IDFA 2024 – Deel 5:
Muziekfilms
door Jochum de Graaf
Het aanbod van muziekfilms op IDFA is wel eens beter en groter geweest. Het lijkt er op dat de meest interessante muziekdocu’s, zoals over Brian Jones en Paul Simon, nu direct in de bioscoop verschijnen. Op IDFA 2024 zie je een beperkt aantal films die je ruim genomen als muziekdocu zou kunnen aanmerken. Maar er zit wel een pareltje bij.
One to One: John & Yoko
Eind augustus 1971 vestigden John Lennon en Yoko Ono zich in New York. Ze gingen in een klein appartement in Greenwich Village wonen. Ze leefden helemaal op na de hectische periode met het uiteenvallen van The Beatles. John voelde zich weer een student en ging helemaal op in het Amerikaanse leven, trad op in talkshows. Het was ook de periode waarin hij meer en meer politiek actief begon te worden, sprak zich fel uit voor de opheffing van anti-homowetten en tegen de Vietnamoorlog: ‘stop the bombing’. Een verblijfsvergunning liet op zich wachten, Lennon werd als staatsgevaarlijk gezien, zijn telefoon werd afgeluisterd. Hij was zich daarvan bewust en nam zelf ook de gesprekken op.
One to One is mooi van vorm en montage. Aan de hand van videofragmenten ontstaat een indringend tijdsbeeld van het Amerika van begin jaren zeventig. We zien actualiteitenrubrieken met veel Nixon, het bezoek aan China, de aanslag op de rechtse presidentskandidaat George Wallace, vliegtuigkapingen, optredens van John in talkshows als Mike Douglas, zijn ontmoetingen met vooraanstaande activisten als Jerry Rubin, dichter-filosoof Allen Ginsberg, opnamen van primal scream sessies, de terugkeer uit ballingschap van Charlie Chaplin, de dan nog nieuwe avondvullende spelshows, maar ook tv-reclames, voor Ragu en nieuwe producten als Tupperware.
En tussendoor horen en lezen we fragmenten uit de opgenomen telefoongesprekken. Yoko beklaagt zich dat ze door fans en pers gezien wordt als de schuldige aan het einde van The Beatles. Ze wordt bedreigd, is een ‘kut-Jap’ en weet ik niet al wat. John belt veel met manager Allen Klein, de gladde advocaat die hij aan de andere Beatles voorstelde om manager te worden. Het conflict daarover, Paul McCartney sprak zijn veto uit, was de werkelijke oorzaak van het einde van The Beatles.
Leidraad van de film is het geweldige One to One-concert van John, Yoko en The Elephants Memory Band in Madison Square Garden, 30 augustus 1972. Het was het eerste grote concert voor Lennon sinds het uiteenvallen van The Beatles en zou later blijken ook het laatste te zijn. Het idee was een benefietconcert. We zien en horen John met Allen Klein overleggen over een Free the People-Tour, de vrijlating van militante activisten, maar dit idee moest vanwege ernstige bedreigingen worden losgelaten. Het werd uiteindelijk een benefiet voor de ernstig verwaarloosde geestelijk gehandicapte kinderen van de Willowbrook-school. Hartverwarmend is het bezoek van John en Yoko aan die New Yorkse staatsschool, ontroerend om ze tijdens het concert in het publiek te zien.
Waanzinnig goed om New York City, Instant Karma, Come Together en Imagine live te zien, en alleen al de hartverscheurende, hese uitvoering van Mother maakt de film de moeite waard.
One to One: John & Yoko is een geweldig tijdsdocument over een wat onderbelichte periode van het leven van de grootste rockster aller tijden.
Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.
TWST/Things We Said Today
Regisseur Andrei Ujicâ, hij had enig succes in 2010 met The Autobiography of Nicolae Ceausescu, zei het vooraf: ‘Let niet op al die dingen die in beeld komen, let vooral op het verhaal.’ Het punt is echter dat er helemaal geen verhaal in TWST/Things We Said Today zit, staat of ligt. Het is een onsamenhangende collage van archiefbeelden uit de VS, 1965. Beelden van de hevige Watts-rellen, racistisch politiegeweld in Los Angeles, mensen in een pretpark, in een nachtclub wordt uitbundig getwist, straatbeelden in Harlem, de bevoorrading van foodhallen, een meisje vertelt dat ze een ticket heeft voor het Beatles-concert in het Shea Stadium 13 augustus. Daar begint de film mee, de aankomst van The Beatles op JFK, de rit naar het hotel, de ongekende Beatle-gekte in de straten van New York en de persconferentie van The Fab Four, met nietszeggende uitspraken en een hoop flauwekul.
