IDFA 2024 – Deel 7:
Palestina

door Jochum de Graaf

Hoe moet het nu verder met Palestina? IDFA 2023 begon met een rel rond een Palestijns protest tijdens de openingsavond. IDFA zou niet inclusief en divers genoeg zijn en zich niet duidelijk genoeg willen uitspreken over het leed in Gaza. In reactie werden dit jaar met alle betrokkenen en criticasters bijeenkomsten en conferenties belegd, wat onder meer leidde tot een wat diffuse festivalcampagne en een speciale ‘pathway’: een wegwijzer met films die ‘een kans bieden om verder te kijken dan het hier en nu en de kwestie Palestina vanuit verschillende invalshoeken en met een bredere blik te verkennen’.

Opvallend in die pathway is dat er maar één film over de Israëlische kant van het conflict tussen zit: Rule of Stone. Jammer dat Ministers of Chaos niet te zien was, die zat in het Docs for Sale-programma. De film portretteert de extreemrechtse ministers Itamar Ben Gvir en Bezalel Smotrich, die op sleutelposities (Binnenlandse Veiligheid en Financiën) in het kabinet Netanyahu zitten. Zij houden Netanyahu in een politieke houdgreep en vormen de motor achter de genocide in Gaza, vanuit de ideologie van een Groot Israël.

 

Rule of Stone
Rule of Stone laat zien dat het Israëlisch-Palestijnse conflict vooral ook een cultuuroorlog is. Na de annexatie van Oost-Jeruzalem in 1967 veranderde in hoog tempo het stadsaanzicht. Rond het oude Palestijnse deel werden Joodse wijken uit de grond gestampt met een architectuur gekenmerkt door het gebruik van de Jerusalem Stone, verzamelnaam voor verschillende soorten kalksteen waarmee al sinds de oudheid gebouwd wordt.

De Engels-Israëlische Danae Elon laat de ‘wrede en prachtige illusie’ achter de stenen zien. Het is een fraaie architectuurgeschiedenis met archiefbeelden uit de Britse mandaatperiode en interviews met architecten als Moshe Safdie die het moderne Jeruzalem in hoge mate vormgaven. Tegelijkertijd is het ook een aanklacht tegen de Israëlische bezettingspolitiek. Er werd een quotum voor het maximale aantal Palestijnen in Jeruzalem vastgesteld. Bouwvergunningen werden hen onthouden. Ze werden voor de keuze gesteld óf zelf het huis af te breken óf vernietiging door de Israëli’s waarvoor ze de rekening gepresenteerd krijgen.

Palestijnen zijn wel bij de bouw betrokken, ze beitelen de Jerusalem Stones stuk voor stuk met de hand. De architecten zitten nogal in de maag met de vragen die Elon stelt; in hun contacten met bouwvakkers is het ‘don’t mention the nakba’ (Al Nakba is een term die in het Arabisch ‘ramp’ betekent. Het verwijst naar de aanloop en de gevolgen van de eerste Arabisch-Israëlische oorlog in 1948 waarin de Joden hun lang gekoesterde droom van een eigen staat realiseren, red.). Er is wel een besef van morele verantwoordelijkheid,  maar over het algemeen overheerst toch het standpunt dat de politiek bepaalt waar er gebouwd wordt en de architecten bepalen hoe er gebouwd wordt.

 

The Flowers Stand Silently, Witnessing
Documentairemaker Theo Panagopoulos, een Griek met Palestijnse roots, wonend en werkend in Schotland, ontdekte twee ‘stomme’ 16mm-kleurenfims gemaakt door een Schotse missionaris die de bloemenpracht in het Heilige Land in de jaren dertig en veertig had vastgelegd. Het was toen nog een idyllisch landschap, glooiende heuvels en weidse velden, in- en uitzoomend op de  veelkleurige bloemenpracht. Op de achtergrond zie je af en toe Arabische Palestijnen. Het staat er allemaal goed bij.

Het was voor Panagopoulos aanleiding om wat filosofische teksten in beeld te schrijven over de gruwelen die er zich tegenwoordig afspelen. Teksten die je met een beetje fantasie ook zelf kunt verzinnen.

Er zijn dit IDFA betere films te zien dan deze tot Beste Korte Documentaire uitgeroepen film, zie hieronder.

