Deel 5: Van zwarte panters tot huiveringwekkende nachtmerries
door Suzan Groothuis
De opkomst en ondergang van The Black Panthers in de Verenigde Staten, een wazig gebied van naziterreur in Rusland, de gruweldaden van de Zweedse Hannibal Lecter en nachtmerries waarbij de duivel je op de hielen zit.
In zijn rijk gedocumenteerde Black Panthers: Vanguard of the Revolution laat Stanley Nelson zien hoe het begon met de Panthers en waar het eindigde. Oprichters Huey Newton en Bobby Seale wilden met hun beweging vooral verbetering, zoals betere salarissen en huisvesting en aandacht voor onderwijs. Maar ze wilden ook een tegenwicht bieden aan de politie, die vaak excessief optrad tegenover zwarte Amerikanen.
Roerige tegenreactie
Met hun militante uiterlijk – lange zwarte leren jassen, baretten en wapenbezit – werden The Panthers met name door de FBI als bedreiging gezien. De documentaire toont aan de hand van talking heads (voormalige leden van The Panthers, politici) en archiefmateriaal (waaronder cruciale documentatie van FBI voorman J. Edgar Hoover die het had over het “neutraliseren” van deze groep) hoe moeilijk het was vast te houden aan hun idealen. Uiteindelijk ontstond er een splitsing binnen The Panthers, wat op roerige wijze bezegeld werd met het uitblazen van hun laatste adem. Een film die te denken geeft, vooral omdat de strijd waar het The Panthers om ging nog steeds actueel is in de VS.
Niets is wat het lijkt in Rusland
In 2007 wordt een schokkende video verspreid op YouTube. Twee jongens worden op brute wijze afgemaakt door Russische neonazi’s. Het filmpje zaait verwarring: is het echt of niet? Door de regering als nep afgedaan, besluit de Israëlische filmmaker Vladi Antonevicz samen met zijn vriend Shuravi de waarheid naar boven te halen.
Credit For Murder is als thriller opgebouwd en opent met tieners die naar het filmpje op YouTube kijken. Een Amerikaanse student die in Rusland woont waarschuwt nog: “Ga dit alsjeblieft niet zien. Het is echt.” De reacties die van de jonge kijkers af te lezen zijn, spreken voor zich. Het filmpje, online gezet door Russische neonazi’s, veroorzaakt verwarring en angst. Neonazi’s in Rusland vormen een probleem. Ze vertonen extreem geweld, waarbij niemand zijn leven zeker is. Mensen van een andere etniciteit worden op straat overmeesterd en in elkaar geslagen, of erger nog, voor een trein gegooid. En de regering? Die doet niets.
De documentaire, in donkere, dreigende kleuren gevangen, toont hoe Antonevicz samen met zijn vriend in de duistere neonazi-wereld duikt. Zich voordoend als Amerikaanse journalist met hang naar extreemrechts, probeert de regisseur via verschillende neonazi-netwerken te achterhalen hoe het zit met de executie van de twee jonge mannen.
De film werkt als thriller, waarbij de puzzelstukjes van de executie geleidelijk aan in elkaar vallen. Dat Antonevicz niet bang is aangelegd blijkt wel uit hoe hij de confrontatie aangaat. Toch geeft de film ook veel vragen: is de waarheid niet slechts door Antonevics ingevuld? Sluitende antwoorden krijgen we niet. Slechts een idee van wat er gebeurd kan zijn en wie er achter zitten. Dat er een duistere link naar de regering is zal niet verbazen. De conclusie maakt dat je ongelovig de zaal uitloopt en blij bent niet in een schimmig en corrupt Rusland te wonen.
Een seriemoordenaar ontmanteld
Of Zweden er trots op mag zijn is de vraag, maar het land heeft in Thomas Quick (alter ego van Sture Bergwall) een ware Hannibal Lecter. De man, die jaren vastzat in een psychiatrische inrichting, heeft meer dan dertig moorden bekend. Nadat hij zijn slachtoffers martelde en doodde, at hij hun ingewanden op. Het begin van de film toont Sture, die nauwgezet vertelt over een moord waaraan hij schuldig is bevonden. Het is nauwelijks voor te stellen dat deze man – welbespraakt, intelligent en beleefd – die duistere krachten in zich heeft.
We volgen Sture in hoe het begon: een jongen die geen aandacht kreeg in zijn familie, bekend stond als zwart schaap en door onmacht en onzekerheid overmeesterd werd toen hij ontdekte dat hij homoseksueel was. Hij was op jonge leeftijd al bekend met geweld, iets dat gaandeweg meer en gruwelijker vorm kreeg.
Nadat Sture in 1991 gearresteerd werd voor een gewapende overval, moest hij naar een psychiatrische inrichting voor criminelen met een persoonlijkheidsstoornis. Tijdens zijn regressietherapie bekende hij meer dan 30 dertig moorden. En zo verwierf Sture de status van Zweedse Hannibal Lecter.
Maar in 2008 neemt Sture al zijn bekentenissen terug. The Confessions of Thomas Quick krijgt daarmee een andere wending, waarbij je je als kijker afvraagt wat ze in hemelsnaam uitspookten tijdens zijn therapieën. Het einde van de film (teveel verraden zal ik niet) staat in contrast met het begin, waarin we Sture als ijskoude seriemoordenaar tegemoet treden. Maar geslaagd? Nee, The Confessions is vooral een verwarrend geheel, wat je ambivalent tegenover Sture Bergwall doet staan. Wel of niet een seriemoordenaar? Het is maar wie je pretendeert te zijn.
Duivelse zielen in je slaap
Deze nieuwe film van Rodney Ascher doet het hart sneller kloppen, want zijn Room 237 gaf een interessante en donkere kijk op Kubricks meesterwerk The Shining. In The Nightmare gaat het over nachtmerries. Niet zomaar nachtmerries, maar de slaapstoornis slaapverlamming, waarbij iemand half in slaap, half wakker de meest vreselijke dingen waarneemt. Interviews met mensen die aan slaapverlamming lijden en reconstructies van wat ze doormaken moeten de kijker een beeld geven van de stoornis.
Daarbij is een aantal dingen opmerkelijk: slaapverlamming komt wereldwijd voor en is ook als een soort duivelse bezetenheid in eeuwenoude boeken beschreven. Zelfs een film als A Nightmare on Elm Street lijkt gebaseerd op slaapverlamming: voor de mensen die er aan lijden zijn de gelijkenissen tussen wat zij ’s nachts doormaken en hoofdpersoon Nancy opvallend groot.
Verschil met A Nightmare on Elm Street is dat mensen die lijden aan slaapverlamming wakker worden en niet zijn opgegeten door een bed. Maar wat zij zien in die duistere, wazige wereld tussen bewustzijn en slaap is zeer beangstigend: schaduwen (ook wel de “man met de hoed” genoemd) dringen de kamer binnen en willen bezit van je lichaam nemen. De sensaties die zij voelen zijn via computeranimaties in beeld gebracht.
De filmmaker slaagt maar gedeeltelijk in het leveren van een duistere, beklemmende documentaire. De verhalen van de geïnterviewden komen zoveel overeen, dat je het op gegeven moment wel gehoord hebt en de aandacht wegebt. Conclusie? Slaapverlamming moet een vreselijke gewaarwording zijn en er is geen passende behandeling voor. Een film waarbij je na het zien maar in je handen mag klappen dat jij er geen last van hebt.
30 november 2015
DEEL 1: De kleurrijke werkelijkheid van Errol Morris
DEEL 2: Mensen die hun nek uitsteken