavaan’ op het spreekwoord kan ook betekenen dat het ongehinderd voorttrekken van de karavaan toch niet helemaal verzekerd is.

De film begint 138 dagen voor de oorlog wanneer hoofdredacteur Dmitri Moeratov van Novaya Gazeta de Nobelprijs voor de Vrede 2021 in ontvangst neemt en eindigt op dag 39 na de invasie met de openbare veiling van de Nobelprijsmedaille, die ruim 100 miljoen dollar opbrengt voor Oekraïense kinderen die slachtoffer van de oorlog zijn. Hierna zien we nog de emotionele ontmanteling c.q. sluiting van de media.

Of Caravan and the Dogs is een onder moeilijke omstandigheden gemaakte film. Een van de regisseurs, een paar producenten en een tiental andere medewerkers blijven ‘anonymous’. De film laat zich zien als de kroniek van een aangekondigde dictatuur. In zijn rede voor het Nobelprijscomité preludeert Moeratov, een maand of vijf voor de inval, al uitgebreid op de oorlogsdreiging. Gelijk na de invasie werd in een adembenemend tempo een aantal wetten uitgebreid en aangenomen die vrije meningsuiting gingen muilkorven. Iedere verwijzing naar het woord oorlog werd strafbaar gesteld, er mag alleen maar over ‘speciale militaire operatie’ gesproken worden op straffe van draconische straffen. Iedere instelling of persoon kan als ‘buitenlands agent’ worden aangemerkt, wanneer je ook maar in geringe mate steun vanuit het buitenland ontvangt of dat er een vermoeden is dat je onder ‘invloed’ vanuit het buitenland staat.

Centraal staan de redactievergaderingen bij Novaya Gazeta. Bij iedere nieuwe maatregel klinkt er de yell ‘Vstretsja’ (meeting) door het gebouw en geeft een jurist advies hoe ze met de toenemende censuur om moeten gaan. Zouden ze niet alle berichten onder de naam van Roskomnadzor, de censuurorganisatie, publiceren? Wat gebeurt er als ze iemand quoten die ‘njet wojna’ (geen oorlog) roept?

Uiteindelijk wordt de vergunning door een Moskouse rechtbank ingetrokkenen en besluiten ze in de gemeenschappelijke vergadering tot opheffing van het kantoor. Moeratov en een aantal getrouwen zetten het werk vanuit Rusland via een YouTube-kanaal voort. Een deel van de redactie heeft Novaya Gazeta Europe opgezet en publiceert vanuit Riga een eigen internetkanaal. Echo of Moscow en TV Rain, over wier geschiedenis twee jaar geleden op MtM de docu F@ck This Job te zien was, opereren tegenwoordig ook via internet vanuit respectievelijk Riga en Amsterdam.

Treurig en hemeltergend is ook de kneveling van Memorial, de mensenrechtenorganisatie die met onverschrokken moed de misdaden tegen de menselijkheid van het Stalinregime documenteerde en daarvoor in opvolging van Moeratov in 2022 de Nobelprijs voor de Vrede ontving. Ook Memorial zet zo goed en zo kwaad als het kan zijn activiteiten door. In zijn aanvaardingsrede benoemt voorzitter Jan Rachinsky de Nobelprijs niet als een prijs van waardering maar toch vooral als een aanmoedigingsprijs om het werk voort te zetten. En zo blijft er vanuit het buitenland of onder zware omstandigheden vanuit Rusland zelf de hoop leven dat er ook nog een ander Rusland mogelijk is.

 

28 maart 2024

 

Movies that Matter 2024 – Deel 1: Activisten in Irak, Nieuw-Zeeland en Kenia
Movies that Matter 2024 – Deel 2: Je jazz of je leven
Movies that Matter 2024 – Deel 3: Gaza: haat is niet het antwoord
Movies that Matter 2024 – Deel 4: Leren leven met oorlog Oekraïne

 

MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2024 – Deel 4: Leren leven met oorlog Oekraïne

Posted on

Movies that Matter 2024 – Deel 4:
Leren leven met oorlog Oekraïne 

door Jochum de Graaf

Over Oekraïne is een behoorlijke productie aan documentaires en een enkele speelfilm op gang gekomen, met als bekroning de Oscar voor 20 Days in Mariupol. Movies that Matter biedt een handvol recente documentaires die als verbindend element het leren leven met de oorlogsomstandigheden hebben.

