IDFA 2024 – Deel 2:
De Storm van Rechts
door Jochum de Graaf
In het jaar waarin over de hele wereld belangrijke verkiezingen plaatsvinden, wordt langzaam maar zeker de onstuimige opmars van (extreem)rechts steeds manifester. Op het IDFA draait een aantal belangwekkende documentaires die de beweging in reliëf zetten.
War Game
Als het 5 november 2024 net anders was gelopen, zou War Game een uiterst actuele film zijn. War Game gaat uit van de vraag wat er zou gebeuren als een nieuw ‘6 januari’, de datum waarop de nieuwe president van de Verenigde Staten wordt ingezworen, op grotere schaal, beter en ideologisch beter onderbouwd georganiseerd zou worden.
Op 6 januari 2023, precies een jaar voor de komende installatie van de toen nog onbekende nieuwe president, werden de camera’s gericht op een onafhankelijke groep (oud-)politici, militairen, adviseurs van inlichtingendiensten, acteurs. Ze kregen de taak om met een aflopende tijdsklok van 6 uur een coup zoals de Capitoolbestorming van 6 januari 2021 en mogelijk een daarop volgende burgeroorlog zien te voorkomen. Het rollenspel was opgezet door de Vet Voice Foundation, een non-profit ondersteuningsorganisatie voor veteranen. Het rollenspel benadert de werkelijkheid zeer levensecht. Aan de ene kant is er het team van de president elect John Hotham (gespeeld door oud-gouverneur Steve Bullock van Montana) die met zijn team in de nagebouwde Situation Room in het Witte Huis bivakkeert. Aan de andere kant is er de verliezend kandidaat Robert Strickland (acteur Ron Goffey) die zich niet wenst neer te leggen bij de nederlaag en bijgestaan wordt door de fictieve extremistische en gewelddadige Order of Columbus.
Het scenario, of beter gezegd de improvisatie op de synopsis, zit knap in elkaar. Behalve de organisatie van een nieuwe bestorming van het Capitool ontstaan er ook grote onrust en gewelddadige incidenten in de hoofdsteden van andere staten. In Arizona wordt het Congres aangevallen en de verzamelde congresleden gegijzeld. De beelden worden gemixt met beeldmateriaal, ooggetuigenverslagen van de echte Capitoolbestorming in 2021 alsmede van de nasleep en de hoorzittingen van het Congres.
War Game zoomt vooral in op de discussie over het inzetten van de Insurrection Act, de wet waarmee de president verregaande bevoegdheden krijgt om de strijdkrachten in te zetten. In 2012 was een op de vijf deelnemers veteraan of zelfs actief in dienst. Goed om te zien dat er in het huidige leger ook genoeg tegenkrachten zijn. Minpuntje is wel dat de rol van social media niet zo sterk in beeld wordt gebracht.
Overdreven of onrealistisch? Als Trump gewonnen zou hebben was een herhaling van 6 januari 2021 niet uitgesloten. Half oktober, drie weken voor de verkiezingen, sprak hij over de schokkende gebeurtenis als een ‘dag van liefde’ en noemde de extremisten ‘patriotten’. Met de afgesproken vreedzame overdracht tussen Biden en Trump lijkt een herhaling van de Capitoolbestorming uitgesloten.
Maar War Game is toch een goede waarschuwing: in het tot op het politieke bot zwaar verdeelde Amerika kunnen nog gekke dingen gebeuren.
Alle voorstellingen van deze film zijn inmiddels uitverkocht.
At this Moment, in the Nation’s Sky
8 januari 2023, 2 jaar en 2 dagen na de bestorming van het Capitool werd in Brasilia het Congres en het Hooggerechtshof bestormd. Ook hier ging het om boze, opgezweepte aanhangers van een president die de verkiezingen verloor en zijn nederlaag niet erkende. Eind oktober had met een miniem verschil voormalig president Lula zittend president Bolsonaro, de Trump van Zuid-Amerika, met een miniem verschil verslagen. En net als in de VS bij de wisseling Trump-Biden in 2021 kwam het niet tot een vreedzame machtsoverdracht. Bolsonaro was een paar dagen voor Lula’s inauguratie het land uit vertrokken en bleek in Mar-a-Lago te verblijven, Trumps landgoed in Florida.
