IDFA 2024 – Deel 6:
Lang leve het experiment
door Bob van der Sterre
IDFA 2024 biedt zware kost maar ook experiment. Hieronder een paar voorbeelden waar de creatieve weirdness of auteurschap een belangrijk rol spelen.
Architecton – Waar komen de lelijke gebouwen vandaan?
Het regent stenen. We zien ze slow motion vallen, ze veranderen in een soort zee met golven van steen. Ook bijzonder: stenen die dansen als ze gespoeld worden.
‘Waarom worden er zoveel lelijke gebouwen gemaakt die maar 40 jaar meegaan, als we al eeuwen weten hoe we mooie gebouwen moeten bouwen?’, vraagt Victor Kossakovsky eventjes terloops aan de architect Michele De Lucchi, die een klein beetje de protagonist is van de film. De Lucchi zorgt met twee bouwers voor een menselijke noot. Ze leggen – tussen het cinematografische geweld door – een cirkel van steen aan in zijn tuin. Een mythische cirkel waar mensen niet zijn toegestaan.
Het is een moeilijke vraag. Beton is de aartsvijand, suggereren ze samen in een best bizarre epiloog (ik geloof niet dat ik Kossakovsky ooit eerder in zijn eigen film heb gezien, en zeker met de robotgrasmaaiers die het een hilarisch effect geven).
Ik denk niet dat de kijker van Architecton het van de inhoud moet hebben (films als statements vindt Kossakovsky sowieso een misverstand, bekijk zijn masterclass uit 2012). Het gaat zoals altijd bij Kossakovsky eerst om de film zelf. En de beelden die de film maken. De film observeert gesloopte steden (aardbeving en oorlog); stenen van wieg (explosies in rotsen) tot graf (dumpplek rotzooi aardbeving); en Romeinse restanten, waarvan bogen en pilaren na al die eeuwen nog overeind staan. Het is het contrast dat de film een bepaalde drive geeft.
Architecton past in de stijl en toon van de laatste ‘grote’ films: Vivan los Antipodos! en Aquarela en zal de liefhebber van het werk van Kossakovsky niet teleurstellen. Hij heeft ook een sterk team om zich heen. De componist (Evgueni Galperine) en cinematograaf (Ben Bernhard) dragen bijvoorbeeld ook een groot deel bij aan de film.
REAL – Depressieve influencers en gelukkige VR-alter ego’s
Wat betekent online leven voor mensen? ‘We zijn de meest vrije generatie ooit, we hebben keuzes.’
Deze film van regisseur Adele Tulli maakt het zich niet te makkelijk door over dit – toch een beetje uitgekauwde – thema een essay te vertellen. Het is eerder een reeks van contextloze, stilistische verhalen, verteld met interessante beeldperspectieven. Neem de volgende reeks beelden:
Een jaguar met roze letters. Een fisheye-beeld van rollende kabels. Animatie van mensen die een relatie hebben in virtual reality. Mensen met lichtgevende koptelefoons die luisteren naar een speech. Beelden vanuit een robotstofzuiger, terwijl een vrouw een digitaal masker op heeft. Beelden vanuit de onderkant van Google Earth van Venetië. Fisheye-beelden van een scooter die ondersteboven door een stad rijdt. Een Chinees stadje genaamd Smart Village waar alles ‘smart’ is en robots je koffie serveren. Een vrouw die streamt op OnlyFans en ook gitaar speelt. Influencers die via hun video’s vertellen over depressies, want een leuk en blij gezicht online zegt niets over emoties. Een relaas van een jongen die van zijn gameverslaving probeert af te komen. Een maaltijdbezorger die zichzelf streamt. Onderwaterbeelden. Beelden uit de ruimte. Enzovoort.
Ik had eigenlijk een pratende, moraliserende documentaire verwacht. Maar deze film heeft iets veel beters: een soms verbijsterende fantasierijke filmbeeldtaal (van Clarissa Cappellani en Francesca Zonars). Met drones, fisheye-lenzen, groothoekcamera’s, animaties en andere fantasierijke opnamen. En ook prima passende muziek (Andrea Koch) die de hoofdstukjes ‘aan elkaar soldeert’. En een montage met een eigen ritme.
De film is met zijn eigenzinnige montage en focus op stijl een mengeling van kunst en essayachtig verhaal, herinnerend aan films als Koyaanisqatsi. Misschien los zand en plotloos voor de een, maar bij ondergetekende gaat het erin als koek.
Real – 90 minuten stress aan de frontlijn
Een frontlijn. Je hoort dat in het nieuws en je denkt aan de Eerste Wereldoorlog, waar ze netjes tegenover elkaar lagen en aan het schieten waren. Op zich is die gedachte niet eens zo raar, blijkt uit Real. Want er zijn inderdaad loopgraven. En de granaten blijven om je heen exploderen.