Kenmerkend voor de documentaires is dat die niet meer zozeer inzoomen op gruwelijkheden van de oorlog, maar ze laten zien hoe de Oekraïners proberen om te gaan met de gevolgen: proberen te overleven en een nieuw leven op te bouwen.

 

Photophobia

Photophobia – Leven onder de grond
Photophobia, de openingsfilm van Movies that Matter 2024, begint sterk met beelden van explosies en granaatvuur rond een half in flarden geschoten kiosk. Door de straat razen auto’s op hoge snelheid. Een man schreeuwt al scheldend en tierend dat iedereen dekking moet zoeken. Een paar mannen steken hun kop boven een luik uit en worden in vuige taal bevolen onmiddellijk het luik te sluiten. Dan dalen we af in de ondergrondse gangen van de metro van Kharkiv. Het is lente 2022, kort na de Russische invasie, en zo’n 1.500 vrouwen, mannen, jongeren, ouderen, zelfs katten en honden, hebben allemaal zo goed als mogelijk hun kamp opgeslagen in de verschillende compartimenten van het station. Het is een wirwar van provisorische slaapplaatsen in een wereld waar het verschil tussen dag en nacht verdwenen is en waar een aparte samenleving ontstaan is.

Nieuwkomers worden op Perron 1 gefouilleerd en ondervraagd waar ze vandaan komen. We maken kennis met de twaalfjarige Nikita, ofwel Niki, die al twee maanden met zijn moeder Yana, zus Anya en stiefvader Yevhenni ondergronds bivakkeert. Niki doodt de tijd door met zijn zus door de lege stations en tunnels te dwalen en wat te chatten met vriendjes die nog bovengronds zijn. De ouders van Niki tobben en dubben over de vraag of ze terug naar ‘daarboven’ moeten gaan; veel mensen komen alleen ‘s nachts naar de metro om in relatieve veiligheid te slapen. ‘Hoe beleven de kinderen dit, hoe zullen ze dit onthouden?’

Leven in het daglicht betekent levensgevaar, ondergronds is er de continue gloed van neonverlichting . Ze verbieden de jongen ten enenmale om het metrocomplex te verlaten.

Moeder Yana gaat met Niki naar de dokter die uitlegt dat hij lijdt aan ‘fotofobie’: zoals vrijwel alle bewoners heeft hij een gebrek aan zonlicht en frisse lucht. De dokter schrijft Niki vitamine D voor en raadt hem aan om een dagboek bij te houden om daarin zijn bezigheden op te schrijven.

Zijn leven wordt een stuk dragelijker wanneer hij de bijna even oude Vika ontmoet, een klein meisje met een muts met op aanraking reagerende konijnenoren. Ze rennen vrolijk door de tunnels, balanceren op de treinrails, spelen met kaartjesautomaten en dromen voor de metroplattegrond van spannende reisjes door de stad. Ze knopen hier en daar een praatje aan, want iedereen hier onder de grond heeft wel een verhaal. Ze spelen met achtergelaten katten en honden, terwijl uit de luidsprekers de oproep klinkt: ‘Mensen, let goed op uw huisdieren!’ Ze maken kennis met “Cowboy”, een oude straatmuzikant die het ondergrondse leven bezingt en Niki en Vika de mooie ballade van het liefdesverhaal van Romeo en Julia toezingt. Hij kan evenwel niet op ieders sympathie rekenen, buiten beeld bijt een toehoorster als hij uitgespeeld is toe: ”Lijden we niet al genoeg?”

De Slowaakse filmmakers Ivan Ostrochovský en Pavol Pekarčík zetten de onschuld van kinderen af tegen de achtergrond van een gruwelijke werkelijkheid. Photophobia laat goed zien hoe de Oekraïners dit surrealistische ondergrondse leven leiden, hoe zij hun vele leed en soms ook lief met elkaar delen, hoe zij over veel veerkracht beschikken en dat er, om het in clichébeelden te zeggen, toch wat hoop aan het eind van de tunnel is. Om het ‘een diep ontroerende fictie-documentaire hybride’ te noemen, zoals de film wordt aangeprezen, gaat echter toch wat ver.

