Marcelo Martinessi over zijn debuutfilm Las herederas:
“Van een eerlijke film leer ik meer”

door Alfred Bos

Marcelo Martinessi (Asunción, 1973) zit deze dagen vaker in het vliegtuig dan in de regisseursstoel. Zijn debuutspeelfilm Las herederas (De erfgenamen) won de Zilveren Beer van het filmfestival in Berlijn en maakt sindsdien een zegetocht langs festivals wereldwijd. De film won onder meer de Jury Award van World Cinema Amsterdam en is nu te zien in de Nederlandse filmhuizen. Martinessi over zijn internationale succes: “Men begrijpt buiten Paraguay dat de samenleving daar zo in elkaar steekt.”

Las herederas is een subtiele, geserreerde film over een twee vrouwen op leeftijd, een liefdesstel uit de gegoede klasse dat langzaam verarmt. Wanneer een van de twee vanwege niet-betaalde rekeningen achter de tralies verdwijnt, breekt de achtergebleven vrouw, Chele (toneelactrice Ana Brun in haar eerste filmrol), schuchter maar allengs bewuster uit het keurslijf van de Paraguayaanse bourgeoisie. Brun speelt de rol voornamelijk met haar ogen; het leverde haar in Berlijn een prijs op.

Marcelo Martinessi’s speelfilmdebuut – hij draaide eerder een aantal kortfilms en maakte enkele documentaires voor de Paraguayaanse televisie – is door de regisseur bedoeld als allegorie van zijn geboorteland. Dat vereist enige uitleg, want het naar binnen gekeerde Paraguay is een onbekende in de geglobaliseerde wereld. “Het is een eiland”, aldus Martinessi. “Zelfs in Zuid-Amerika kent men Paraguay nauwelijks.”

Paraguay, ingeklemd tussen Brazilië, Bolivia en Argentinië, werd tot laat in de jaren tachtig geregeerd door een dictator. Maar stabiel is de democratie sindsdien allerminst. “In 2008 hadden we een politieke lente”, vertelt Martinessi. “Na altijd te zijn bestuurd door een dictator konden we dromen over een systeem dat zaken zou veranderen. Ik werd door de regering uitgenodigd om een publieke tv-omroep op te zetten. Ik leefde op dat moment in Londen en ging terug naar Paraguay. Met een groep creëerden we een publieke omroep. Televisie in Paraguay is privaat en erg commercieel.”

‘Liesbiennes oprotten!’
In 2012 werd de linkse president beentje gelicht door zijn politieke tegenstanders. Martinessi: “We werden allemaal uit onze functie ontheven. De publieke omroep werd de staatsomroep, de stembuis van de nieuwe president. Dat was een intense ervaring. In Paraguay behoor ik tot een bevoorrechte klasse. Het land is sterk gestructureerd rond klasse. Een oneerlijk systeem, vreselijk. Ik heb mijn klasse de rug toegekeerd. Ik wil niet bij die mensen horen. Mensen die een staatsgreep organiseren om hun privileges te behouden.”

Na het succes van de wereldpremière in Berlijn werden Martinessi en hoofdrolspeelster Ana Brun ontvangen in dezelfde senaat die hem eerder uit zijn functie bij de publieke televisie had gezet. Ze kregen een onderscheiding voor het feit dat Las herederas als eerste film uit Paraguay, een land dat nauwelijks een filmindustrie kent, een prijs op het filmfestival van Berlijn had gewonnen. Niet iedereen was daar blij mee.

“Toen we het parlement binnenliepen was de helft van de senatoren al vertrokken, inclusief alle vertegenwoordigers van de conservatieve partij. Tijdens de toespraak van Ana Brun begon een vrouwelijke senator te schreeuwen: ‘Jullie lesbiennes moeten oprotten!’ Dat zegt iets over de bruutheid van de Paraguayaanse samenleving. Inderdaad, dat soort mensen is niet meer van deze tijd, maar ze besturen het land.”

Psychologie van het systeem
Marcelo Martinessi verliet na de gebeurtenissen van 2012 zijn geboorteland opnieuw en keek naar Paraguay en haar sociaal-economische systeem door de ogen van iemand die zich ophoudt in de marge van de heersende klasse. “De psychologie van het systeem doorademt Las herederas. Paraguay als land heeft een grote vader nodig die alle beslissingen voor ons neemt, net als Chela, de hoofdpersoon van mijn film. Er was een liefdesrelatie tussen de dictator en de heersende klasse, anders had de dictator het nooit dertig jaar vol gehouden. Vandaar het liefdesstel op leeftijd met hun langzaam dovende liefde in Las herederas. De ene domineert de ander en die ander is geheel onderdrukt. De dominante van de twee verlaat het huis en gaat naar de gevangenis.”

“Dat is exact wat er in Paraguay is gebeurd. Wij, de bevolking, werden aan onszelf overgelaten en we moesten zelf achter het stuur gaan zitten, zelf het leven ontdekken. De psychologie van het systeem kon ik ook in een tweede, onderliggende laag gebruiken: hoe de twee vrouwen zich gedragen en hoe ze het leven, de liefde, geld, klasse en al het andere begrijpen.”

“Voor mij heeft de samenleving van Paraguay een omgang met macht in termen van protectie en onderdrukking. De onderdrukking zit onder de huid van alle personages. Chela, het personage van Ana Brun, zou in een ander land wellicht vrijer reageren en verder gaan in haar relatie met een andere vrouw dan haar opgesloten partner. Maar als je uit Paraguay komt snap je direct waarom dat nooit zal gebeuren.”

