IDFA 2019 – Deel 1:
Luchtige en warme documentaires
door Bob van der Sterre
We trappen ons verslag van het International Documentary Festival Amsterdam (IDFA) 2019 af met documentaires die moeilijke onderwerpen net even anders benaderen.
La mafia non è più quella di una volta
La mafia non è più quella di una volta (liever dan de Engelstalige titel Maffia is not what it used to be) is nu al mijn favoriete film van het festival. De film is enorm chaotisch maar biedt aan de andere kant een hoop hilariteit. Regisseur Franco Maresco had geen zin in een serieuze documentaire en heeft de les ‘Wees een vlieg aan de muur’ bij de documentaireschool overgeslagen. Hij vernedert zijn geïnterviewden geregeld (‘Borsalino heengegaan? Hij is vermoord!’), monteert in het wilde weg en ratelt de spaarzame pauzes nog aaneen met een voice-over.
Mij bekroop dat gedachte dat als Nanni Moretti documentaires zou maken, het ongeveer zo zou worden. Het doel: een portret van de Siciliaanse artiesten die optreden voor een (treurig) feest ter nagedachtenis van antimaffiarechters Borsalino en Falcone. Maar geen van allen wil de maffia afvallen. ‘Waarom kun je het niet zeggen?’ ‘Ik heb zo mijn redenen.’ ‘En wat als Jezus Christus het aan je zou vragen?’ ‘Dan ook niet.’
Vreemde toestanden passeren het scherm in hoog tempo. De organisator (Ciccio Mira) die zich langzaam terugvecht als een ouderwetse (anti)held. Zijn protegé (‘Hij is een beetje off-key’) Christian Miscel die doorslaat en later in een psychiatrische instelling staat te dansen met gezicht op oneindig. Dan is er nog de middelvinger omhoog stekende Letizia Battaglia, legendarische fotograaf van 84 (over haar meer in de ook op IDFA draaiende documentaire Shooting the Mafia). Of de prostituee die ineens onderdeel wordt van de film.
Alles bij elkaar is Maresco’s film rommelig maar past het toch op zo’n onnavolgbare, Zuid-Italiaanse manier, en krijg je zelfs wat mee van de angst die velen hebben voor de maffia. Met name als de angstige producent iets te heftig door de angst gegrepen wordt en later met aliens communiceert… Want ja, dit is zo’n film.
LA Tea Time
Over een andere boeg gooit Sophie Bedard Marcotte het, een Quebecoise kunstenares, die van Quebec naar Los Angeles reist, waar haar idool Miranda July (van de hit Me and You and Everyone We Know) woont en werkt. Ze wil met haar afspreken voor een kopje thee. Ze beleeft natuurlijk van alles onderweg, geholpen door wat fantasie die ook in July’s films terugkomt. Een wijze levensles van Chantal Akerman uit de hemel, een seksistische prullenverkoper en een verdwaalwandeling door de woestijn.
De film heeft zo zijn momenten, zoals de grap met copyright, en de overgangen zijn geslaagd, maar al met al is de film met deze lengte (82 minuten) te mager. Dit zijn van die films waarbij stevig had moeten worden ingegrepen met de montage en je had een fantasierijke docuroadmovie van een half uur overgehouden. Dan was het problematische slot ook wat minder erg geweest. Zoals dat heet: een gemiste kans.
King of the Cruise
In King of the Cruise, een film van Sophie Dros, zien we de Schotse baron Ronald Busch Reisinger op een cruiseschip. Hij stelt zich voor en we volgen hem op het schip, bij de manicure, in de discotheek, bij het opstaan, in de ziekenboeg. Hoe spreekt hij zo goed Amerikaans als Schotse baron? ‘Als ik zeg dat ik baron ben, heb ik al een opmaat voor een interessant gesprek.’ Maar Ronald Reisinger laat eerlijk zien dat hij ook best eenzaam is. ‘Natuurlijk is mijn vrouw met mij getrouwd op mijn geld! Het zou raar zijn als ze dat niet had gedaan.’ Hij worstelt ook met zijn jeugd en overeet zich geregeld.
Misschien was dit wat mager geweest voor een hele film maar je krijgt er ook de cruisetocht voor terug. Enorm decadent zoals je verwacht (‘indoor droneracing’) en opmerkelijk cultuurloos. De kapitein is een Griek; bij de bar tref je een Indonesiër; een Jamaicaanse en een Hondurees geven je (zingend) koffie. De cultuur op het schip is van niemand en dat onpersoonlijke spreekt juist velen aan, denk ik. Daarin gedijt Ronald Busch met zijn sterke verhalen, maar ook een rijke Russische dame die zichzelf meteen uitnodigt op zijn kasteel (als dat al bestaat). Vakkundige, onderhoudende film (professionele intro en outro, mooie shots, passende muziek, aandacht voor belettering) die alleen niet zo heel diep raakt en daardoor niet beklijft, maar misschien past dat juist goed bij het fenomeen cruises.
Once the Dust Settles
Hier had de film My Darling Supermarket eigenlijk bij moeten staan – een film waar ik wel naar uitkeek – maar soms gooit een lastige programmering roet in het eten. When the Dust Settles is weliswaar niet echt luchtig maar past er toch bij als voorbeeld van hoe je moeilijke onderwerpen anders kunt benaderen. Film van John Appel, maker van films als Zij Gelooft in Mij en The Last Victory, heeft een simpel maar pakkend gegeven: hoe zien steden eruit ná het drama. Dit is een film over wat er na het grote nieuws gebeurt. Als de media weer opdonderen en je met de zooi zit.
Drie uiteenlopende plaatsen met drie verschillende protagonisten (priester van Armatrice, gids in Aleppo en oud-medewerker van Tsjernobyl) laten dat zien en zorgen voor een goede, onderhoudende film, zonder al teveel ellende. De zakdoekjes kun je in je zak houden. Des te ontroerender is het soms. Met name de oud-medewerker van Tsjernobyl is een boeiend karakter die na lang depressief te zijn geweest nu kunstenaar is geworden.
De film zit goed in elkaar, is wel conventioneel, en dat is wel jammer. Het einde is absurdistisch als je een groep oude van de dagen in Aleppo de brokstukken ziet bekijken. Je verwacht avonturiers maar zeker geen mensen die je normaal in Venetië of Rome hun rondjes achter een gids ziet slenteren. Hoe komen die figuren daar en beseffen ze wel in welk land ze rondlopen? Erg ontroerend vond ik het beeld van een arbeider in de laatste seconden van de film – met dat soort dingen moet je als documentairemaker gewoon veel geluk hebben.
26 november 2019
IDFA 2019 – Deel 2
IDFA 2019 – Deel 3
IDFA 2019 – Deel 4
IDFA 2019 – Deel 5
IDFA 2019 – Deel 6
IDFA 2019 – Deel 7
IDFA 2019 – Deel 8
IDFA 2019 – Deel 9