 

Nice Ladies

Nice Ladies – Cheerleaders worden gescheiden
Mariia “Masha” Ponomarova – Oekraïense van oorsprong, na de Maidan-revolutie naar Nederland verhuisd en van de lichting 2016 van de Nederlandse Filmacademie – kwam in de coronatijd op het idee een film te maken over de ‘Nice Ladies’: een bijzondere groep van oudere cheerleaders in Kharkiv, de bevrijde frontstad in Oost-Oekraïne. Charmant gehuld in fleurig rode danspakjes en met witte pompons voeren ze hun gymnastische oefeningen uit.

We horen het verhaal van frontvrouw Valia, al een eindje in de zestig, wier man slachtoffer was van de kernramp van Tsjernobyl. Na het overlijden van haar zoon gaat hij op zoek naar nieuwe bezigheden en komt in het warme bad van de vriendinnenclub terecht. De Ladies doen in 2021 met succes mee aan Ukraine Got Talent, wat ze een korte tournee door het land oplevert.

Maar dan gaat het beeld op zwart en horen we de getuigenis van Sveta van 24 februari 2022. Om 5 uur ’s ochtends wordt ze wakker van de lichtflitsen en explosies van de Russische inval. Sveta heeft vanuit de badkamer contact met Masha Ponomarova in Amsterdam. Ze besluit met haar schoondochter en nog jonge kleinkind (haar zoon moet achterblijven) naar ons land te vluchten. Aanvoerder Valia en coach Nadia blijven achter in het herhaaldelijk onder zwaar vuur liggende Kharkiv. De vrouwen onderhouden op afstand veelvuldig contact. Valia en Nadia wisselen het nieuws uit over de doden en gewonden bij de aanslagen in Kharkiv, Sveta doet mee aan een emotionele demonstratie op de Dam. Ondertussen blijven ze wel hun dagelijkse oefeningen doen.

De Nice Ladies waren al voor de oorlog uitgenodigd voor het Europees Kampioenschap in de Baltische staten, dat zomer 2022 wonderwel toch doorgaat. Vanuit de diverse standplaatsen reizen ze naar Riga. Aan de Baltische kust verblijven ze met elkaar in vakantiehuisjes waar ze lange gesprekken hebben over hun wederzijdse wel en wee. Sveta heeft vooral last van ‘survivor’s guilt’, voelt zich schuldig dat ze in het veilige Nederland ver van de frontlinie is. Heeft ze er wel goed aan gedaan te vluchten, terwijl haar vriendinnen in de dagelijkse ellende achterbleven? Hoe kun je in die oorlogsomstandigheden overleven, hoe lang zal het nog duren, hoe houden ze de hoop op de overwinning levend?

Een enkele keer lopen de emoties wat op, maar over het algemeen blijft het allemaal wat aan de oppervlakte. De documentaire is ook wat traag gefilmd met minutenlang uitgesponnen beelden van de regen in Amsterdam en de groene weiden in Letland die tot nadenken zouden moeten stemmen.

 

Homefront

Homefront – Wens voor een nieuw leven
“Ik ben Anna, en rechts van mij staat ook Anna. Wij zijn de regisseurs van de film, althans dat hebben we geprobeerd. We waren op zoek naar een familie van ontheemde personen en die hebben we zeven maanden gevolgd. We vroegen ons af of ze een nieuw leven konden opbouwen in een afgelegen dorp en een nieuwe omgeving.”

De jonge regisseurs Anna Ilchenko en Anna Yutchenko doen in Homefront op innemend dilettantische wijze verslag van hun onderneming. Het heeft wel iets weg van een uitgebreid item van Metropolis.