Homoseksuele personages
Mannen zijn in Las herederas nauwelijks te zien. Dat is geen toeval. Martinessi: “De film is op veel manieren geïnspireerd op mensen die ik ken of heb gekend. Pituca was de naam van mijn oudtante. Ze was een roddelkous, net als het filmpersonage van die naam, en het is voor mij heel vertrouwd. Ik heb een tante gehad die door het huis liep met een dienbord, net als in de film gebeurt. Vroeger dacht ik dat dat normaal was.”

“Dit is de eerste keer dat ik zelf een script heb geschreven. De eerste dingen die ik me bedacht waren dingen die ik kende: vrouwen die onderling praten. Ik hoorde in mijn hoofd alleen vrouwelijke dialogen, terwijl ik uitging van een echtpaar, een man en een vrouw. Vervolgens vroeg ik me af: waarom een heteroseksueel echtpaar? Waarom geen vrouwelijk stel?”

“De film gaat niet over homoseksualiteit. De film gaat over de crisis in de relatie tussen twee mensen. Ik voelde me meer comfortabel als die twee mensen vrouwen waren, temeer omdat hun geaardheid geen issue was. In bijna alle films die gaan over homoseksuele stellen is hun seksuele voorkeur de sleutel. Je ziet weinig films met homoseksuele personages die een compleet leven of een complete wereld tonen, een normale wereld. Dat was een mooie uitdaging, vond ik.”

“Met een heteroseksueel stel zou je al snel op gender-issues uitkomen en daar wilde ik vandaan blijven. Dus waarom niet? Ik werk graag met actrices, werken met vrouwen was voor mij een veilige plek. Ik wist dat ik het drama kon regisseren.”

Spiegel
“Ik ben opgegroeid in Paraguay en als jongen word je geacht alle antwoorden te hebben. Meisjes kunnen fouten maken, meisjes kunnen vragen stellen. Voor mij gaat de film over het bevragen van mijn samenleving. Het was dus organisch om de film te maken met hoofdzakelijk vrouwelijke personages. Ik heb de mannen er niet bewust uit verwijderd, het gebeurde gewoon. Ik vraag me af of dit een punt zou zijn wanneer de rolbezetting voornamelijk uit mannen had bestaan.”

Wel, dat is een van de vragen die ik heb voorbereid: had deze film ook gemaakt kunnen worden met een mannelijke cast?

“Nee, volgens mij niet. Het is een film over fragiliteit, iets wat de mannen in mijn samenleving zich niet toestaan. Ze spelen een rol die vaststaat. Of hen dat bevalt of niet, daar kunnen ze niet van afwijken.”

Wat is de rol van de kunstenaar in die samenleving?

“Kunst wordt in Paraguay niet echt ondersteund, dus ik voel me altijd gemarginaliseerd. Als verhalenverteller kunnen we de samenleving alleen ondervragen. Mensen die een spiegel nodig hebben die spiegel voorhouden, ook al willen ze daar helemaal niet in kijken. Gisteren nog werd me gevraagd iets in de film te wijzigen. Dat heb ik geweigerd. We moeten in Paraguay onze stem laten horen, de straat op gaan. Ik geloof in het verzet van het lichaam. In een samenleving als die van Paraguay kan een kunstwerk nauwelijks doordringen tot het hart van het conservatisme.”

Neorealisme
Roddel speelt een belangrijke rol in Las herederas. Het is een manier om informatie uit te wisselen én om te manipuleren, iemand op zijn plaats te zetten en daar te houden. Martinessi werd geïnspireerd door de roman Los Herederos van Gabriel Cassacia, peetvader van de literatuur in Paraguay.

“Ik houd veel van literatuur”, zegt hij. “Het biedt me de gelegenheid om gezichten en situaties in te vullen in mijn hoofd. Dat mis ik in film. Er zijn genoeg films die je de ruimte geven om je eigen ervaringen eraan toe te voegen. Dat heb ik bij Fassbinder, als ik kijk naar John Cassavettes. Ik heb het ook bij een moderne regisseur als Todd Haynes, ik ben een groot fan van Safe, dat is een briljante film. Ik hou van films die me, net als literatuur, de kans bieden om mijn eigen ervaringen aan het verhaal toe te voegen. Voor mij is dat belangrijk in film. Als ik na twintig minuten kijken precies weet wie wie is en simpelweg een verhaal consumeer, raak ik verveeld. Ik probeer het soort film te maken waar ik zelf graag naar kijk.”

Dan moet Martinessi, afgaand op Las herederas, een liefhebber zijn van het Italiaanse neorealisme. “Ja, ja. Ik ben weg van Italiaans neorealisme. Ik houd ook van documentaires. Ik verwijs naar de Amerikaanse documentaire Gray Gardens. Net als Las herederas handelt die over twee vrouwen op leeftijd die samenwonen, in dat geval een moeder en haar dochter in een vervallen huis in Amerika. Zo’n film slaagt alleen als hij eerlijk is, want verval en misère voelen voor iedereen anders. Het is goed als een film je wegvoert van de bekende weg. Wat ik met Las herederas heb geprobeerd is om specifiek Paraguayaans te zijn, maar op zo’n manier dat het verhaal ook buiten Paraguay kan worden begrepen.”

Eerlijkheid is belangrijk in cinema?

“Voor mij is het cruciaal. Dat heb ik geleerd door naar films te kijken. Als ik een film zie waar ik in kan geloven, is er doorgaans sprake van eerlijkheid. De regisseur is eerlijk, de acteur is eerlijk, het verhaal is eerlijk. Ik heb het dóór wanneer een film me probeert te manipuleren, hoe hij me een bepaald gevoel probeert op te dringen. Hoe het script werkt als recept om bepaalde emoties te genereren. Daarom kijk ik liever naar eerlijke cinema, ook al heeft dat een ander ritme dan het publiek verwacht. Van een eerlijke film leer ik meer.”

 

28 oktober 2018

 

MEER INTERVIEWS