Movies That Matter Festival, deel 3
Onwerkelijk Fukushima, ex-kindsoldaat en meisjesschool in Afghanistan
door Cor Oliemeulen
Het Movies That Matter Festival beleeft het laatste weekend, waarin de prijzen in de verschillende categorieën zullen worden verdeeld. Veel belangrijker is het podium waarop bevlogen filmmakers hun observaties en boodschappen wisten uit te dragen.
Aan negen dagen laveren tussen een staat van bewustzijn, gedeprimeerdheid, inspiratie en hoop komt weer een eind. Voer voor discussie blijft.
Half-Life in Fukushima: doelloos wachten op wat eens was
De zeebeving en daaropvolgende tsunami van 11 maart 2011 rond de kerncentrale Fukushima in Japan leidde tot de uitstoot van radioactiviteit. Ruim vijf jaar na de ramp wonen slechts enkele personen middenin de besmette zone. De Zwitsers/Franse documentaire Half-Life in Fukushima volgt het eenzame bestaan van een boer, die een kleine veestapel onderhoudt, lukraak wat troep opruimt, een balletje slaat op de resten van een golfbaan en min of meer doelloos wacht op de dag dat de eerste bewoners weer mogen terugkeren.
Dat levert onwerkelijke beelden op. Soms grappig, bijvoorbeeld als de man minutenlang keurig wacht voor een stoplicht terwijl er in velden of wegen niets of niemand te bekennen is. Regelmatig beklemmend, bijvoorbeeld wanneer hij zich door een post-apocalyptisch landschap beweegt naar de zee die veel onheil heeft aangericht. De bijna dodelijke stilte komt mooi tot uiting in een scène waarin de boer moederziel door een winkelstraat loopt. We zien geen enkele bedrijvigheid, maar op de geluidsband horen we de enorme drukte van vroeger. Half-Life in Fukushima is een nuttige documentaire voor overheidsfunctionarissen die geloven in de absolute veiligheid van kerncentrales.
No Place For A Rebel: Is de dader het slachtoffer?
Wat gebeurt er met kindsoldaten die hun leger weten te ontvluchten? Op die vraag geven Ariadne Asimakopoulos en Maartje Wegdam antwoord in hun documentaire No Place For A Rebel die na vier jaar filmen in Noord-Oeganda succesvol kon worden afgesloten middels crowdfunding. Het duo volgde de 27-jarige Opono Opondo die terugkeerde nadat hij maar liefst zestien jaar had gevochten voor het rebellenleger LRA van Joseph Kony. Ontvoerd, gehersenspoeld en door geweld gedwongen om te doden, is hij één van de naar schatting 30.000 kindsoldaten, waarvan slechts een klein percentage na terugkeer poogt een plek in de burgermaatschappij te vinden.
Opono leert motorrijden, timmeren en vaardigheden die hij anders allang onder de knie zou hebben gehad. Hij lijkt zijn best te doen, gesteund door een vriend en een oom die ook andere voormalige kindsoldaten op weg probeert te helpen. Maar de onzekerheid overheerst en de argwaan spuwt soms uit zijn ogen. Dat leidt tot de aangrijpendste scène als Opono na al die tijd een bezoek brengt aan zijn moeder en broer op het platteland. Hoewel ze elkaar hebben gemist, blijft de afstand groot en het verblijf van korte duur. Iemand die heeft gedood, wordt immers omringd door kwade geesten.
No Place For A Rebel laat op een pijnlijk duidelijke manier zien hoe ontheemde kinderen worden getekend voor het leven. Echter de kijker zit in dezelfde spagaat als de bevolking die leed onder de LRA-terreur: moet je de voormalige kindsoldaten vergeven en een nieuwe kans bieden of moet je hen vervolgen als kan worden bewezen dat ze hebben gemoord? Hoever strekt de huidige verantwoordelijkheid van de overheid die de kinderen destijds niet beschermde zodat zij konden worden ontvoerd? Is de dader het slachtoffer?
Uiteindelijk moet ook Opono, die geld nodig heeft om een nieuw bestaan op te bouwen, een afweging maken: wordt hij nu werkelijk soldaat in het Oegandese leger? Realiseert hij zich voldoende dat hij dan zal moeten vechten tegen zijn oude kameraden, die het grootste deel van zijn leven voor hem hebben ‘gezorgd’?
What Tomorrow Brings: Verandering moet uit het volk zelf komen
Misschien wel de mooiste documentaire in het programma A Matter of ACT (en van het hele festival) is What Tomorrow Brings. De vrijgevochten Razia Jan richt na veel weerstand in een afgelegen Afghaans dorp de allereerste meisjesschool op. Het duurt niet lang voordat we gaan houden van deze moedige vrouw en haar leerlingen, die na de overheersing van de Taliban voor het eerst lijken te kunnen lachen. Ze zijn leergierig en krijgen les van andere inspirerende leraressen. Begonnen met enkele tientallen meisjes, vandaag de dag ruim vijfhonderd. O ja, er is één man: de directeur. Het moet immers niet al te zot worden voor de conservatieve krachten in het dorp waarvan velen onderwijs voor meisjes onzin vinden en hen liever verstoppen onder een boerka. Maar het vuur van Razia Jan is al jaren ondoofbaar en respect van de meerderheid van het dorp is uiteindelijk haar deel.
Waar buitenlandse mogendheden zich in het verleden bezighielden met het bouwen van talrijke scholen in Afghanistan die over het algemeen in korte tijd door de Taliban met de grond werden gelijkgemaakt, fungeert de meisjesschool als een rots in de branding en als trots van deze gemeenschap. Die trots (met relativerende humor) straalt Razia Jan ook uit tijdens de Q&A na afloop van de laatste vertoning van de documentaire. Helaas kent de grote zaal van Theater aan het Spui op dat moment slechts dertig bezoekers.
Ook What Tomorrow Brings is zo’n film die je onherroepelijk aan het denken zet. Want wat brengt de toekomst? Wat als de buitenlandse troepen Afghanistan verlaten en de Taliban weer de macht grijpt? Je moet er niet aan denken. Maar goed, verandering moet uit het volk zelf komen, ook al duurt dat misschien nog lang.
Lichtend voorbeeld is de jonge vrouw Rihali. Ze moest de meisjesschool verlaten omdat de nieuwe, zestienjarige (!) vrouw van haar vader geen thee kon zetten en bovendien zou Rihali worden uitgehuwelijkt aan een zeventigjarige (!) man. Ondanks de klappen van haar broers bleef zij zich verzetten en wist ze haar vader na een half jaar te overtuigen: Rihali zal niet worden uitgehuwelijkt en ze mag terug naar de meisjesschool. Maar zal ze haar ambitie om te gaan studeren door de onzekere toekomst kunnen waarmaken?
31 maart 2017
DEEL 1: Vrouwen met een ijzeren wil
DEEL 2: Duivels dilemma Servië, corruptie Bulgarije en zelfverrijking Borneo