Anna en Anna weten contact te leggen met de vijf kinderen van de familie Lymar in het dicht tegen de Russische grens aanliggende Sumy. Vader Victor en moeder Ania verhuizen kort na de invasie met de kinderen en twee chihuahua’s naar het vlakbij Lviv in het uiterste westen liggende dorpje Mshanets. Ze worden door plaatselijke vrijwilligers geholpen bij de bouw van een nieuw huis. Anna en Anna maken een reportage van de dorpsbewoners, de priester, de buurvrouw die meer van het dorp weet dan iedereen, de dorpschroniqueur en de dorpsgek die constant dronken is.

Maar dan blijkt de familie Lymar zomaar ineens verdwenen, met de noorderzon vertrokken, zonder een bericht achter te laten. Anna en Anna gaan op zoek en komen onder andere in Polen terecht, in Krakow waar een grote Oekraïense gemeenschap is neergestreken. Ze spreken met landgenotes over hoe het is om een nieuw leven op te moeten bouwen. Ze maken zich nuttig met het herstellen van camouflagekleding voor het Oekraïense leger.

Ze vragen zich af of hun helden misschien weer terug naar Sumy gegaan zijn, maar daar krijgen ze de vinger niet achter. Uiteindelijk krijgen ze moeder Ania aan de telefoon die toegeeft dat ze inderdaad wel terug had willen gaan, maar eigenlijk niet goed meer weet wat haar thuis is.

Homefront is een innemende korte film over ontheemding en toch ook de wil om een nieuw leven op te willen bouwen.

 

Searching for Nika

Searching for Nika – Onweerstaanbare liefde tussen mens en dier
De Oekraïense filmmaker Stanislav “Stas” Kapralov groeide op met hond Nika in Irpin, voorstad van Kyiv die in het begin van de Russische invasie zwaar getroffen werd. Kapralov was op dat moment op vakantie in Polen en besloot spoorslags terug te keren toen hij het bericht van zijn ouders kreeg dat Nika vermist werd. Kort na de bevrijding van Irpin, toen het Russisch offensief was teruggeslagen, begint hij zijn zoektocht, laverend tussen de autowrakken, in puin geschoten gebouwen en de opgeblazen bruggen, waar drommen mensen op weg zijn naar andere bestemmingen.

Kapralov maakt vooral gebruik van social media, post foto’s en oproepen via Telegram, het veel in Rusland en Oekraïne gebruikte netwerk. Gaandeweg sluit hij zich aan bij een uitdijend netwerk vrijwilligers die allemaal op zoek zijn naar achtergebleven dieren van gevluchte of omgekomen eigenaren. In eerste instantie gaat het vooral om huisdieren, honden en katten. Kapralov filmt vrijwilliger Alec, volgens hem lijkend op een acteur uit The Walking Dead. Op aanwijzing van de vroegere bewoners redt hij onder de bedden en in half in puin geschoten appartementen in kasten of kelders vaak sterk vermagerde katten. Op zeker moment heeft hij er zelfs drie die hij bij elkaar in een bakkie stopt en in de auto meeneemt. Lang niet altijd leidt dat tot een succes en moeten de eigenaren op soortgelijke wijze als de verwanten van gesneuvelde militairen op de hoogte worden gesteld van het overlijden van hun geliefde huisdier.

Maar telkens is er nog geen spoor van Nika. Kapralov gaat steeds verder en maakt een reportage over een struisvogelfarm waarvan de helft van de beesten bij een bombardement is omgekomen. Aangrijpend is ook de paardenstoeterij, de paarden totaal verminkt in een cirkel liggend, zinloos afgeslacht door een bende Tsjetsjenen. De eigenaar noemt de paarden allemaal bij naam terwijl we beelden zien van toen ze nog fris en vrolijk door de wei liepen of aan een concours deelnamen.

Kapralov raakt betrokken bij de reddingsoperatie van de wilde dieren die door vrijwilligers met gevaar voor eigen leven onder zware bombardementen uit het Ecopark worden gered. Hij gaat mee op het transport van leeuwin Ruru die door verzorgster Oleksandra naar Polen wordt gebracht. En onderwijl alsmaar die beelden van de zware verwoestingen die de nietsontziende Russen hebben veroorzaakt.

