IDFA 2020 – Deel 1: Vergane glorie en persoonlijke geschiedenissen

IDFA 2020 – Deel 1:
Vergane glorie en persoonlijke geschiedenissen

door Bob van der Sterre

Net als vorig jaar biedt IDFA veel geschiedenis. Veel mensen op zoek naar hun familiegeschiedenissen, maar ook het onderwerp zelf als leidraad van de film. Deel 1 van de verslagen en recensies van IDFA 2020.

 

Notes from the Underworld

Notes from the Underworld
Alois Schmutzer (ooit slager) en volkszanger Kurt Girk (de ‘Frank Sinatra van Oostenrijk’) waren boezemvrienden. In Notes from the Underworld vertellen ze over de roerige jaren zestig. Alois en zijn broer Norbert werden toen gezien als Weense ‘gangsterkoningen’. Kranten stonden vol met hun daden.

Hoewel ze (vermoedelijk) niet veel meer deden dan mensen geld aftroggelen met illegale gokspelletjes (een kaartspel genaamd ‘stoss’). Vermoedelijk spraken hun pittige persoonlijkheden veel mensen aan. Alois was zo sterk ‘dat hij geen wapen nodig had om iemand om te leggen’.

In deze film leren we hoe de Weense gangsterwereld – weinig verrassend – toen vol zat met mafketels met veel animositeit. ‘Er waren altijd vechtpartijen.’ Een misverstand leidde bijvoorbeeld tot een enorme schietpartij. Later wordt broer Norbert onder duistere omstandigheden neergeschoten. En Alois krijgt voor iets waar hij onschuldig voor was tien jaar celstraf – zelfs minder dan sommige figuren die in Auschwitz hadden huisgehouden. Ook Girk gaat naar de gevangenis.

Een anekdotenfestival. De twee romantiseren natuurlijk van alles, zoals je vaak ziet met criminelen, die vaak hun eigen daden willen schoondenken en iets of iemand anders de schuld geven. In dit geval de gevreesde politiecommissaris Hammer. Toch hoef je niet al te veel mensenkennis te hebben – en getuigen zeggen hetzelfde – dat Alois en zeker Kurt Girk geen echte gangsters waren. De beste anekdotes komen van een ander fascinerend karakter, een bewaker uit de gevangenis van die tijd. ‘Natuurlijk gebruikten we traangas, hoe anders hadden we die Alois moeten pakken?’

Een vlotte montage lag met dit onderwerp voor de hand (ik denk aan de documentaire Toots uit 2006) maar er is juist voor een sobere aanpak gekozen. Je kijkt naar statische zwart-wit gefilmde beelden van twee oude mannen in een café. Dat is nog niet zo erg, maar Tizza Covi en Rainer Frimmel streefden ook naar zo min mogelijk onderbrekingen met montage. Nobel… maar de film duurt hierdoor wel minstens een half uur te lang. De film was vooral bedoeld als eerbetoon aan Kurt Girk, die in 2019 overleed, maar van zijn muziek leer je niets.

 

Songs of Repression

Songs of Repression
In 1961 ging de Duitser Paul Schäfer met zijn 300 nazistische volgers naar Chili. Hij creëerde daar de sekte Colonia Dignidad. Wat een figuur! Een seriële levensverwoester. Hij scheidde kinderen van hun ouders, misbruikte de jongens seksueel, beschouwde vrouwen als secundaire wezens, liet bewoners andere bewoners in elkaar beuken, en meldde zich vrijwillig aan voor het martelen van slachtoffers van het Pinochetregime.

Deze buitensporige ellende ging door tot hij vluchtte voor de Chileense overheid in 1997, gearresteerd werd, in de gevangenis kwam, en daar ook stierf in 2010.

Op de locatie likken de overgeblevenen (kinderen uit die tijd) hun wonden in wat nu een soort Duits attractiepark is: Villa Baviera. Ze lopen rond in een prachtig landschap met trauma’s en hebben geen papieren of werkervaring om iets te doen in de buitenwereld. De een voelt zich ellendig door het verleden, een ander is vertrokken maar heeft nauwelijks inkomsten. Sommigen vinden dat het allemaal vergeven en vergeten moet zijn en zingen dan hun religieuze liedjes. En één man weet ondanks alle ellende die hem is aangedaan toch opgewekt te blijven.