 

The 1957 Transcripts
Er is vanzelfsprekend genoeg van de ellende die de Palestijnen is en wordt aangedaan, te zien. The 1957 Transcripts documenteert de verschrikkelijke tragedie van de massamoord op de inwoners van het Palestijnse dorpje Kafr Qasim. Oktober 1956 werden 49 mannen, vrouwen en kinderen in koelen bloede vermoord, omdat ze terugkomend van hun werk op het land niet wisten dat de avondklok met een uur vervroegd was.

Met getuigenissen van nabestaanden, historici en de Israëlische journalist die de slachtpartij na drie dagen in de publiciteit bracht, ontstaat een scherp beeld van de achtergrond, uitvoering en gevolgen van de zeer ingrijpende gebeurtenis. De rechtszaak, een jaar later in 1957, wordt op basis van recent vrijgekomen transcripties door middel van re-enactment nagespeeld. Schokkend om het ‘bevel-is-bevel’-verweer van de soldaten te horen en te ervaren dat er destijds een plan voor etnische zuivering meespeelde.

 

Eyes of Gaza
Van Eyes of Gaza wordt je ook niet echt vrolijk. De Syrische regisseur Mahmoud Atassi volgde van afstand gedurende een half jaar drie Palestijnse journalisten die met de moed der wanhoop onder helse omstandigheden hun werk vanaf de frontlinie in Noord-Gaza doen. De mannen zijn verantwoordelijk voor de beelden die we ook op het Journaal te zien krijgen. De huilende kinderen die in ziekenhuizen om hun moeders vragen. Baby’s die onder het puin uit worden gehaald. De run op vliegtuigen en vrachtwagens die de schaarse hulpgoederen droppen.

Mooi kun je de film niet noemen, het zijn overheersend sombere beelden. Het grijs van de kapotgebombardeerde huizen en gebouwen, de overstelpende hoeveelheid puin en het donkerblauw van de kogelvrije persvesten.

Abdaqader, Mahmoud en Mohammed slapen zelf ook in barre omstandigheden onder opgevouwen lakens, weinig voedsel binnen bereik, worstelend met internetverbinding en constant het gevaar dat ze in de vuurlinie terecht komen. Gevraagd naar hun motivatie zeggen ze het ijzersterke en o zo ware cliché: ‘We zijn de vierde macht. Journalistiek is het wapen tegen onrecht’.

 

Would You Have Sex with an Arab?
De Zwitserse documentairemaker Yolande Zauberman laat in haar documentaires een bijzondere kant van de Israëlische samenleving zien. In Would You Have Sex with an Arab?  stelt ze de vraag keer op keer aan met name jongeren, Israëls en Palestijns. Het uitgaanspubliek in Tel Aviv reageert soms balorig: ‘ja graag’ en ‘ben je gek geworden?’

Een enkele keer vertelt een Palestijns-Israëlisch stel over hun mooie maar veelal hopeloze liefde voor elkaar. En in de vriendenkring en bij familie roept het vaak afkerende reacties op. Vooral in de Palestijnse gemeenschap is het een grens die je niet over kunt en mag gaan. Het zijn ook gescheiden werelden die vijandig tegenover elkaar staan, niet of nauwelijks contact hebben. Opvallende opmerking in een gesprek met Palestijnse jongeren dat het Israëlische bezettingsleger weliswaar grote verwoestingen aanricht maar dat het in tegenstelling tot andere veroveraars  geen verkrachtingen pleegt.

 

The Belle from Gaza
The Belle from Gaza kent een zeer bijzondere openingsscène waarin een oudere Arabische trans vertelt over haar gepassioneerde verhouding met een Joodse rabbijn. In de docu onderneemt Zauberman een zoektocht naar de mysterieuze Belle . Ze werd op het spoor gezet door een oude foto van een beeldschone transvrouw waarover het verhaal ging dat ze vanuit Gaza helemaal naar Tel Aviv gelopen zou zijn om een geslachtsveranderingsoperatie te ondergaan.

Homoseksualiteit en zeker transgenders zijn in Palestijnse gebieden absoluut taboe, in het meer liberale Tel Aviv vinden ze emplooi als sekswerkers. De vrouwen in Hatnufa Street vertellen openhartig over hun gevoelens, hun verwachtingen, ervaringen, hun angsten.