Toch levert de zoektocht ook weer hoopvolle beelden op met de terugkomst van een dood gewaande stalknecht en de geboorte van tientallen struisvogelkuikens. Searching for Nika belicht met de verkenning van de onweerstaanbare liefde tussen mens en dier een bijzondere kant van de oorlog in Oekraïne.

Kijk hier waar en wanneer deze films nog draaien tijdens het Movies that Matter Festival.

 

25 maart 2024

 

Movies that Matter 2024 – Deel 1: Activisten in Irak, Nieuw-Zeeland en Kenia
Movies that Matter 2024 – Deel 2: Je jazz of je leven
Movies that Matter 2024 – Deel 3: Gaza: haat is niet het antwoord
Movies that Matter 2024 – Deel 5: Het lot van advocaten en media in Rusland

 

MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2024 – Deel 3: Gaza: haat is niet het antwoord

Posted on

Movies that Matter 2024 – Deel 3:
Gaza: haat is niet het antwoord 

door Jochum de Graaf

Movies that Matter kan natuurlijk niet heen om de grote conflicten van deze tijd. Over de oorlog en de humanitaire ramp in Gaza toont het festival de Nederlandse première van I Shall Not Hate.

Het is misschien een overschatting van de eigen positie om als Movies that Matter op te roepen tot een onmiddellijk staakt-het-vuren op alle fronten, tot de beëindiging van de belegering van Gaza en tot de onmiddellijke vrijlating van alle gijzelaars in Gaza. Maar het is een goede zaak dat voor een beter begrip van de oorlog tussen Hamas en Israël en voor de bredere context van het Palestijns-Israëlische vraagstuk acht films uit het archief online zijn gezet. Mayor en Arna’s Children waren eerder op IDFA te zien en zijn op InDeBioscoop besproken.

No Other Land

No Other Land

Op het festival was een eenmalige voorvertoning van No Other Land. De Palestijnse activist Basel Adra en de Israëlische journalist Yuval Abraham maakten een protestfilm over de massale verdrijving van Palestijnen uit de bezette gebieden omdat de bewoners plaats moeten maken voor Joodse kolonisten. Zeer waarschijnlijk zal de documentaire op IDFA 2024 breder worden geprogrammeerd. 

I Shall Not Hate – Verdriet en strijd van een gynaecoloog
I Shall Not Hate begint met beelden van de Gazastrook in 2021: het bezoek van de Palestijnse gynaecoloog Izzeldin Abuelaish aan zijn geboortegrond. We horen de stem van Barack Obama die de uitzichtloosheid van het conflict verwoordt en de moed prijst van de man die ondanks een groot persoonlijk verlies blijft volhouden dat haat niet het antwoord is.

De Israëlische filmmaakster Tal Barda toont in de slotbeelden foto’s van de 22 familieleden van Abuelaish die sinds het begin van de Gaza-oorlog zijn omgekomen. Daarna maakt ze een krachtig statement dat vrede alleen bereikt kan worden door rechtvaardigheid, vrijheid, waardigheid, gelijkheid en veiligheid voor iedereen.   

I Shall Not Hate is zowel een indrukwekkend portret van Abuelaish met zijn aangrijpende familiegeschiedenis als van de geschiedenis van Gaza, met onder meer de machtsovername door Hamas na de verkiezingsoverwinning van 2007. Abuelaish spreekt zich hier fel tegen uit.

Izzeldin Abuelaish groeide op in Jabilia, het grootste vluchtelingenkamp in Noord-Gaza, dat al vroeg in de huidige oorlog vrijwel compleet in puin geschoten is. Als student viel hij op en kon in Caïro medicijnen gaan studeren. Daar ontstond ook zijn interesse in gynaecologie. Hij legde contact met Israëlische vakgenoten en werd, als enige Palestijn ooit, uitgenodigd om als medisch specialist te komen werken in een Israëlisch ziekenhuis. Hij trotseert de voortdurende vernederingen bij de Israëlische grensovergangen, zet Palestijns-Israëlische kinderkampen op en organiseert uitwisselingsprogramma’s.