Ujicâ, waarvan niet duidelijk wordt of hij in 1965 zelf ook maar in de buurt was, heeft er voor gekozen bovengenoemde archiefbeelden in te kleuren met fletserige animaties. De beroerd getekende stripfiguurtjes die hinderlijk door het beeld fladderen debiteren vage teksten uit Ujicâ’s dagboeken, dragen vage poëtische teksten voor. Iets met vlinders, waar geen touw aan vast is te knopen. En steeds denk je: nu krijgen we beelden van dat legendarische optreden In het Shea Stadium, het allereerste grote stadionconcert voor een recordpubliek. Het enthousiaste was zo groot dat The Beatles door het gekrijs hun eigen muziek niet konden horen. Maar niets van dat al. De film eindigt met een animatie waarin een zwerm vlinders het stadion uit fladdert. Wat een aanfluiting.
Kijk hier waar en wanneer deze film nog draait.
Eno
Iedere filmvoorstelling van Eno is anders! Regisseurs Gary Hustwit en Brendan Dawes bouwden een software-platform dat uit honderden uren video footage, muziek en interviews telkens een film van rond de 90 minuten genereert. Er zit wel een kop en een staart aan de film: zijn jeugd, zijn werk als muzikant en producer, zijn reflecties op kunst en zijn maatschappelijke betrokkenheid, maar de fragmenten zijn telkens verschillend. Het is een werkwijze die naadloos past op leven en werk van Brian Peter George St. John le Baptiste de la Salle Eno (1948), kortweg Eno.
Vanaf begin jaren zeventig met zijn doorbraak als toetsenist van de populaire glamrockband Roxy Music en vervolgens in zijn lange solocarrière is hij altijd bezig met geluidsexperimenten, het verkennen van nieuwe vooral elektronische muziek. Eno is sterk geïnspireerd door minimal music, noemt componisten als John Cage en Terry Reily als zijn voorbeeld. Hij wordt ook gezien als de geestelijk vader van ambient music: lange uitgesponnen composities met elektronische instrumenten, omgevingsgeluiden, soundscapes. En dan heeft hij een enorme record als producer. Zijn discografie omvat ruim veertig albums. Hij heeft met David Bowie, Talking Heads, U2 en Coldplay gewerkt. Hij componeerde het zes seconden durende opstartgeluid van Windows 95, maakte een audiovisuele installatie voor het Sydney Opera House, organiseerde concerten tegen de Irakoorlog. Fascinerende man.
En van al die aspecten uit dat rijke leven krijgt iedere kijker dus andere fragmenten te zien. In de versie die ik zag, vertelde hoe hij geïnspireerd werd door de muziek uit de jukeboxen op Amerikaanse legerbases in geboortestreek Suffolk, Chuck Berry! We zagen bijzondere beelden over de samenwerking met Bowie op diens artistieke hoogtepunt in Berlijn, midden jaren 70. Hij legde uit hoe geweldig de composities en de choreografie van Talking Heads in elkaar steken.
Fijn is de anekdote dat hij door Joni Mitchell benaderd werd om met haar een ambient-album op te nemen. Maar ook dat hij zo genoeg had van het stigma van ambient-aartsvader, dat hij bijna gillend de opdracht weigerde. En nu hij wat ouder, bezadigder is, kijkt hij er milder op terug en zegt in de camera: ‘Joni, mocht je het alsnog willen, je weet me te bereiken.’
Nu in ruste op zijn landgoed vertoont hij in de studio bijzondere YouTube-filmpjes, toont zijn interesse in planten en bloemen en verwoordt zijn levensfilosofie. ‘Kunst’ zegt ie ‘gaat om gevoel’, en zijn uitgangspunt is dat hij wil begrijpen hoe de wereld van gevoelens werkt.
De regisseurs kondigden bij de nazit aan dat ze binnenkort de database nog verder gaan uitbreiden met extra interviews en archiefmateriaal. De volgende stap is natuurlijk dat je als kijker een eigen keuze kunt maken uit de beelden en je eigen nog betere portret van Eno kunt samenstellen.
21 november 2024
Deel 1: Openingsfilm – About a Hero
Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 6: Lang leve het experiment
Deel 7: Palestina
Deel 8: Méér geschiedenis