Terugblik filmjaar 2020 – Deel 5:
Gecontroleerd uitrazen 

door Sjoerd van Wijk

Filmkritiek wars van sociale en politieke context verliest haar angel. Daarom kan een terugblik op 2020 niet ontkomen aan het bespreken van de pandemie voorbij de problemen die deze bracht aan de filmkunst. Gecontroleerd uitrazen over het filmjaar, zoals de Nederlandse regering koos voor het gecontroleerd laten uitrazen van het coronavirus, hopend op groepsimmuniteit met al het leed van dien.

Sturen op IC-capaciteit in plaats van indammen is een moreel falen dat zijn weerga niet kent, van de leugens van het RIVM over onder anderen mondkapjes en de besmettelijkheid van kinderen, de belangenverstrengeling in het OMT tot een muisstille oppositie en pers. Nog verbazingwekkender bestaat hier nauwelijks ophef over.

Nederland, het land van wegkijkers. Hoe jezelf een houding te geven in het nieuwe normaal van vijftig doden per dag? Kan cinema ons helpen deze verwarrende tijd te duiden? Een aantal films boden houvast, inspiratie en motivatie. Hier zijn vijf favorieten die niet wegkeken maar indirect 2020 onder ogen kwamen. En één film wiens poging mislukte. Wat hen bindt: hoe mensen zich staande houden in een wereld van haar à propos.

5. Richard Jewell
De waan van de dag regeert in de media waardoor deze als een olifant het zicht op structurele vraagstukken belemmeren. In Richard Jewell geeft veteraan Clint Eastwood een ambigue gezicht aan de consequenties van deze waan. Paul Walter Hauser zet een aimabele maar aanstotelijk naïeve bewaker neer die na het voorkomen van een bomaanslag valselijk tot dader wordt bestempeld door FBI en pers. Deze waargebeurde beproeving resoneert dankzij zijn ontwapenende spel sec in beeld gebracht door Eastwoods Hollywood-vakmanschap. Partij kiezen tegen de instituten in deze film betekent automatisch Jewells persoonlijke fouten accepteren.

4. True History of the Kelly Gang
Net als in het fanatieke heldendicht Assasin’s Creed verhaalt regisseur Justin Kurzel in True History of the Kelly Gang over een outlaw in opstand. George MacKay als de Australisch-Ierse Ned Kelly strijdend tegen de Britten bezit niet de imponerende fysiek van Michael Fassbender, maar deze illustere geschiedenis vormt in tegenstelling tot een videospel een aangrijpender basis voor het scenario van Shaun Grant. Het epos over een mislukte rebellie toont de prijs van overtuiging. Met name in een enerverend laatste schietgevecht vol antieke harnassen kiest de film met overgave voor Kelly’s fictieve perspectief en stelt zo en passant prangende vragen over de contingenties van geschiedschrijving.

3. Beanpole
Dat vrouwen tijdens de Tweede Wereldoorlog meevochten aan Russische zijde blijft doorgaans onbesproken. Maar regisseur Kantemir Balagov sleept op het scherpst van de snede mee naar de nasleep van deze strijd in een verwoest Leningrad waar twee van hen met moeite proberen te re-integreren. De verschoten wijze waarop cinematografe Ksenia Sereda deze grauwe stad brengt, biedt een decor voor aangrijpende momenten van traumaverwerking. Beanpole wisselt de heftige momenten van PTSD gedegen af met vergeefse hints naar menselijke warmte en uit zo op urgente wijze de verwerking van een oorlogstrauma.

2. Jeanne
Filmmaker Bruno Dumont laat de metal-musicalliederen van Jeannette achterwege in deze afsluiter van een maf tweeluik over Jeanne d’Arc. Een zanderig Lotharingen vormt het canvas voor de belijdenis van deze Franse legende op het slagveld totdat de apotheose volgt tijdens het beruchte proces in een overweldigende kathedraal. Alle sullige typetjes wauwelen wat in het bijzijn van een heldin die pontificaal staat voor haar geloof voor een niet zozeer komische als wel kosmische ervaring. De gevoelige synthpop-intermezzo’s, een indringend starende Jeanne en vernuftig gechoreografeerde paarden smelten een vergaan tijdperk om tot een eigen tijd. Falconetti’s hartverscheurende Jeanne uit 1925 overtreffen lijkt bijkans onmogelijk, maar kindactrice Lise Leplat Prudhomme komt dichtbij met haar krachtige houding.

1. Kala azar
Terwijl de pandemie alle aandacht opeist, gaat de ecologische catastrofe waarover Kala azar rouwt onverminderd door. Met verrassende perspectieven schept regisseuse Janis Rafa een vervreemdende wereld waar honden en mensen met zwerende wonden in elkaar overlopen. Een anoniem stel bewijst met hun mysterieuze baan een laatste eer aan overleden huisdieren maar cremeren ook stiekem de aangereden dieren op hun pad. Hoe zij doelloos lijken te zwerven door een ingestorte maatschappij geeft uiting aan het besef dat acceptatie van verval geen opgeven betekent, maar een noodzakelijke stap in het geven van een houding. Daarom resoneert onder andere het absurde concert voor plofkippen dat de film besluit: een requiem voor een functioneel uitgestorven wereld.

Miskleun: Jojo Rabbit
De persiflage van Jojo Rabbit slaat de plank mis om het oprukkende fascisme aan de kaak te stellen. Dit misbaksel trapt vol door de open deur heen met de platitude dat nazisme slecht is. Een jongetje van de Hitlerjugend heeft de pech dat zijn denkbeeldige vriend Adolf Hitler wordt gespeeld door Taika Waititi, want Waititi bezit niets van de charme of humor van Charlie Chaplin. Arrogant hamert de film op tolerantie in een Wes Anderson-achtige pretparkversie van de Tweede Wereldoorlog, waardoor Jojo Rabbit niet alleen gemakzuchtig belerend is maar de gruwelen van deze tijd weerzinwekkend genoeg romantiseert.

 

28 december 2020

 

Terugblik filmjaar 2020 – Deel 1: Het jaar van de vrouw
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 2: Beste lezer, over 25 jaar…
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 3: Film op rantsoen
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 4: Een beetje escapisme kunnen we wel gebruiken
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 6: Herwaardering collectieve ervaring
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 7: Blikvangers en donkere spiegels
Terugblik filmjaar 2020 – Deel 8: Vijf films die ik voor het eerst zag