I Shall Not Hate

I Shall Not Hate

De film concentreert zich op de rampjaren 2008 en 2009. In 2008 overlijdt zijn vrouw Nadia aan leukemie en Abuelaish blijft achter met acht kinderen, zes meisjes en twee jongens. Een half jaar later start de vergeldingsoorlog door Israël vanwege raketbeschietingen door Hamas en zien we de beelden van in elkaar stortende gebouwen, tanks door de straten, mensen op de vlucht. Abuelaish wordt een bekend gezicht op de Israëlische tv met commentaar vanuit Gaza. Hij beschrijft half januari 2009 live de belegering van zijn huis, waar de meer dan vijftig leden tellende familie Abuelaish zich schuilhoudt. Een paar dagen later slaat het noodlot toe en komen door Israëlisch tankgeschut drie van zijn dochters plus een nichtje om. Hij komt huilend in de uitzending en schreeuwt zijn verdriet tegen presentator Shlomi uit: “O God, ze hebben mijn dochters gedood. Ik wilde ze beschermen, Shlomi, maar ze zijn dood. Allah, wat hebben we hen aangedaan?”

Hij wijkt met zijn overgebleven gezin uit naar Canada, waar hij zijn medische en humanitaire missie voort kan zetten. In 2012 publiceert hij zijn autobiografie I Shall Not Hate, dat een wereldwijde bestseller wordt. Tegelijkertijd spant hij rechtszaken aan tegen de Israëlische staat om gerechtigheid en excuses te vinden voor de aanslag op zijn geliefden. Tot aan het Israëlisch Hooggerechtshof wordt zijn claim afgewezen. En toch zet hij zijn strijd voort met de oproep tot moedig leiderschap om het Israëlisch-Palestijns conflict niet langer te politiseren, maar humanitair op te lossen.

Voor I Shall Not Hate zijn alleen voor de voorstelling van vrijdag 29 maart nog tickets verkrijgbaar.

 

25 maart 2024

 

Movies that Matter 2024 – Deel 1: Activisten in Irak, Nieuw-Zeeland en Kenia
Movies that Matter 2024 – Deel 2: Je jazz of je leven
Movies that Matter 2024 – Deel 4: Leren leven met oorlog Oekraïne
Movies that Matter 2024 – Deel 5: Het lot van advocaten en media in Rusland

 

MEER FILMFESTIVAL

Promised Land, The

Posted on

***
recensie The Promised Land
Degelijk Deens drama

door Jochum de Graaf

Onder de licht misleidende titel The Promised Land levert regisseur Nikolaj Arcel een mooi historisch epos over het Deense koninkrijk in de 18e eeuw. Het drama is de Deense inzending voor de Oscar en won diverse European Film Awards, al is het een wel wat mindere film dan Riders of Justice waarvoor Arcel coscenarist was. Maar wel weer een briljante rol van Mads Mikkelsen.

De filmwereld heeft de gewoonte om films uit een niet-Engelstalig land van een zogenaamd pakkende commerciële internationale titel te voorzien. In het geval van The Promised Land van Nikolaj Arcel (A Royal Affair, 2012) pakt dat verkeerd uit. Met een Beloofd Land zoals we dat kennen uit het Oude Testament, heeft de film niets van doen. ‘De Kapitein en Ann Barbara’, de titel van Ida Jessens bestseller, waarop de film gebaseerd is, zou de lading al wat meer dekken. De zich ontwikkelende liefde tussen de eenzame pionier Kahlen en de weduwe van een gevluchte lijfeigene die voor hem komt werken, is een tweede voorname verhaallijn. Maar waarom wordt de originele titel Bastarden, Deens voor ‘bastaard’, niet gehandhaafd? Onvertaald spreekt die veel meer tot de verbeelding.

The Promised Land

De ongetemde heide
De queeste van legerkapitein Ludvig Kahlen (Mads Mikkelsen) is de ontginning van een onherbergzaam heidelandschap, waarin nog niemand geslaagd is. In ruil voor het voldoen aan de opdracht van de Deense koning bedingt Kahlen persoonlijke rijkdom en vooral een adellijke titel als beloning. En dat is het eigenlijke thema van de film, de ontworsteling aan zijn povere achtergrond, de wil om erbij te horen, toe te treden tot de elite van het nog feodale Denemarken van de 18e eeuw.