In At this Moment, in the Nation’s Sky toont Sandra Kogut Brazilië als een zwaar verscheurd land. Ze gaat mee op campagne met een team activisten van de PT, de partij van Lula, die gelijktijdig ook campagne voeren voor Freixo, de kandidaat voor het gouverneurschap van Rio de Janeiro. We zien de rally’s in de straten, de demonstraties, de bijna botsingen met de activisten uit het kamp Bolsonaro, er klinkt regelmatig vuurwerk en geweerschoten. Ze interviewt aanhangers van Bolsonaro, zoals de vrachtwagenchauffeur die zegt het land te willen verlaten mocht Lula de verkiezingen winnen. En ze laat veelvuldig de in nationalistisch geel gestoken Bolsonaristas zien, streng evangelische christenen in een kring rond de voorganger die om Gods hulp bidden. Het is geel tegen rood, twee parallelle werelden die volkomen langs elkaar heen leven.
We volgen ook de verkiezingsofficials die de elektronische stemmachines tot in alle uithoeken van het land brengen en de stembureaumedewerkers trainen in het voorkomen en bestrijden van onregelmatigheden. De verkiezingsstrijd was met twee ronden uitermate spannend en we maken het thuis bij de linkse Lula-aanhang van zeer nabij mee. Geweldige emotionele Braziliaanse uitbarsting als hun kandidaat bij de helft van de stemmen geteld het omslagpunt bereikt en uiteindelijk met twee tiende percent gewonnen heeft. Bolsonaro erkende de uitslag niet, verspreidde desinformatie over de elektronische stemmachines en werd in het ongelijk gesteld. De opgezweepte aanhang ging over tot de bestorming van overheidsgebouwen in de hoofdstad Brasilia.
Hoewel regisseur Sandra Kogut aan het begin het verwijt dat ze een ‘linkse filmer’ zou zijn terzijde schuift, valt toch niet te ontkennen dat ze de Lula-aanhang veel dichter op de huid filmt. De gele brigades van Bolsonaro, de evangelische christenen, worden van een grotere afstand gevolgd.
Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.
Apocalypse in the Tropics
Wat dat betreft is Apocalypse in the Tropics een uitstekende aanvulling op At this Moment. Documentairemaker Petra Costa, Oscargenomineerd voor The Edge of Democracy, maakt een indringend portret van de haast onstuitbare opmars van het evangelisch fundamentalisme in Brazilië. In The Edge vertelde ze haar persoonlijke verhaal over de opkomst van populisme en rechts-extremisme in Brazilië. Behalve een analyse van de opkomst van Bolsonaro en zijn partij liet ze ook niet de van corruptie betichtte Lula en de afzetting van diens opvolger Dilma Rousseff ongemoeid. Nu in Apocalypse in the Tropics richt ze de aandacht op de machtsbasis achter Bolsonaro, met name de nog steeds stijgende miljoenenaanhang van de Pinkstergemeenten en het daarmee gepaard gaande evangelisch fundamentalisme.
Dat was al een tijdje aan de gang met grote campagnes tegen abortus, homorechten en al het andere wat verderfelijk aan andere dan heteroseksuele mensen wordt gevonden. Dankzij de steun van de evangelistas kwam Bolsonaro in 2018 aan de macht. Dat leidde in coronatijd tot perverse taferelen, met Bolsonaro die weigerde vaccins en zuurstofflessen in te kopen, en in plaats daarvan de bevolking opriep harder te bidden, dan zou het wel goed komen. Dat leverde een recordaantal van 700.000 doden op.