In een interview stelde Zauberman dat als het vrede zou worden de transen nog wel eens een belangrijke rol zouden kunnen spelen, omdat ze beide kanten zo goed kennen. Als…

 

Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel
Zomer 2002 maken de Palestijnse Michel Khleifi en de Israëlische Eyal Sivan een reis van twee maanden door hun geboorteland. Het gaat van diep Zuid, toen nog de Negev-woestijn, via Centrum naar het uiterste Noord, de grens met Libanon.  Een reis langs de ‘groene’ lijn op de kaart voor in de auto waarop een Israëlisch en een Palestijns gebied is aangegeven. zoals vastgelegd in Resolutie 181 die in 1947 door de VN werd aangenomen.

Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel is te zien als een ‘oral history’, een breed geschakeerd palet van de mensen in dat eeuwenlang omstreden gebied. We ontmoeten de bejaarde zionist die al in de jaren dertig naar het Beloofde Land kwam en geen tegenspraak duldt in zijn standpunt dat de Joden het volste recht op het land hebben. Een Joods-Israëlische vrouw, die in een winkel werkt die vroeger een Arabische eigenaar had, betreurt dat bij de kolonisatie van het gebied de Arabische huizen niet vernietigd zijn. Ze zou graag, doelend op de Palestijnse bevolking,  ‘die kanker’ verwijderd zien.

Midden in het land komen we een groep Amerikaanse christenen uit Texas tegen die helpen met het bomen planten. In een opvangcentrum krijgt een zojuist gearriveerde groep Ethiopische Joden een eerste integratieles. Ze kijken apathisch om zich heen, verstaan nauwelijks Hebreeuws.

Jonge Israëlische dienstplichtige soldaten op patrouille door een stille Palestijnse stad vertellen welke boeken ze lezen in de uren wanneer ze niks te doen hebben. Het Proces van Kafka, filosofische boeken van Levinas, Buber, Maimonides.

We passeren menig roadblock midden in het land, waar Israëlische blagen in uniform Palestijnen afblaffen die om in Israël te kunnen werken lopend de grens over moeten. Een paar Palestijnse jongens bewaken de weg naar een bruiloft, het is eigenlijk illegaal maar wordt oogluikend toegestaan. Andere Palestijnse jongeren wonen hun hele leven al in de staat Israël, hebben een goede opleiding genoten, voelen zich vooral Arabische Israëliërs.

Het opvallende is dat bijna niemand aan de Palestijnse kant racistische uitspraken doet en haat uitspreekt. Oudere Palestijnen halen herinneringen op aan de tijd dat ze vreedzaam met joden, christenen en moslims samenleefden. Maar er zijn ook Marokkaanse Joden die spijt lijken te hebben van hun emigratie naar Israël. Die constateren dat het leven als Jood in een Arabisch land een stuk aangenamer was dan nu als Jood in een vijandige Arabische wereld.

Uiteraard komt in de gesprekken ook de oplossing van VN-resolutie 181 aan de orde, grofweg de ‘2 staten-oplossing’, maar er is vrijwel niemand die dat als realistisch ziet. In essentie is er al die jaren niet veel veranderd. In 2003 was het al een apartheidsland en met de genocide in Gaza is het conflict alleen maar scherper verdiept. Vrede is verder weg dan ooit.

Route 181 is met 84 fragmenten in vier en een half uur een forse zit maar levert uiterst fascinerende context voor het Israëlisch-Palestijnse conflict.

 

No Other Land
Dertien jaar geleden won Five Broken Cameras de IDFA-publieksaward. Het was het verhaal van de Palestijnse cameraman die met vijf camera’s met evenzovele invalshoeken zijn verhaal vertelde. Het verhaal van zijn dorp Bil’in op de door Israël bezette Westbank dat langzaam maar zeker wordt ingesloten door de nederzettingen van Joodse kolonisten, ondersteund door het Israëlitische leger. Het was een verpletterende documentaire die ook op het Sundance-festival in de prijzen viel.

No Other Land, volgens IDFA-directeur Orwa Nyrabia de meest belangrijke film van het festival, won dit jaar de IDFA NPO Doc Audience Award. Deze film vertelt in feite het zelfde verhaal. De Palestijnse burgerjournalist Basel Adra documenteert hoe sinds 2019 langzaam maar zeker Masafer Yatta, een gemeenschap van zo’n twintig dorpjes in het zuiden van de Westelijke Jordaanoever, door het Israëlische leger wordt gesloopt. Het Israëlische hooggerechtshof heeft bepaald dat het een militair oefenterrein moet worden.

