IDFA 2020 – Deel 4:
Rusland documentaireland
door Bob van der Sterre
Rusland is hofleverancier op IDFA dit jaar. Het land heeft een grote documentairetraditie en je zou bijna zeggen dat je alleen maar een camera tevoorschijn hoeft te halen om mooie docu’s te maken. (Heeft Victor Kossakovsky trouwens ook gedaan met Tishe!) Vier films over Rusland op dit festival.
Lees ook verslag 2, waarin wij schreven over de Russische film The Foundation Pit.
Bitter Love
Na vorig jaar King of the Cruise, krijgen we nu een lokale Russische cruiseversie op de Wolga: Bitter Love. Ook hier volgen we een paar karakters die houden van lanterfanten op een riviercruise.
Daarmee houden de overeenkomsten op. Hier veel minder cruisekitsch dan in King of the Cruise. Aan boord van deze cruise zijn echte artiesten, die prachtig pianospelen en opera zingen. En veel georganiseerd wordt er niet. Het is als de Transsiberië Express… maar dan op een boot.
We volgen een stuk of acht mensen op de cruise. Een paar jongeren, paar van middelbare leeftijd en wat ouderen. We zijn getuige van hun gesprekken. Die gaan over liefde. En problemen met de liefde. Oude liefdes. Nieuwe liefdes.
Generaties verschillen, de problemen ook. Wel of geen kinderen, wel of niet naar het buitenland voor je carrière. Die staan tegenover hoe ga ik om met het verdriet van het stranden van mijn tweede huwelijk? Soms zit zelfs een grijze baard tederheid in de weg.
Prachtige film om te zien, best ontroerend af en toe, waar Russen sowieso sterk in zijn, maar de film van Jerzy Sladkowski maakt het wel heel bont met scripts. Hoe ze ‘toevallig’ getuige zijn van al die vlot lopende dialogen… net een ruzie filmen door een raam… door een raam zien hoe hij de verscheurde foto’s aan elkaar plakt… de mensen alleen maar over hun liefdeslevens praten (en hoe openhartig ook voor de camera). Het ene verhaal heeft iets grappigs, het andere iets dramatisch. Een scriptschrijver had het echt niet beter gedaan.
Nou moet ik ook meteen zeggen dat de regels hierover niet in steen gebeiteld staan. Deze discussie loopt al bijna een eeuw, sinds Nanook of the North in 1922, de ‘eerste echte documentaire’ die ook grotendeels in scène was gezet. En het is een trend die gezien deze IDFA weer sterk heerst in documentaireland (denk ook aan The Mole Agent). Want het lot, tja, dat is maar het lot, daar kun je geen film op bouwen.
Hey! Teachers!
Twee nieuwe leraren beginnen in een regionaal Russisch stadje als leraar. De een als docent Russisch, de ander als docent aardrijkskunde. Tieners zijn overal irritant – ook in Rusland. En al snel betekent dat slapeloze nachten en twijfelen aan of je hiermee verder wilt gaan.
De twee leraren (Katya en Vasia) maken alle fouten die jonge docenten maar kunnen maken. Orde houden is moeilijk. Ze worstelen ook soms met de lesstof, waar ze graag een eigen draai aan willen geven. Andere leraren vinden dat maar modernistisch geneuzel. Ze reageren hier beiden anders op.
Ze weten wel een paar leerlingen mee te krijgen voor hun ‘alternatieve’ lessen en er ontstaan zelfs vriendschappen.
Hey! Teachers! is erg leuk om de overeenkomsten én de verschillen met ons eigen schoolsysteem te zien. Overeenkomsten zijn er zeker: tieners zijn tieners. Bloed onder je nagels vandaan halen, propjes gooien, dat gebeurt overal. Het idee dat Russische tieners braaf in gelid zouden lopen is totale onzin.
Verschillen eveneens. Waar wij vlotte en toegankelijke leraren vaak waarderen, zijn ze in Rusland (zeker in de regio’s) duidelijk nog van de oude stempel: niet te veel experimenten! Ook opvallend anders: improviserend theaterspel over onderwerpen als politiek en geschiedenis. Dat zou bij ons niet zo gaan (wij overschatten de waarde aan meningen). En als een leerling iets politiek gewaagds plaatst op het Russische Facebook, komt de geheime dienst eens polsen bij de school.
Al met al een vermakelijke docu maar zoals met wel meer docu’s vraag je in hoeverre de montage de werkelijkheid benadert, of dat het gewoon gemonteerd is om een prettig weg te kijken verhaal te scheppen.
