****
IFFR Unleashed – 1986: Yellow Earth
De mooiste volksliedjes komen uit China
door Bob van der Sterre
In 1986 verscheen de prachtige film Yellow Earth. Het was een startschot van de Vijfde Generatie-filmers, die over de hele wereld veel waardering zouden oogsten (en nog steeds niet uitgeoogst zijn).
Het is 1939 en China is in oorlog met Japan. Een communistische soldaat (Gu) uit het zuiden van China komt bij een dorpje in Noord-China de lokale volksmuziek beluisteren. Hij wil die muziek gebruiken voor de communistische revolutie. Want leider Mao Zedong houdt van vrolijke volksliedjes.
De lokale gebruiken zijn compleet anders dan hij gewend is. Bij een bruid en bruidegom die gaan trouwen, verzamelt zich het hele dorp om te gaan eten. Gu verwondert zich erover bij een dorpsoudste. ‘De bruid is nog zo jong.’ ’Jong? Niet echt, haar vader zegt dat ze bijna veertien is.’ ‘Bij ons gaat het anders. Als je een partner wilt, kies je die zelf. Noord-China moet ook veranderen.’ ‘Wij boeren hebben onze eigen regels.’
Een bepaald meisje van dit dorp zou heel mooi kunnen zingen. Dat is Cui Qiao, maar die is te bescheiden om dat te erkennen. Ze krijgen wel een band zonder dat Gu weet dat zij zo goed kan zingen. Tegelijk merkt hij ook op dat de liedjes heel wat minder opgewekt en simpel zijn dan wat hij had verwacht.
Cui Qiao voelt wel wat voor die verhalen over vrouwelijke soldaten die helpen met de revolutie en uithuwelijkt worden lijkt haar niets. Ze moet alleen eerst het proces van soldaat-worden doorlopen. En dat kost tijd die ze niet heeft. ‘Ik ben aan het lijden, ik kan niet wachten.’
In 1982 veranderde de Chinese cinema
Om de betekenis van Yellow Earth (Huang tu di) in de Chinese cinema te begrijpen, moet je terug naar toen de regisseurs van de Vijfde Generatie in 1982 afstudeerden van de Beijing Film Academy: Zhang Yimou, Tian Zhuangzhuang, Chen Kaige, Zhang Junzhao, Li Shaohong en Wu Ziniu. Ze wilden breken met de tot dan toe tamelijk tamme en brave Chinese films (of te wel het sociaalrealisme). En kregen er ook de kans toe in een veranderend China.
Een jaar later maakten twee ervan, Chen Kaige en cameraman Zhang Yimou, de film Yellow Earth. Zhang Yimou was hier de cameraman die het landschap – maar ook een aantal close-ups – omtoverde in minischilderijtjes. Daarnaast is iedereen hier meer een mens dan een voortreffelijke communist. Bij het filmfestival van Hong Kong in 1985 kreeg de film de handen op elkaar en dat betekende een internationale zegetocht die de Chinese cinema wind in de rug gaf overal ter wereld.
Ja, de film is vrij traag – rust in je donder is sowieso essentieel als je Chinese films (en geen wuxia) gaat kijken. Persoonlijk heb ik meer met de films die hierna zouden volgen. Yellow Earth treft toch minder dan een Raise the Red Lantern omdat deze karakters je wat minder raken. Maar het zijn belangrijke eerste stappen in een totaal nieuwe cinema, in beeld, in personages en in verhaal.
Slow cinema
Weinig drama dat me echt raakt in films – maar Chinees drama krijgt het bijna altijd voor elkaar. Het is het specifieke oog voor gevoeligheid, in combinatie met het betere acteerwerk, die je niet zo snel ziet in westerse films. Geen wonder dat ik zelf ongeveer tien jaar na Yellow Earth zelf een ‘Chinese periode’ had en raakte ik betoverd door de prachtige slow cinema van Farewell my Concubine, The Story of Qiu Ju, Raise the Red Lantern, Ju Dou, Life, To live en Red Sorghum. Allemaal historische films met een bedaard tempo en veel gevoel voor esthetiek. Met actrice Gong Li als vaandeldraagster.
Waarom Chinese films zo raken, kon Chen Kaige ook niet uitleggen: ‘Een vraag die ik al lang krijg. Hoe kan ik een film maken voor zowel een Chinees als een westers publiek? Ik denk niet dat ik dat kan. Het enige dat ik weet, is dat ik alleen mijn hart kon volgen om een verhaal vanuit mijn hart te vertellen.’ In dat hart zitten verhalen over de moeilijke momenten die deze regisseurs zelf in hun jeugd tijdens de Culturele Revolutie meemaakten.
Tijd schrijdt voort en intussen zijn er regisseurs van de Zesde (modern, realisme) en Zevende Generatie (onafhankelijken) die zich juist weer afzetten tegen de mooifilmerij van de Vijfde. Bekendste vertegenwoordiger van de Zesde Generatie is Jia Zhangke, met films als Ash is Purest White en A Touch of Sin. Toch noemde ook hij Yellow Earth als een belangrijke invloed op zijn werk en dat bewijst nogmaals de mijlpaal die deze film vormt in de Chinese filmgeschiedenis.
Deze film is bij het jarige IFFR online te zien tot en met 21 april 2021.
18 maart 2021