Om de zoveel tijd rijden tanks en bulldozers het gebied binnen, vernietigen de huizen alsof het bordkarton is en verdrijven de oorspronkelijke bewoners. Protesteren heeft geen zin, de Israëlische militair die de leiding over de operatie heeft, laat ze een vernietigingsbevel zien. Maar de bewoners gaan meteen herbouwen. ‘We have no other land’, zegt een vrouw. Maar de reactie van de Israëli’s is spijkerhard, ze pakken gewelddadig het bouwmateriaal af.

Basel komt door zijn publicaties op social media bij Israël op de radar te staan. Hij komt ook in contact met de jonge Israëlische journalist Yuval Abraham en besluiten om samen op te trekken. Yuval is in eerste instantie nog optimistisch, gelooft nog in verandering. Maar hij wordt ook snel geconfronteerd met de agressie van landgenoten. Wanneer hij de vernietiging van een dorp filmt, pakt op zijn beurt een kolonist zijn telefoon en filmt Yuval. ‘Dit is een Jood die de Palestijnen helpt,’ roept hij en ‘Je staat nu op Facebook, mensen zullen je herkennen.’

Het wordt nog angstaanjagender als een Israëlische kolonist zich met een ontruiming gaat bemoeien en een protesterende Palestijn neerschiet. De vriendschap tussen Yuval en Basel houdt stand en de film gaat de hele wereld over.

 

Man Number 4
Maar het meest onder de indruk was ik van Man Number 4. Een korte film over een geblurde foto die langzaam scherper wordt. De foto is gemaakt op 12 december 2023 om 21:33 uur in Beith Lahiya, Noord-Gaza door de Israëlische journalist Nir Dvori en ging vervolgens viraal. Filmmaker Miranda Pennell ontleedt de foto stukje bij beetje door telkens in te zoomen op een deel.

Op de achtergrond zien we verlaten, deels kapotgeschoten gebouwen met een grote puinbak. Daarvoor een Israëlische legereenheid die zich rond een gevechtswagen verzamelt. Een aantal militairen houdt vanaf een paar meter een groep van een paar honderd Gazanen onder schot. Mannen zittend in het zand, voorovergebogen dicht op elkaar gepakt. Maar de meeste aandacht wordt getrokken door de voorgrond, vijf mannen op een rij, deels ontbloot bovenlijf, de handen op de rug gebonden, naast hen een witte doos. Een Israëlische militair filmt of fotografeert ze met een grote camera op statief.

De commentaarstem meldt de nodige details. In de witte doos zitten tie-wraps. De man vierde van links is dr. Khalid Hamoda, chirurg. De aftiteling vermeldt zijn lot: een paar weken voor de foto ontvoerd door de Israëli’s, vrouw en jonge dochter bij een Israëlische luchtaanval omgekomen. Een paar weken na de foto is hij vrijgelaten, sindsdien heeft niemand meer van hem vernomen.

De commentaarstem vraagt zich af waar de fotograaf, de producer van het tv-kanaal waar de foto werd vertoond, de belichtingsman, al die mensen die in veilige omstandigheden naar het beeld op Facebook, Instagram en andere social media kijken, aan denken. We horen Mozart, het Requiem in D Minor, Introitus. Stof tot nadenken voor een veelvoud van de tien minuten die de film duurt.

 

24 november 2024

 

Deel 1: Openingsfilm – About a Hero 
Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 6: Lang leve het experiment 
Deel 8: Méér geschiedenis

 

MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2024 – Deel 2:
De Storm van Rechts

door Jochum de Graaf

In het jaar waarin over de hele wereld belangrijke verkiezingen plaatsvinden, wordt langzaam maar zeker de onstuimige opmars van (extreem)rechts steeds manifester. Op het IDFA draait een aantal belangwekkende documentaires die de beweging in reliëf zetten.

 

War Game
Als het 5 november 2024 net anders was gelopen, zou War Game een uiterst actuele film zijn. War Game gaat uit van de vraag wat er zou gebeuren als een nieuw ‘6 januari’, de datum waarop de nieuwe president van de Verenigde Staten wordt ingezworen, op grotere schaal, beter en ideologisch beter onderbouwd georganiseerd zou worden.