Costa richt de focus op de sinistere tv-prediker Silas Malafaia, die Bolsonaro aan de verkiezingsoverwinning hielp. Malafaia is een uiterst bedreven communicator, die precies weet hoe hij zijn publiek moet bespelen; ultraconservatief, reactionair, onheilsprofeet. Zijn gedachtegoed komt voort uit de Openbaring, het laatste Bijbelboek van de apostel Johannes. Het boek waarin de Apocalypse wordt beschreven, het einde der tijden, waar we als mensheid doorheen moeten voor er een nieuwe wereld met de wederkomst van Jezus op aarde kan ontstaan. Bolsonaro was en is zeer ontvankelijk voor de hel-en-verdoemenis boodschap.
Hoewel Brazilië nu weer in meer seculier vaarwater verkeert, is de opmars nog lang niet gekeerd. Een bijzonder boeiend gemaakt, maar ook verontrustend portret van extreem-christelijk-rechts.
Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.
Undercover: Exposing the Far Right
Undercover portretteert de Britse actiegroep Hope not Hate en haar strijd tegen extreemrechts. Met verborgen camera’s, geluidsapparatuur en de nodige andere infiltratietechnieken leggen ze extreme netwerken bloot.
Ze hebben de afgelopen jaren een paar sterke staaltjes uitgehaald. Ze infiltreerden bij de Unite the Right, de fascistische groep die de rellen tegen Black Lives Matter in Charlottesville 2017 op touw zette. Ze onthulden het complot om parlementslid Rosie Cooper te vermoorden.
Ze zetten Nick Scanlon, afgelopen mei burgemeesterskandidaat in Londen, voor de nationalistische Britain First-partij, compleet voor schut door zich als argeloze buitenlanders voor te doen. Scanlon loopt helemaal leeg met een diarree aan scheldwoorden voor zwarten.
En ook bij al die andere rechts-extremisten klinken de kwaadaardige cliché-vooroordelen over verkrachters, kindermoordenaars.
Activist ‘Chris’ weet het vertrouwen te winnen van de mannen achter Human Diversity Foundation, de misleidende naam voor een platform voor pseudowetenschap over ras en gender. In de tafelgesprekken gaat het onverbloemd over de overeenkomst tussen ras en penisgrootte, maar de verheerlijking van de SS mag ook niet onvermeld blijven. Een euforisch moment voor de actiegroep wanneer ze met gedegen internetonderzoek de grote investeerder achter het platform ontdekt: een man die zijn fortuin met een porno dating site heeft gemaakt.
Hope not Hate bracht de aanstichters van de racistische ‘Southport-rellen’ in kaart. In de Noord-Engelse stad had een minderjarige jongen drie meisjes in een kindertehuis doodgestoken. Extreemrechts beweerde onmiddellijk dat de dader een asielzoeker was en tien dagen lang waren er grootscheepse demonstraties, rellen, plunderingen, vernielingen en aanvallen op asielzoekerscentra door het hele VK.
Het werk van Hope not Hate is zeker niet van gevaar ontbloot. Spannend om te zien hoe ze bij het undercoverwerk altijd op hun hoede moeten zijn, apparatuur maskeren, opletten om zich niet te verspreken. Maar het wordt wat ernstiger wanneer we een van de activisten in zijn verduisterde kamer zien, zich ervan bewust dat hij vanaf de overkant van de straat geobserveerd wordt.
Hope not Hate gaat ook de confrontatie aan met de beruchte Stephen Yaxley-Lennon, alias Tommy Robinson, ex-hooligan met een verleden in de English Defense League en UKIP, die nu vooral online de mainstream-media aanvalt en desinformatie verspreidt. Robinson zien we op een filmpje waarin hij de structuur van Hope not Hate uit de doeken doet en met naam en toenaam de belangrijkste figuren noemt. We zien hem op beelden van demonstraties waar hij tegendemonstranten toebijt: ‘I know where you are, where your children go to school.’
Half oktober werd de vertoning van Undercover op een festival in Londen afgelast vanwege ernstige online bedreigingen. Goed dat het moedige werk van Hope not Hate nu op IDFA te zien is.
Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.
17 november 2024
Deel 1: Openingsfilm – About a Hero
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 6: Lang leve het experiment
Deel 7: Palestina
Deel 8: Méér geschiedenis