****
recensie Godland
Moderne saga in adembenemend landschap
door Maaike Mulder
Het drama Godland van Hlynur Pálmason heeft zijn wortels in twee verschillende tradities, in die van de saga´s en die van de romantiek.
In IJsland behoren de saga‘s tot het culturele erfgoed. Iedere IJslander kent de kracht van Egill (Egils saga), de heldhaftigheid van Grettir (Grettirs saga) en de trouw, moed en vindingrijkheid van Gísli (Gísla saga Súrssonar). Met name de saga‘s over vogelvijverklaarden spreken nog steeds tot de verbeelding. Het verhaal over Gísli, dat in 1981 door Ágúst Guðmundsson is verfilmd (Outlaw: The Saga of Gisli), wordt nog ieder jaar als theatervoorstelling opgevoerd in de Westfjorden.
Overleven in de natuur
Een vogelvrijverklaarde was iemand die vanwege een misdrijf uit de gemeenschap verbannen was en in zijn eentje in de natuur moest zien te overleven. In een klimaat als dat van IJsland was dat niet een eenvoudige opgave. Hij moest fysiek sterk, moedig en vindingrijk zijn én de wetten van de natuur respecteren. Alleen dan kon hij in leven blijven. Grettir zou het volgens de overlevering twintig jaar hebben volgehouden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de allereerste film die in IJsland speelt, over zo´n balling gaat: The Outlaw and his wife (1918). Het bijzondere van deze (stomme) film is dat hier voor het eerst de natuur zelf op een indrukwekkende manier in beeld wordt gebracht.
IJsland is in de 19e eeuw nog steeds een kolonie van Denemarken. (Het land zal pas in 1944 onafhankelijk worden.) Reykjavik is een stadje met slechts 2000 inwoners en kent geen enkele opleidingsmogelijkheid voor studenten. Wie wil studeren moet naar Kopenhagen. Een van de studenten die rond 1830 in Denemarken gaat studeren, is Jónas Hallgrímsson, later vooral bekend als romantisch dichter. Het is de tijd van de romantiek, een goede voedingsbodem voor nationalistische gevoelens. Met enkele studiegenoten richt Jónas Fjölnir op, een IJslands literair tijdschrift dat het nationaal bewustzijn van de IJslanders wil bevorderen en het streven naar onafhankelijkheid wil stimuleren. Hierbij past natuurlijk de aandacht voor het eigen culturele erfgoed. De hoofdfiguren uit de saga´s worden voor hen helden die vaak hun leven – en soms ook dat van hun families – op het spel hebben gezet om onafhankelijk te kunnen zijn. Hun entourage is de IJslandse natuur, die zowel vriend als vijand is.
IJslandse held
De film Godland van Hlynur Pálmason speelt in de tweede helft van de 19e eeuw. Lucas, een jonge idealistische dominee met een obsessie voor fotografie, wordt vanuit Denemarken naar een klein dorp in Oost-IJsland gestuurd om daar een kerk te bouwen. Als begeleider op zijn tocht door IJsland krijgt hij Ragnar mee, het prototype van een IJslandse held. Ragnar is fysiek in een prima conditie voor deze tocht en doet elke dag zijn oefeningen om dat zo te houden. Hij weigert Deens te praten met de jonge dominee, die geen woord IJslands spreekt. En hij respecteert de natuur en haar wetten. Als de overtocht over een rivier te gevaarlijk is, adviseert hij om twee dagen te wachten. Lucas is niet fysiek in staat tot zo´n tocht door de IJslandse natuur en meent dat zijn wil belangrijker is dan wat de natuur dicteert. Met rampzalige gevolgen.
Als de groep de rivier heeft overgestoken op bevel van de dominee en er een slachtoffer te betreuren valt, zingt Ragnar een lied (in de geest van de saga‘s), dat de namen vermeldt van alle mannen die hun leven hebben gelaten bij het oversteken van de rivier. De doden worden niet vergeten. Leven en dood staan heel dicht bij elkaar, zowel in de oude saga‘s als in deze film. Maar na de dood groeit er in de lente opnieuw gras en bloeien er weer bloemen. Er is hoop op een goede toekomst.
Fotografie
Hlynur Pálmason, de regisseur van Godland, heeft zijn opleiding in Denemarken gehad en heeft daar na zijn opleiding nog een aantal jaren gewoond. Zijn indrukwekkende debuut, Winter Brothers (2017), speelt dan ook in Denemarken. Hij keert met zijn gezin terug naar IJsland en maakt hier zijn tweede film, A White, White Day (2019), die speelt in een klein dorp. Godland (2022) is Hlynurs derde speelfilm, die grotendeels dezelfde crew kent en tijdens de filmfestivals van Cannes en Rotterdam heel goed ontvangen is.
Wat zijn films zo bijzonder maakt, zijn met name de beelden van de IJslandse natuur. De eerste twee films werden al geroemd om hun visuele zeggingskracht, maar deze derde is nog sterker op dat punt. De obsessie die Lucas in Godland heeft voor fotografie, zal de regisseur niet vreemd zijn. Bijna ieder filmbeeld is een foto op zich: een indrukwekkend en steeds wisselend decor voor het verhaal dat zich in de film ontvouwt. We zien uitgestrekte vlakten, moerassen, smalle en brede waterstromen, bergen, kloven, en zelfs een vulkaanuitbarsting in al zijn pracht. En dat alles overkoepeld door prachtige luchten in verschillende seizoenen.
13 februari 2023