Op 6 januari 2023, precies een jaar voor de komende installatie van de toen nog onbekende nieuwe president, werden de camera’s gericht op een onafhankelijke groep (oud-)politici, militairen, adviseurs van inlichtingendiensten, acteurs. Ze kregen de taak om met een aflopende tijdsklok van 6 uur een coup zoals de Capitoolbestorming van 6 januari 2021 en mogelijk een daarop volgende burgeroorlog zien te voorkomen. Het rollenspel was opgezet door de Vet Voice Foundation, een non-profit ondersteuningsorganisatie voor veteranen. Het rollenspel benadert de werkelijkheid zeer levensecht. Aan de ene kant is er het team van de president elect John Hotham (gespeeld door oud-gouverneur Steve Bullock van Montana) die met zijn team in de nagebouwde Situation Room in het Witte Huis bivakkeert. Aan de andere kant is er de verliezend kandidaat Robert Strickland (acteur Ron Goffey) die zich niet wenst neer te leggen bij de nederlaag en bijgestaan wordt door de fictieve extremistische en gewelddadige Order of Columbus.

Het scenario, of beter gezegd de improvisatie op de synopsis, zit knap in elkaar. Behalve de organisatie van een nieuwe bestorming van het Capitool ontstaan er ook grote onrust en gewelddadige incidenten in de hoofdsteden van andere staten. In Arizona wordt het Congres aangevallen en de verzamelde congresleden gegijzeld. De beelden worden gemixt met beeldmateriaal, ooggetuigenverslagen van de echte Capitoolbestorming in 2021 alsmede van de nasleep en de hoorzittingen van het Congres.

War Game zoomt vooral in op de discussie over het inzetten van de Insurrection Act, de wet waarmee de president verregaande bevoegdheden krijgt om de strijdkrachten in te zetten. In 2012 was een op de vijf deelnemers veteraan of zelfs actief in dienst. Goed om te zien dat er in het huidige leger ook genoeg tegenkrachten zijn. Minpuntje is wel dat de rol van social media niet zo sterk in beeld wordt gebracht.

Overdreven of onrealistisch? Als Trump gewonnen zou hebben was een herhaling van 6 januari 2021 niet uitgesloten. Half oktober, drie weken voor de verkiezingen, sprak hij over de schokkende gebeurtenis als een ‘dag van liefde’ en noemde de extremisten ‘patriotten’. Met de afgesproken vreedzame overdracht tussen Biden en Trump lijkt een herhaling van de Capitoolbestorming uitgesloten.

Maar War Game is toch een goede waarschuwing: in het tot op het politieke bot zwaar verdeelde Amerika kunnen nog gekke dingen gebeuren.

Alle voorstellingen van deze film zijn inmiddels uitverkocht.

 

At this Moment, in the Nation’s Sky
8 januari 2023, 2 jaar en 2 dagen na de bestorming van het Capitool werd in Brasilia het Congres en het Hooggerechtshof bestormd. Ook hier ging het om boze, opgezweepte aanhangers van een president die de verkiezingen verloor en zijn nederlaag niet erkende. Eind oktober had met een miniem verschil voormalig president Lula zittend president Bolsonaro, de Trump van Zuid-Amerika, met een miniem verschil verslagen. En net als in de VS bij de wisseling Trump-Biden in 2021 kwam het niet tot een vreedzame machtsoverdracht. Bolsonaro was een paar dagen voor Lula’s inauguratie het land uit vertrokken en bleek in Mar-a-Lago te verblijven, Trumps landgoed in Florida.

In At this Moment, in the Nation’s Sky toont Sandra Kogut Brazilië als een zwaar verscheurd land. Ze gaat mee op campagne met een team activisten van de PT, de partij van Lula, die gelijktijdig ook campagne voeren voor Freixo, de kandidaat voor het gouverneurschap van Rio de Janeiro. We zien de rally’s in de straten, de demonstraties, de bijna botsingen met de activisten uit het kamp Bolsonaro, er klinkt regelmatig vuurwerk en geweerschoten. Ze interviewt aanhangers van Bolsonaro, zoals de vrachtwagenchauffeur die zegt het land te willen verlaten mocht Lula de verkiezingen winnen. En ze laat veelvuldig de in nationalistisch geel gestoken Bolsonaristas zien, streng evangelische christenen in een kring rond de voorganger die om Gods hulp bidden. Het is geel tegen rood, twee parallelle werelden die volkomen langs elkaar heen leven.

