Terugblik filmjaar 2024 – Deel 7:
Hoe het ‘gewone’ leven doorging

door Jochum de Graaf

Dat de Beste Film van het Jaar al zo vroeg in het jaar viel, was misschien niet verwacht. Maar vanaf eind januari voerde Jonathan Glazers meesterwerk The Zone of Interest alle lijstjes aan, om daar aan het eind van het jaar – en naar alle waarschijnlijkheid ook op InDeBioscoop – nog steeds te prijken.

Het verhaal over het leven van kampcommandant Rudolf Höss en zijn gezin in de schaduw van Auschwitz legde op ijzingwekkende manier bloot hoe het ‘gewone’ leven doorging. De ‘banaliteit van het kwaad’ die gestalte wordt gegeven met ogenschijnlijk normale beelden en gebeurtenissen, terwijl op de buiten beeld blijvende achtergrond de verschrikking van de holocaust wordt voltrokken.

Naast de subtiele verwijzingen, ronddrijvende botjes in de rivier als de familie aan de picknick zit, de verstrooiing van menselijke as op een bloemperk, de wachttorens boven de idyllische tuin, waren er twee scènes die me bijbleven.

Twee scènes die me bijbleven
Wanneer Rudolf Höss tijdelijk overgeplaatst wordt, voelt zijn vrouw Hedwig er niet zo voor om mee te gaan. Ze hebben een indringend gesprek, zoals tegenwoordig in ieder geëmancipeerd gezin zou kunnen plaatsvinden. Hedwig argumenteert dat ze nog niet zo lang in deze mooie, speciaal gebouwde villa wonen en de kinderen zijn net aan school gewend in de nieuwe omgeving. Ze hebben een paradijselijke tuin, geweldige broeikas met bijzondere groenten, de kinderen doen het goed, veel personeel en een fijne vriendenkring van andere Duitse kampfunctionarissen.

Later in de film komt een hoge delegatie van SS’ers en bouwkundig ingenieurs op werkbezoek. Er wordt een bouwtekening op tafel uitgespreid. Een nieuw revolutionair ontwerp voor verbrandingskamers: ‘ladingen’ kunnen voortaan uiterst efficiënt worden verwerkt. ‘Branden, koelen, ontladen, herladen, continu!’, klinkt het. Het lijkt pijnlijk logisch, vanzelfsprekend, heel normaal.

Wellicht is er aan de vooravond van tachtig jaar herdenking WOII een trend ingezet met films die niet langer de keiharde realiteit van de militaire strijd tegen het naziregime of de verschrikkingen van de holocaust direct in your face opdienen. Dat de nadruk komt te liggen hoe de mens zich houdt in de oorlogsomstandigheden of hoe in films als Die Mittagsfrau en In Liebe, Eure Hilde een individu verminkt of vermalen wordt door de oorlogsmachine.

Hoogtepunten
Anora, The Apprentice, Explanation for Everything en Tatami stellen elk op eigen wijze de soms verbijsterende en bizarre verwikkelingen van het hedendaagse tijdsgewricht aan de orde.

Gouden Palmwinnaar Anora met de glansrol voor Mikey Madison zou je als een anatomie van de wereld van het sekswerk kunnen zien, maar voor mij toont de film vooral de perversiteit van de wereld van Russische oligarchen. De leegheid, grenzeloze decadentie, de verveeldheid, het bij God niet weten wat je met al dat geld zou moeten doen van oligarchenzoon Vanya. En dan de patjakkers die hem in opdracht van zijn nouveau riche ouders van Ani moeten verlossen, het is weliswaar hilarisch verfilmd, maar toch ook behoorlijk stuitend.  

The Apprentice zou je als een Amerikaans spiegelbeeld kunnen zien, hoe de meedogenloze immoraliteit en de overtuiging dat met geld alles te koop is zich bij Donald Trump ontwikkelde. En helaas, helaas, je kunt er in de VS nog de presidentsverkiezingen mee winnen ook. 

Explanation for Everything is een onderschatte film die laat zien hoe een simpel feit kan ontsporen tot hysterische reacties in het sterk gepolariseerde Hongarije van nu. Student Abel draagt bij zijn eindexamen een nationalistisch speldje in zijn knoopsgat. Leraar Jakab, van linkse origine, maakt er een opmerking over. Abel zakt. Wanneer hij naïef zijn verhaal doet aan een journalist van een extreemrechts krantje ontploft het tot een nationale kwestie. Abel zou vanwege dat speldje gezakt zijn.

Intrigerend knap hoe de wisselende perspectieven in beeld worden gebracht en hoe de stupiditeit van polarisatie en simplificaties werkt. 

Tatami is een sterke politieke thriller over de Iraanse topjudoka Leila Hosseini die door het ayatollah-regime geprest wordt de strijd om het WK te staken, omdat ze mogelijk een Israëlische tegenstander kan treffen. Leila weigert en weet uiteindelijk aan kidnapping te ontsnappen en naar Parijs te vluchten. Bijzonder is de Iraans-Israëlische co-regie van Elham Erfami en Guy Nattix, dat de film op ware feiten is gebaseerd en in krachtig zwart-wit is verfilmd.

Overigens, jammer dat geremasterde en 4K-gerestaureerde films niet mee mochten doen, dan was het maken van een toplijstje een stuk eenvoudiger geweest en had ik simpelweg een ex aequo lijstje van vijf vijf-sterren films kunnen leveren: Stop Making Sense (beste concertfilm ooit), Paris, Texas (beste moeilijk te rubriceren film), North by Northwest (een na beste Hitchcock), The Good, The Bad and the Ugly (bijna beste western) en The Third Man (misschien wel de beste film ooit).

Mijn top 5 van 2024
1. The Zone of Interest
2. Anora
3. Explanation of Everything
4. The Apprentice
5. Tatami

 

31 december 2024

 

Terugblik 2024 deel 1 – Cor Oliemeulen: Wie ben ik?
Terugblik 2024 deel 2 – Ralph Evers: Volwassen rebellen
Terugblik 2024 deel 3 – Bob van der Sterre: Films als relaxmachine?
Terugblik 2024 deel 4 – Bert Potvliege: Misschien helpt meditatie
Terugblik 2024 deel 5 – Tim Bouwhuis: Palm, Leeuw en Beer
Terugblik 2024 deel 6 – Yordan Coban: We zijn verdoofd door geweld