Terugblik filmjaar 2020 – Deel 6:
Herwaardering collectieve ervaring
door Michel Rensen
‘Wat een raar jaar!’ En ongetwijfeld één waar onze kijkgewoonten voor altijd veranderd zijn. Ik kan hier een heel bedroevend verhaal van gaan maken over allerlei doemscenario’s, maar ik kijk liever uit naar een herwaardering van de collectieve ervaring.
Al vroeg in het jaar zijn vaak enkele van de meest interessante titels te zien op IFFR. Ook dit jaar stelde het festival niet teleur. Met nieuwe films van Lav Diaz (The Halt), Pedro Costa (Vitalina Varela) en Anocha Suwichakornpong en Ben Rivers (Krabi, 2562) liet het festival ongetwijfeld weer enkele van de beste films zien die de filmtheaters normaliter niet halen, hoewel Eye dit jaar Vitalina Varela wel oppakte in haar Previously Unreleased-programma.
Twee films staken er toch met kop en schouders boven uit. Melisa Liebenthals experimentele verkenning van het fenomeen ‘thuis’ in Aquí y allá (Here and There) was begin dit jaar al raak met haar reflectie op ons gebruik van digitale middelen om afstanden te verkleinen. Die reflecties zijn door het ‘nieuwe normaal’ alleen maar pakkender geworden.
Damien Manivels Les enfants d’Isadora vertelt het ontroerende verhaal van een viertal vrouwen die een dansstuk, dat Isadora Duncan schreef na het overlijden van haar kinderen, op hun eigen manier toe-eigenen om zo met hun rouw om te kunnen gaan. Toen was het mij al wel duidelijk dat waarschijnlijk geen enkele film dit zou overtreffen dit jaar, maar niets wees erop dat twee maanden later de hele filmwereld op zijn gat lag.
Gedeelde ervaring
Terwijl blockbusters en ook grotere arthousetitels releases maanden of zelfs een heel jaar uitgesteld werden, kozen distributeurs er ook voor hun kleine titels direct online uit te brengen. Ook een film als Bait (Mark Jenkin) vond na enkele losse vertoningen in o.a. Eye en KINO een thuis op Vitamine Cineville en kon zo toch gezien worden. Maar ondanks de pogingen om online dezelfde sfeer te creëren als bij fysieke vertoningen, lijkt het toch in geen enkel geval écht tot succes te leiden. Bezoekcijfers van online festivals steken sterk af tegen de bezoekersaantallen die onder normale omstandigheden behaald worden en over ‘Netflix Party’ heb ik al maanden niemand meer gehoord. Het verlangen naar de gedeelde ervaring blijkt groot, maar geen enkele online vertoning kan de ervaring in het filmtheater vervangen. Of zoals Anna Kopecka het tijdens Cork International Film Festival omschreef: “We need to get back to cinemas to be happy again.”
Ook voor de grote spelers blijft het bij enkel wat proefballonnetjes. Universal hield het bij een enkele online release van Trolls World Tour aan het begin van de coronacrisis, die nog niet eens de helft van zijn budget terugverdiende, en Disney pakte niet door na haar online release van Mulan. Ondanks de keuze van Warner Brothers om hun hele catalogus van 2021 gelijktijdig online en in de bioscopen uit te brengen, lijkt online distributie voor blockbusters nog geen succesvol verdienmodel. Warner Brothers’ keuze lijkt niets meer te zijn dan het verkwisten van hun films als marketingmiddel voor hun streamingplatform HBO Max.
Het beste van 2020
Maar zoals elk jaaroverzicht, moeten we het ook gewoon over dé topfilms van het jaar hebben. Ondanks het verstoorde filmlandschap en de uitgestelde releases bleef er veel over om van te genieten dit jaar. Viktor Kossakovsky’s Aquarela is waarschijnlijk één van de meest gewelddadige documentaires die er is. Een visueel overdonderende film van de oceaan die terugvecht tegen de planeet vernietigende mensheid. Een scherp contrast met zijn nieuwste film Gunda (release vooralsnog gepland in maart 2021) die op IDFA in première ging, waar hij een varkensfamilie volgt met een empathie die meestal enkel voor menselijke personages weggelegd is.
Little Women
Hoewel ik het geheel met Bong Joon-ho eens ben dat de Oscars over het algemeen een ‘lokale filmprijs’ zijn en daarmee niet erg van belang, verbaasde het mij dit jaar erg dat Little Women (Greta Gerwig) niet in elke categorie de grote kanshebber was. Geen enkele andere ‘grote’ Amerikaanse productie kwam ook maar in de buurt van dit schijnbaar simpele meesterwerk. Na de film wilde ik niets liever dan terug de filmzaal in om nog uren met de March-zussen door te brengen.
The Souvenir
Eye heeft zoals gewoonlijk plek voor de mooiste pareltjes in haar zomerprogramma Previously Unreleased. Naast het eerder genoemde Vitalina Varela zijn Joanna Hoggs The Souvenir en Joe Talbots The Last Black Man in San Francisco twee films die niet te missen zijn. Hoewel Hoggs fragmentarische en deels autobiografische vertelling van een ongezonde, intense liefde in veel aspecten ongrijpbaar blijft, maar daarmee niet minder fascinerend, verbaast het mij sterk dat The Last Black Man in San Francisco niet door een distributeur aangekocht is. De film is zowel een prachtige ode aan San Francisco als een kritische blik op hoe gentrificatie gemeenschappen verscheurt. Zonder in een politiek pamflet te vervallen creëert de film een melancholisch, persoonlijk portret dat diep ontroert. Kelly Reichardts nieuwste meesterwerkje First Cow zal hopelijk komend jaar hetzelfde lot ondergaan, want de film verdient het om meer gezien te worden dan enkel tijdens LIFF.
House of Hummingbird
De grootste verrassing van dit jaar was waarschijnlijk House of Hummingbird. Dit bescheiden Zuid-Koreaanse coming-of-agedrama van Bora Kim. De film schuwt op elk moment de opzichtige dramatiek, maar snijdt op de momenten dat je een close-up verwacht van een huilende acteur weg naar de volgende scène. De film is meer geïnteresseerd in pijn die voortebt in de levens van zijn personages, dan de korte pijn in het moment. Een film die juist daarom bij zal blijven.
Ik wilde het lijstje eigenlijk afmaken met Christian Petzolds romantische sprookje Undine, waarvoor Paula Beer, die weer een wonderduo vormt met Franz Rogowski, zeer terecht de European Film Award voor beste actrice won. De film zou op 24 december in première gaan, maar ook die release is onder de huidige omstandigheden uiteraard weer uitgesteld. Toch nog iets om naar uit te kijken.
29 december 2020
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 1: Het jaar van de vrouw
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 2: Beste lezer, over 25 jaar…
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 3: Film op rantsoen
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 4: Een beetje escapisme kunnen we wel gebruiken
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 5: Gecontroleerd uitrazen
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 7: Blikvangers en donkere spiegels
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 8: Vijf films die ik voor het eerst zag