We volgen ook de verkiezingsofficials die de elektronische stemmachines tot in alle uithoeken van het land brengen en de stembureaumedewerkers trainen in het voorkomen en bestrijden van onregelmatigheden. De verkiezingsstrijd was met twee ronden uitermate spannend en we maken het thuis bij de linkse Lula-aanhang van zeer nabij mee. Geweldige emotionele Braziliaanse uitbarsting als hun kandidaat bij de helft van de stemmen geteld het omslagpunt bereikt en uiteindelijk met twee tiende percent gewonnen heeft. Bolsonaro erkende de uitslag niet, verspreidde desinformatie over de elektronische stemmachines en werd in het ongelijk gesteld. De opgezweepte aanhang ging over tot de bestorming van overheidsgebouwen in de hoofdstad Brasilia.

Hoewel regisseur Sandra Kogut aan het begin het verwijt dat ze een ‘linkse filmer’ zou zijn terzijde schuift, valt toch niet te ontkennen dat ze de Lula-aanhang veel dichter op de huid filmt. De gele brigades van Bolsonaro, de evangelische christenen, worden van een grotere afstand gevolgd.

Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.

 

Apocalypse in the Tropics
Wat dat betreft is Apocalypse in the Tropics een uitstekende aanvulling op At this Moment. Documentairemaker Petra Costa, Oscargenomineerd voor The Edge of Democracy, maakt een indringend portret van de haast onstuitbare opmars van het evangelisch fundamentalisme in Brazilië. In The Edge vertelde ze haar persoonlijke verhaal over de opkomst van populisme en rechts-extremisme in Brazilië. Behalve een analyse van de opkomst van Bolsonaro en zijn partij liet ze ook niet de van corruptie betichtte Lula en de afzetting van diens opvolger Dilma Rousseff ongemoeid. Nu in Apocalypse in the Tropics richt ze de aandacht op de machtsbasis achter Bolsonaro, met name de nog steeds stijgende miljoenenaanhang van de Pinkstergemeenten en het daarmee gepaard gaande evangelisch fundamentalisme.

Dat was al een tijdje aan de gang met grote campagnes tegen abortus, homorechten en al het andere wat verderfelijk aan andere dan heteroseksuele mensen wordt gevonden. Dankzij de steun van de evangelistas kwam Bolsonaro in 2018 aan de macht. Dat leidde in coronatijd tot perverse taferelen, met Bolsonaro die weigerde vaccins en zuurstofflessen in te kopen, en in plaats daarvan de bevolking opriep harder te bidden, dan zou het wel goed komen. Dat leverde een recordaantal van 700.000 doden op.

Costa richt de focus op de sinistere tv-prediker Silas Malafaia, die Bolsonaro aan de verkiezingsoverwinning hielp. Malafaia is een uiterst bedreven communicator, die precies weet hoe hij zijn publiek moet bespelen; ultraconservatief, reactionair, onheilsprofeet. Zijn gedachtegoed komt voort uit de Openbaring, het laatste Bijbelboek van de apostel Johannes. Het boek waarin de Apocalypse wordt beschreven, het einde der tijden, waar we als mensheid doorheen moeten voor er een nieuwe wereld met de wederkomst van Jezus op aarde kan ontstaan. Bolsonaro was en is zeer ontvankelijk voor de hel-en-verdoemenis boodschap.

Hoewel Brazilië nu weer in meer seculier vaarwater verkeert, is de opmars nog lang niet gekeerd. Een bijzonder boeiend gemaakt, maar ook verontrustend portret van extreem-christelijk-rechts.

Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.

 

Undercover: Exposing the Far Right
Undercover portretteert de Britse actiegroep Hope not Hate en haar strijd tegen extreemrechts. Met verborgen camera’s, geluidsapparatuur en de nodige andere infiltratietechnieken leggen ze extreme netwerken bloot.

Ze hebben de afgelopen jaren een paar sterke staaltjes uitgehaald. Ze infiltreerden bij de Unite the Right, de fascistische groep die de rellen tegen Black Lives Matter in Charlottesville 2017 op touw zette. Ze onthulden het complot om parlementslid Rosie Cooper te vermoorden.

Ze zetten Nick Scanlon, afgelopen mei burgemeesterskandidaat in Londen, voor de nationalistische Britain First-partij, compleet voor schut door zich als argeloze buitenlanders voor te doen. Scanlon loopt helemaal leeg met een diarree aan scheldwoorden voor zwarten.

En ook bij al die andere rechts-extremisten klinken de kwaadaardige cliché-vooroordelen over verkrachters, kindermoordenaars.