‘De heide laat zich niet temmen’ is het credo waarmee de film begint en we zien de indringende beelden van een haast bijbels woest en ledig landschap waar geen gewas lijkt te kunnen groeien. De Deense koning Frederik V verordonneert dat dit deel van Jutland gekoloniseerd moet worden.

Wanneer de vaderloos opgegroeide Ludvig Kahlen, waarschijnlijk bastaardzoon van een hoge Deense edelman, net afgezwaaid als kapitein in het leger van Holstein in 1755 aan het hof in Kopenhagen arriveert, reageren de adviseurs van de koning nogal sceptisch op zijn plan. Na de moeizame toestemming sticht Kahlen een primitief huis op de hei, dat hij Kongenhus noemt, van waaruit  hij het land in cultuur probeert te brengen. Onder barre omstandigheden – nu eens is de aarde kurkdroog dan weer jagen storm, regen, sneeuw of hagel over het weidse land – neemt hij met zijn handboor monsters uit de bodem en probeert hij gewassen uit.

In het belendende bos leeft verscholen een groep vogelvrijen die zich aan de maatschappij onttrokken hebben. Kahlen betrapt een inheems meisje dat in opdracht van de groep een kip uit zijn kippenhok steelt, later in de film neemt hij deze Anmai Mus in huis. Gaandeweg weet hij een bestaan op te bouwen, in eerste instantie geholpen door gevluchte lijfeigenen, boerenknecht Johannes Eriksen en zijn vrouw Ann Barbara (sterke rol Amanda Collin).  Als de zaken goed gaan, kan hij een groot aantal vogelvrijen inhuren. Wanneer die om politieke redenen het veld moeten ruimen, kan hij een groep kolonisten uit Duitsland laten overkomen die het land definitief kunnen ontginnen.

Wreedaardige landeigenaar
Maar al die tijd wordt Kahlen dwarsgezeten door zijn grote tegenstrever, de excentrieke wreedaardige landeigenaar Frederik de Schinkel (Simon Bennebjerg, goed contrapunt tegenover Mikkelsen), die zijn claim op het land kracht bijzet met allerlei strapatsen. Hij laat de van hem gevluchte lijfeigene Johannes Eriksen gevangen nemen en martelt hem in het openbaar met heet water. Hij weet te bewerkstelligen dat de vogelvrijen ophouden met hun werk voor Kahlen, en ook rond de komst van de Duitse kolonisten spint hij een intrige, die hen doet besluiten zich een tijdje terug te trekken van het land.

The Promised Land

Op zeker moment nodigt De Schinkel Kahlen uit voor een groot bal op zijn kasteel. Wanneer de gast op zijn paasbest op het feest verschijnt, maakt De Schinkel een snerende opmerking over diens pruik: “Ik zie de vlooien over je hoofd lopen” en dwingt hem een pruik van zijn bediende op te zetten: “Zo je ziet er een stuk aantoonbaarder uit.” Het zijn soms groteske scènes met de nodige humor, maar toch ontbeert de film de finesse en humor van Riders of Justice, waarvoor Nikolaj Arcel het scenario schreef.

Rigide sociale hiërarchie
The Promised Land is een mooi gemaakt, degelijk historisch drama over het veranderende Denemarken in de 18e eeuw waar de rigide sociale hiërarchie van een in luxe badende rijke elite tegenover ‘kleine mensen’ die nog praktisch in staat van lijfeigenschap leven, wordt doorbroken.

Het is vooral de rol van Mads Mikkelsen die de film boven het gemiddelde uittilt. Kahlen blijft in eerste instantie stoïcijns onder de tegenstand en tegenslagen, de vernederingen door De Schinkel, maar ontdooit wanneer hij een relatie met weduwe Ann Barbara aangaat en uiteindelijk de bescherming van verschoppeling Anmai Mus op zich neemt. Dan zien we het sterke spel van Mikkelsen, die met een ingehouden gebaar, een verandering van gelaatstrek zijn diepste emoties kan tonen.

 

7 maart 2024

 

ALLE RECENSIES