De film is een bijzonder document over traumaverwerking. Bijna een experiment. Er zijn hier zoveel trauma’s op de vierkante meter te vinden. Schrijnend is de man die vertelde dat hij moest slapen boven een plek waar gemarteld werd (‘Als het ineens stil werd, wist je dat er iemand was gestorven’). Of de vijftigjarige vrouw die zegt: ‘Seks met liefde zei je? Daar heb ik nog nooit van gehoord.’

Verwacht geen journalistieke, historische documentaire met veel archiefbeelden. Die bestaat ook: Colonia Dignidad. Aus dem Innern einer deutschen Sekte. Deze docu biedt misschien wel een interessanter verhaal dan alleen maar feiten: hoe ga je in het heden om met het verleden?

 

The Mole Agent

The Mole Agent
Nog meer oudjes in Chili in de tragikomische film The Mole Agent. In deze film wordt de 83-jarige Sergio naar een verpleeghuis gestuurd. Hij moet daar een van de oudjes bespioneren. Dat is om voor een detective een klacht te onderzoeken, van een vrouw die denkt dat haar moeder daar een slechte behandeling krijgt.

Met een filmende bril en via FaceTime met een nieuwe smartphone kwijt hij zich van zijn taak. Al snel wordt hij getroffen door de eenzaamheid van de bewoners, zowat allemaal vrouwen, waarvan enkelen zelfs al denken aan een huwelijk met ‘de nieuwe koning’. Anderen roepen wanhopig door het hek naar voorbijgangers om de deur open te doen. Erg ontroerend is als Sergio een band krijgt met een vrouw die aan dementie lijdt en daar zelf heel verdrietig over is.

Geregeld grappige en schattige docu. Loopt allemaal soepel… ja, wel héél erg soepel… Schoolvoorbeeld van een gescripte documentaire. Met non-fictie fictie maken. Puristen zullen het vreselijk vinden – anderen genieten van deze lieve film over oudjes in Chili. En je moet erkennen dat zo’n script voordelen heeft: het geeft de karakters in de film een duidelijk kader.

En Sergio? Hij is 83 (wordt 84 in de film) maar voelt zich nog veel te jong voor de aftakeling.

 

Diving Horses

Diving Horses
Oud Amerikaans pretpark in de buurt van New York heeft een bizarre attractie: het paard van 29 jaar dat in een bak water duikt en er dan weer uit zwemt. Een bizarre attractie. Toch bleek dat vroeger veel vaker voor te komen, met jockeys erop, en met diepere baden. Dit paard lijkt deze dagelijkse bezigheid niet zo vervelend te vinden, tenzij het stormt.

Diving Horses laat de teloorgang van de (vele) kleinere Amerikaanse pretparken zien met een portret van dit park en de (oudere) mensen die er werken. Veel shots van oude, verroeste attracties in het bos. Een soort Eftelingkneuterigheid in het kwadraat. Veel van dit soort parken die ontstonden in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw zijn al failliet gegaan, maar dit park in de buurt is er nog steeds.

Een nostalgisch document over een bijna vergeten cultuur. Met als attractie uiteraard de welbekende kleurrijke karakters die het park bevolken – zoals de klagende technische man. Bovendien haalt de film alles uit wat je maar uit de details in het park en het landschap kunt halen. Jammer is wel het ontbreken van een spanningsboog en het feit dat regisseuse Camille Grosperrin iets te netjes het documentairehandboek volgde. De film zou denk ik beter tot zijn recht komen als korte film van een half uur.

 

24 november 2020

 
IDFA 2020 Deel 2: Power to the People en The Backstage of Politics (1)
IDFA 2020 – Deel 3: Mensen met hun passies en zwakheden
IDFA 2020 Deel 4: Rusland documentaireland
IDFA 2020 Deel 5: Power to the People en The Backstage of Politics (2)
IDFA 2020 – Deel 6: Power to the People en The Backstage of Politics (3)
IDFA 2020 – Deel 7: Grenzen Verleggen

 

MEER FILMFESTIVAL