Garage People
Ergens bij de stad Moermansk bevinden zich een stuk of dertig, veertig garages op een heuvel. Maar voor auto’s parkeren worden ze niet gebruikt. Wel voor:
- Jamsessies met je band
- Archeoloogje spelen
- Fitnessen
- Halters maken
- Een skimuseum
- IJzer en lood verzamelen
- Een pluimvee-gevangenis
- Het maken van religieuze iconen
Deze Duitse film van Natalija Yefimkina begint sterker dan ie eindigt (en had zeker een kwartier korter gekund) maar heeft wel wat passages die je niet snel vergeet. Zoals het duo dat een oude stadsbus stript van het metaal. Tien keer moeten ze heen en weer om de bocht te maken, met veel gevloek. Of de man met ziekte van Parkinson die oud ijzer omtovert in gouden halters. Of de verklede soldaten die lopen te schieten in ruïnes.
Ook bijzonder: de man wiens vader in de garage omlaag groef met slechts emmers om de aarde weg te werken. Onder de garage bouwde hij een tunnelcomplex van vier verdiepingen. Het mooiste ervan: het leidde nergens toe. Zijn zoon, in de zeventig, probeert dat complex en de mafheid aan een volgende generatie over te dragen. Dat valt niet mee. Beetje blowen is voorlopig het hoogst haalbare.
Sterke film, want het is een prachtig humanistisch document over deze garageboxen die niet voor auto’s worden gebruikt. De armoede is hier overal aanwezig maar de koppige Moermanskers maken ook indruk door nooit op te geven. Ook hier, net als eerder bij Please Hold the Line, zie je de waarde van ‘beperking maakt de meester’. Met zo’n truc kun je goed inzoomen op ‘het menselijke ecosysteem’ alhier, met allerlei wonderlijke mensen, de een nog cinematografischer dan de ander.
En hoewel het vaak lachwekkend is, ligt tragiek ligt op de loer want echt oud worden ze niet in deze hoek van Rusland. Ook omdat velen in de mijnen hebben gewerkt en er slechte longen aan hebben overgehouden.
A Boy
In A Boy krijgen we een inkijkje van een versnipperde Russische familie. Het gaat daarbij met name om een 10-jarig joch, dat al zijn portie trauma achter de rug heeft.
Russische families zijn ingewikkeld. Regisseur (Vitaly Akimov) is de zoon van de oudere Slavik, die komt net uit de gevangenis, en is nog net niet permanent dronken. In de film is Slavik op bezoek bij een vriend van hem en daar zien we ook de tienjarige Stepan, de stiefzoon van de broer van Vitaly. En dan is er nog een driejarige kleuter.
Wat me bevalt, is dat dit het ouderwetse, rauwe documentaire maken is. Even alle trucs en scripts overboord gooien. Gewoon observeren. En het levert rommelige maar mooie beelden op. Vooral van de 10-jarige Stepan. Hij vertelt al fietsend, gitaar tokkelend, springend en water halend over de achtergronden van zijn familie. Al zwemmend in een meer vertelt hij hoe zijn (dronken) vader daar verdronk. En dan is hij al weer afgeleid. ‘Hé, een libelle.’
Volkse tokkies op zijn Russisch dekt sowieso niet de lading. De mannen luisteren twee tellen naar Vivaldi en dan zegt er een: ‘Zo meteen komt de toccata.’ De halfdronken filosofie van de koude grond is ook amusant om te kijken, hoewel het te lang doorgaat, en het laatste kwartier van de film is ook niet zo sterk.
Goede film. Wat helpt, is dat Akimov wat meer stijl uit de kast haalt met het filmen. De meeste documentaires willen zuiver registreren en doen niets met de vorm. Ze vergeten dan dat standaard rechttoe rechtaan shots ook een visuele stijlvorm is. Hier meer variatie. Het claustrofobische huis is door hem kunstig neergezet. Hij imiteert soms een beetje hoe de wereld eruit ziet vanuit kinderogen. Zoals met het onderafperspectief van een kleuter. Het zwart-witte beeld past goed bij deze toch al redelijk kleurloze setting.
Geen film voor het grote publiek. Geen scripts, dingen gebeuren spontaan (hoop je…) en dat levert zoals je mag verwachten een wisselende maar wel echt aanvoelende film op.
29 november 2020
IDFA 2020 – Deel 1: Vergane glorie en persoonlijke geschiedenissen
IDFA 2020 – Deel 2: Power to the People en The Backstage of Politics (1)
IDFA 2020 – Deel 3: Mensen met hun passies en zwakheden
IDFA 2020 – Deel 5: Power to the People en The Backstage of Politics (2)
IDFA 2020 – Deel 6: Power to the People en The Backstage of Politics (3)
IDFA 2020 – Deel 7: Grenzen Verleggen