Activist ‘Chris’ weet het vertrouwen te winnen van de mannen achter Human Diversity Foundation, de misleidende naam voor een platform voor pseudowetenschap over ras en gender. In de tafelgesprekken gaat het onverbloemd over de overeenkomst tussen ras en penisgrootte, maar de verheerlijking van de SS mag ook niet onvermeld blijven. Een euforisch moment voor de actiegroep wanneer ze met gedegen internetonderzoek de grote investeerder achter het platform ontdekt: een man die zijn fortuin met een porno dating site heeft gemaakt.

Hope not Hate bracht de aanstichters van de racistische ‘Southport-rellen’ in kaart. In de Noord-Engelse stad had een minderjarige jongen drie meisjes in een kindertehuis doodgestoken. Extreemrechts beweerde onmiddellijk dat de dader een asielzoeker was en tien dagen lang waren er grootscheepse demonstraties, rellen, plunderingen, vernielingen en aanvallen op asielzoekerscentra door het hele VK.

Het werk van Hope not Hate is zeker niet van gevaar ontbloot. Spannend om te zien hoe ze bij het undercoverwerk altijd op hun hoede moeten zijn, apparatuur maskeren, opletten om zich niet te verspreken. Maar het wordt wat ernstiger wanneer we een van de activisten in zijn verduisterde kamer zien, zich ervan bewust dat hij vanaf de overkant van de straat geobserveerd wordt.

Hope not Hate gaat ook de confrontatie aan met de beruchte Stephen Yaxley-Lennon, alias Tommy Robinson, ex-hooligan met een verleden in de English Defense League en UKIP, die nu vooral online de mainstream-media aanvalt en desinformatie verspreidt. Robinson zien we op een filmpje waarin hij de structuur van Hope not Hate uit de doeken doet en met naam en toenaam de belangrijkste figuren noemt. We zien hem op beelden van demonstraties waar hij tegendemonstranten toebijt: ‘I know where you are, where your children go to school.’

Half oktober werd de vertoning van Undercover op een festival in Londen afgelast vanwege ernstige online bedreigingen. Goed dat het moedige werk van Hope not Hate nu op IDFA te zien is.

Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.

 

17 november 2024

 

Deel 1: Openingsfilm – About a Hero 
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 6: Lang leve het experiment
Deel 7: Palestina
Deel 8: Méér geschiedenis

 

MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2024 – Deel 1: Openingsfilm
About a Hero

door Jochum de Graaf

Voor de openingsfilm kiest IDFA altijd een actueel thema. Vorige editie 2023 was dat met A Picture to Remember Oekraïne. Dit jaar is Palestina met 10 films tot een Pathway (Wegwijzer) verheven, zie ook Bob van der Sterre’s onvolprezen festivaltips. Al zou een keuze voor de Gaza-oorlog of de Amerikaanse en vele andere verkiezingen ook verdedigbaar zijn, dit jaar heeft IDFA gekozen voor kunstmatige intelligentie (AI) als meest actuele thema.

Tijdens de openingsavond beleeft About A Hero van de Poolse kunstenaar Piotr Winiewicz zijn wereldpremière. “Deze experimentele film verkent een vrijwel onontgonnen gebied binnen kunstmatige intelligentie en stelt kritische vragen over echtheid en hoe wij de werkelijkheid waarnemen”, aldus IDFA.

Werner Herzog
“Nog in geen 4500 jaar zal een computer een film tot stand brengen die net zo goed is als een van mij”, zei de Duitse filmregisseur Werner Herzog acht jaar geleden tijdens het Sundance Filmfestival. Het was een uitspraak die Piotr Winiewicz inspireerde om – met toestemming van Herzog – de uitdaging aan te gaan. Hij programmeerde Herzogs oeuvre in een AI-systeem dat hij de opdracht gaf een scenario te schrijven.

De situatie doet denken aan een soortgelijke uitspraak van schaakwereldkampioen Gary Kasparov die ooit zei dat nooit van zijn leven een computer een mens zou verslaan bij een schaakpartij. Maar in 1997 verloor de Russische grootmeester toch zijn re-match van Deep Blue, de eerste krachtige supercomputer van IBM.

Maar helaas, een dergelijk spectaculair wapenfeit biedt About a Hero niet. Het is vooral een ontregelend bedoelde, slechts af en toe grappige en weinig verontrustende film; een wonderlijke vermenging van docu en speelfilm, feiten en fictie.

