IDFA 2019 – Deel 2:
Nieuwe manieren om documentaire verhalen te vertellen
door Michel Rensen
Voor de dertiende keer is er IDFA DocLab in Tolhuistuin gecentreerd rond een expositie van meer dan dertig interactieve en immersieve kunstwerken en VR-installaties. Deze werken verkennen de grenzen van cinema en zoeken nieuwe manieren om documentaire verhalen te vertellen.
Traditioneel bestaat DocLab voor een groot deel uit virtualrealitywerken, waarin je via een VR-headset afgezonderd wordt van de wereld en naar een andere plek of tijd gebracht wordt. Zoals in Lagos at Large (Jumoke Sanwo) en Rozsypne (Nienke Huitenga-Broeren, Lisa Weeda) waarin je een blik kunt werpen in het dorp waarboven MH17 neergeschoten werd. Nerd_Funk (Ali Eslami, Mamali Shafahi) probeert je als kijker de digitale wereld op een andere manier te laten beleven en in Ayahuasca – The Shamanic Exhibition kun je een psychedelische ervaring van een spirituele ceremonie beleven.
Computer als filmmaker
Naast het in twijfel trekken van de traditionele positie van de kijker, wordt ook de positie van de filmmaker onderzocht. De vraag of een kunstmatige intelligentie een film (of kunst) kan maken, wordt al jaren gesteld, maar een overtuigend antwoord laat nog op zich wachten. Reflector (Piotr Winiewicz, David Gorny, RNDR) focust zich in dat proces op één aspect van het film maken, namelijk de montage.
Aan de hand van verschillende factoren zoals shotcompositie, kleur, belichting en onderwerp besluit een AI ter plekke wat het volgende shot van de film wordt. Het resultaat is zoals je wellicht kunt verwachten een beetje een rommeltje. Veel jump cuts tussen shots die ofwel te veel op elkaar lijken, ofwel geen sterk verband met elkaar hebben. Voor het categoriseren van filmshots lijkt de AI wel een functie te hebben, maar voor een mooi verhaal hoeven we nog niet bij een computer aan te kloppen.
Maanlanding
De deepfake biedt een andere relevante bedreiging of kans voor het maken van film. In In Event of Moon Disaster bieden Francesca Panetta en Halsey Burgund een alternatieve geschiedenis, waarin de maanlanding catastrofaal misging. Bij een overtuigende deepfake-speech van toenmalig president Nixon rijst meteen de vraag hoe we in de toekomst de geschiedenis gaan representeren. Hebben we nog acteurs nodig om historische figuren te spelen of casten we zelfs overleden acteurs in nieuwe films, zoals recent met de casting van James Dean werd aangekondigd? Ongetwijfeld een mogelijkheid die in de toekomst nog veel reuring zal brengen, want waar liggen de grenzen van artistieke expressie?
Meer concrete voorbeelden over hoe deze nieuwe digitale technieken toepasbaar zijn, kun je vinden in de serie video-installaties bij IDFA’s focusprogramma It Still Hurts. Een drietal werken reflecteert hoe digitale technieken voor een groter doel ingezet worden, namelijk voor forensisch onderzoek. Mengele’s Skull (Eyal Weizman, Thomas Keenan, 2012) vertelt het verhaal van het onderzoeksproject van de identificatie van de schedel van nazi-dokter Josef Mengele met behulp van film en fotografie. Deze zaak in de jaren 70 was het begin van een cruciale verschuiving in het visualiseren van forensisch onderzoek.
Martelpraktijken
Torture and Detention in Cameroon (Forensic Architecture, 2017) maakt met behulp van 3D-software een reconstructie van martelpraktijken in een militair kamp van de B.I.R. dat in Kameroen met westerse steun tegen Boko Haram strijdt. Door het analyseren van gelekt videomateriaal, satellietbeelden en Facebookfoto’s construeert de film uitvoerig het complex waar de martelingen plaatsvinden, waardoor getuigenverklaringen visueel ondersteund worden.
Ook Destruction and Return in al-Araqib (Forensic Architecture, 2018) analyseert uitvoerig oude satellietbeelden om te laten zien hoe een Bedoeïendorp, dat in de afgelopen tien jaar al meer dan honderd keer vernietigd werd door Israëlische troepen, zich over de afgelopen eeuw ontwikkeld heeft. Beide films zetten moderne, digitale middelen in voor een hervertelling van de geschiedenis.
28 november 2019
IDFA 2019 – Deel 1
IDFA 2019 – Deel 3
IDFA 2019 – Deel 4
IDFA 2019 – Deel 5
IDFA 2019 – Deel 6
IDFA 2019 – Deel 7
IDFA 2019 – Deel 8
IDFA 2019 – Deel 9