Het verhaal van deze film (die stomtoevallig ook Real heet) is dat een pantserwagen kapot is en een team vastzit in een loopgraaf, die Marseille wordt genoemd. Het probleem is dat twee kleine eenheden bij (codenaam) Real geïsoleerd zijn geraakt en dringend wapens en mannen nodig hebben.
De film is vooral bijzonder omdat de maker, Oleh Sentsov, zélf de film maakte terwijl hij aan het front de logistiek probeerde te coördineren. Hij – regisseur van beroep – werd gearresteerd bij de Russische inval van de Krim en kwam na een gevangenenruil weer in Oekraïne terecht. En ging het leger in.
Als ‘Grund’ probeert Sentsov hier orde in de logistieke chaos te krijgen. Vooral om wapens en mannen op de juiste plek te krijgen. En filmt ondertussen de hele tijd met een camera op zijn helm.
Er gebeurt niet veel – soms komt er een inslag dichtbij – maar de stress is absoluut voelbaar. De dialogen zijn feitelijk maar herbergen drama. Zo voelt een frontlijn. De absurditeit van oorlog. Deze mannen kunnen deze dag sterven.
My Sextortion Diary – Je laptop én privacy gestolen
Regisseur Patricia Franquesa spreekt af in een café. Daar wordt haar laptop gestolen. De meeting mist ze al omdat ze naar de politie moet en dan blijkt de dader haar te willen afpersen. Geld of je naaktfoto’s gaan naar al je bekenden. Dat is schrikken natuurlijk.
Het rare is daarmee ook dat er ineens een documentaire-onderwerp in haar schoot geworpen wordt. Ze gaat dingen uitzoeken over ‘sextortion’ en bewaart elke mail, elke aangifte en dat zien we allemaal langskomen. De hacker dreigt met een massamailing en de foto’s te sturen naar iedereen die ze kent.
Je bent dus getuige van het hele proces, van A tot Z, in een onderhoudend verslag. Een verschrikkelijk verhaal dat ook vele anderen hebben meegemaakt. Je ziet haar een e-mail schrijven om haar contacten te waarschuwen dat haar account gehackt is en ze misschien rare foto’s kunnen ontvangen. Ondertussen gaat ze naar het filmfestival in Locarno om daar haar film te promoten. En dan vliegt er weer een chat door het beeld. Het is bijna of je een film kijkt via dingen die op haar mobiel afspelen – telefoongesprekken, chats, foto’s, to-dolijsten etc. Het moderne communiceren.
Opvallend dat de film geen groot beeld gebruikt, maar rechtopstaand telefoonbeeld en dat als twee of drie splitscreens door elkaar mixt. Het hele beeld wordt alleen voor de mails van de hacker gebruikt. Zo komt de absurde smiley van de hacker reusachtig in beeld. Een slim contrast.
Het is sowieso een manier van verhaal vertellen die ik zelf nog niet zo vaak heb gezien. Dat het weleens vaker gebeurt, bewijst de film Chronicles of the Absurd bij deze IDFA, die min of meer dezelfde techniek toepast. Hoe dan ook, mooi staaltje cinematografische revanche.
My Homeland – Migrantendrama in anime-vorm
Twee cyborgs willen ontsnappen uit een door robots gecontroleerde staat. Levensgevaarlijk op zich, laat staan met een baby erbij. Ze opereren zichzelf, dat wil zeggen verbeteren hun draden en cyborgzintuigen en slaan met hun superzwaarden robots doormidden.
Wacht even, denkt de kijker, dit is toch IDFA en niet Imagine? De oplossing van dit raadsel is simpel. Migrantendrama’s zijn een eigen genre binnen de documentaires. Veelal zware, persoonlijke geschiedenissen. Dat kan ook anders, zal regisseur Tabarak Allah Abbas hebben gedacht. Met deze korte film in anime-vorm zien we vluchtelingen als moedige superhelden, die het aandurfden op een moeilijk moment het land te verlaten.
Wat fantasie al kan doen. Had best wat langer mogen duren, deze korte film die in het kinderprogramma is opgenomen.
Archipelago of Earthen Bones – To Bunya – Montage-experimenten
De laatste experimentele film toont achttien minuten beelden van heuvels in een archipel. Ze worden in lagen gecombineerd met beelden van bomen, zonsondergangen, planten. Dit zijn Mount Beerwah, de Bunya Mountains en de Gondwana-regenwouden in Australia. De uitbarsting van de Tonga–Hunga Ha’apai-vulkaan in 2022 speelt ook een rol.
Ondertussen horen we duistere muzikale klanken die nog het meeste aan ‘white noise’ doen denken. En af en toe wat junglegeluiden.
Ik kan genieten van zulke films, die in feite zeggen: verhalen, teksten, mensen? Laat maar! Beeld vertelt ook een verhaal – je moet het alleen aandachtig bekijken, deze film van Malena Szlam Salazar. Beelden die niet zouden misstaan midden in een speelfilm, om een bepaalde film wat meer mysterie te geven.
24 november 2024
Deel 1: Openingsfilm – About a Hero
Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 7: Palestina
Deel 8: Méér geschiedenis