Allereerst zien we een zekere Robert J. De Brauwere, een media-advocaat in New York, die een uitgebreide juridische verhandeling geeft over de voorwaarden waaronder Winiewicz zijn film dient te maken. De Brauwere wordt ondervraagd door Kaspar, het AI-alter ego van Werner Herzog en natuurlijk een verwijzing naar zijn klassieker Kaspar Hauser.

Het is het startsein voor een typisch Herzogiaanse speurtocht. De voice-over van Kaspar, met die kenmerkende nasale Bayerische tongval van Herzog, beschrijft met begeleidende beelden het fictieve industriestadje Getunkirchenburg. Het heeft wel wat weg van Twin Peaks.

Zoektocht naar de waarheid
‘Herzog’ stuit er op een bijzonder speciale mix van ‘mistery and misery’. Op het nieuws komt dat fabrieksarbeider Dorem Clery onder raadselachtige omstandigheden overleden is en ‘Herzog’ gaat op onderzoek uit. Primaire veronderstelling is dat Clery misschien problemen op zijn werk had. Volgens een van de getuigen zou hij depressief zijn geweest en was het zelfmoord. Maar er is ook het gerucht dat het ongeluk was, veroorzaakt door een machine. Het onderzoek wordt gedaan door mannen die ‘Plice’ (‘plooi’) op het uniform hebben staan in plaats van ‘Police’. Het wordt nog meer vervreemdend wanneer een vrouw, heel dicht op de huid in zwart-wit gefilmd, in beeld komt die vertelt hoe plichtsgetrouw Dorem Clery zijn werk deed.

‘We moeten voorzichtig zijn met de machines’, zou hij volgens haar hebben gezegd. Of we hier met de vrouw van Dorem te maken hebben, wordt in het midden gelaten. De fabriek produceert huishoudelijke apparaten. We krijgen minutenlang een autonoom filterkoffieapparaat in beeld dat uit zichzelf aan en uitgaat. En de vrouw beleeft een orgasme met een broodrooster. Een hilarisch absurde scène.

De verwikkelingen doen denken aan scènes uit Herzog-films als Grizzly Man (2005), het verhaal van de man die door een grizzlybeer werd opgegeten, en Encounters at the End of the World (2007), waarin wetenschappers zich over het mogelijk einde van de wereld uitspreken; logisch vanuit het besef dat alle scenario’s van zijn films in het AI-systeem geplaatst zijn.

“Ik herken me niet in deze wereld”
Herzog is al een tijdje bezig met het verleden en heden van nepnieuws en kunstmatige intelligentie. In oktober verscheen zijn boek De toekomst van de waarheid. Twee jaar geleden startte hij op internet de AI-gegenereerde dialoog tussen hem en de Sloveense filosoof Slavoj Zizek over het onderwerp Infinite Conversation.

In essentie is en blijft Herzog wantrouwig tegenover machines, ze zijn zielloos, zonder leven. Hij heeft het in de film over de zaken waardoor zijn ziel wordt gedreven, die door een machine, een computersysteem niet te benaderen zou zijn.

De kritische vragen over echtheid en hoe wij de werkelijkheid waarnemen, komt ook in de bijdrage van schrijver en entertainer Stephen Fry aan de orde. Fry verdiept zich ook al jaren in kunstmatige intelligentie en betrekt een tegenovergestelde positie. Een mens heeft de beschikking over emoties als liefde, verdriet, haat, angst. Een mens kan creatief zijn, kan de beschikking hebben over zelfvertrouwen. Volgens Fry zou het best kunnen dat de mens een machine ontwikkelt die ‘beter’ is dan de mens.

Met al die statements, indrukken en verhandelingen ga je je toch steeds meer die ene meest belangrijke vraag stellen: ‘waar zit ik de hele tijd in godsnaam naar te kijken?’ Werner Herzog lijkt het ook allemaal niet meer te weten. “Ik herken me niet in deze wereld”, zegt hij in de film over About a Hero. “Nonsens”, klinkt het in de voice-over. “I’m sick and tired of it.” Hij gelooft kennelijk niet in het slagen van het AI-experiment, een conclusie die wordt getrokken in een scenario dat op basis van een AI-systeem is gegenereerd. En dan begint het een beetje dol te draaien.

Daarmee draait About a Hero uit op een matig geslaagd experiment. Persoonlijk beleef ik toch meer genoegen aan een enige echte Werner Herzog.

Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.

 

14 november 2024

 

Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 6: Lang leve het experiment
Deel 7: Palestina
Deel 8: Méér geschiedenis

 

MEER FILMFESTIVAL