***
recensie Enemy
Jezelf lastigvallen met vervelende vragen
door Bob van der Sterre
Het is een duister bestaan, dat van de dubbelgangers. Er is geen codex voor hoe je je gedragen moet. Ga je de hand schudden van je dubbelganger? Of ga je naar het andere eind van de wereld om hem te mijden?
Adam is leraar Geschiedenis op een universiteit. Niet bepaald een vrolijke Frans. Een collega denkt hem te helpen door te vertellen over een komedie waarvan hij misschien zal opfleuren. Het dvd’tje is niet wat hij ervan verwachtte maar dan valt Adam ineens iets op. Hij zet het beeld op pauze. Een bagagesjouwer. Is dat…? Een seconde is voldoende voor realisatie: maar dat ben ik !
Verwarring
Hij valt ten prooi aan verwarring. Moet hij de acteur, een man genaamd Anthony, lastigvallen? Maar met wat? De wetenschap maakt hem benauwd. Toch is de nieuwsgierigheid sterker. Hij vindt uit waar de acteur woont, kan zich niet inhouden en belt op. Maar hoe zou je zelf reageren als iemand aan de lijn zegt dat hij sprekend op je lijkt? Toch ook de hoorn erop gooien?
Hij belt nog eens en dan gaat de vriendin van de acteur poolshoogte nemen. Dankzij zoekmachines vindt ze Adams werkadres. Ze bezoekt hem, gaat naast hem op een bankje zitten. Ja, het is hem, haar vriend, onmiskenbaar, en toch ook weer niet. Ze is verbijsterd.
De rare situatie lijkt dood te bloeden totdat Anthony Adam toch opbelt en ze een merkwaardige ontmoeting hebben in een hotel. Vervolgens gaat het snel: de twee belanden in elkaars levens, en niemand weet meer wie wie is. En wat als je eigen vriendin je dubbelganger niet uit elkaar kan houden? Kun je die verleiding als dubbelganger weerstaan?
Smaak in setting
Het verhaal van Enemy beloopt bekend terrein, maar de kwaliteit ligt elders. De film van Denis Villeneuve (Prisoners, Incendies) heeft vooral smaak in setting. Het is wat morsig, ranzig, zonder in clichés te vervallen. Jake Gyllenhaal kan daar wel wat mee. Hij laat de twee karakters geloofwaardig een eigen leven leiden. De dubbelrol Adam/Anthony doet denken aan Sam Rockwells rollen in Moon (2009).
Bovendien waait er in de film aldoor een aangename bries van mysterie. Hoe zit het met de moederrol? Het vreemde, mysterieuze begin, en natuurlijk het einde. De cast tekende een contract waarin werd afgesproken dat ze niets mochten uitleggen.
De film is gebaseerd op het boek van de Portugese schrijver José Saramago, O homem duplicado. In het boek heten de karakters Tertuliano Máximo Afonso en António Claro. Je proeft ook wel wat Latijns temperament in de film. Het is interessant om je af te vragen hoe de film zou zijn geworden in de handen van een Spaanse regisseur. In het thematisch verwante Intacto (2001) is meer snelheid, meer drama, meer mysterie. Karakters denken instinctmatiger en de filmstijl neemt dat naadloos over. Dat ontbreekt in Enemy, waardoor je een nogal afstandelijke, koele blik op de personages krijgt.
Goede spanning
Niettemin verbaast Enemy omdat de film zo foutloos is. Het sterke is dat je meteen in de film zit. Hoe zelden maak je dat nog mee met moderne films? Er is geen tel aan verveling, geen moment dat je je ergert aan een mal script of arthouse-clichés. Gewoon goede spanning.
Maar buitengewoon presteren, nee, dat gebeurt ook niet. Je mist daarvoor net iets te veel onvoorspelbaarheid, of de absurde schrijvershersenen van iemand als Charlie Kaufman, die het verhaal van deze film vermoedelijk alleen maar als beginnetje zou hebben beschouwd.
26 mei 2014