Movies that Matter 2021 – Finale:
Van gewelddadige Kroatische agenten tot een parelkettingteef
door Jochum de Graaf
Met besprekingen van drie zeer confronterende films sluiten we ons verslag van het online Movies that Matter Festival 2021 af. Minderjarige jongens op de vlucht, slachtoffers van de dictatuur in Oezbekistan en de eeuwige strijd tussen guerrillabeweging Farc en de overheid van Columbia.
Shadow Game – Minderjarige jongens op de vlucht
Ze heten Durrab, SK, Faiz, Jano en Shiro, Mohammed, Mo, Fouad, Yaseen, Mustafa en zijn respectievelijk 16, 15, 17, 18 en 18, 14, 17, 15, 17 en komen uit Soedan, Afghanistan, Irak, Syrië, Iran. Jongens zijn het, minderjarige, alleenstaande jongens, op de vlucht uit hun verre vaderland, zonder uitzondering op zoek naar een beter leven in Europa, Duitsland, Italië, Engeland en ook Nederland. Drie jaar lang volgden de regisseurs Eefje Blankevoort en Els van Driel (De Deal) de jongens op hun barre tocht door Europa, een deel van het materiaal werd door hen zelf op hun mobieltjes gefilmd.
Shadow Game laat het ‘spel’ zien, zoals de jongens het noemen, voorbij de Middellandse Zee vanaf Lesbos of vanuit Ventimiglia is het oversteken van iedere grens een ‘game’, ze moeten gewelddadige grenswachters ontwijken, maar ook wilde dieren of een uit de Balkanoorlog overgebleven mijnenveld. Ze verstoppen zich in en onder treinen, klimmen in vrachtauto’s. Soms moeten ze rivieren oversteken, terwijl ze nauwelijks kunnen zwemmen. En ze moeten lopen, vooral veel lopen. Dagenlang. Over bergen, door dichtbegroeide bossen, door verkeerstunnels, door sneeuw. Eindeloze voettochten. Als de jongens uiteindelijk alle hobbels hebben genomen en het gewenste land hebben bereikt dan hebben ze ‘het spel’ gewonnen.
Zo maken we kennis met Mustafa die door Kroatische agenten met elektroshocks is afgetuigd. Vijftig keer probeerde hij het land binnen te komen. Vijftig keer, iedere keer werd hij afgeranseld en teruggestuurd. En dan toch doorzetten. En kijk eens naar SK die midden in de winter een keer werd gedwongen zich uit te kleden en door een rivier te waden. Hij heeft al 5.000 kilometer gelopen en nog 1.200 te gaan, naar Italië.
In het begin denk je het verhaal wel te kennen, want hoe vaak hebben we niet al die ontberingen gezien, de opstoppingen bij de grenzen, de tijdelijke kampementen met hun vuilnis en uitwerpselen, alle trucjes waarmee vluchtelingen de grenzen proberen over te komen. Misschien zijn we zo langzamerhand een beetje afgestompt, maar gaandeweg kruipen de beelden en gebeurtenissen in Shadow Game toch langzaam maar zeker onder je huid. Het laat ons een wereld zien, een ‘schaduw’ van de onze, waarvan je het bestaan wel vermoedt, maar die je nooit zo indringend en confronterend op je netvlies kreeg.
Online te zien woensdag 21 april 20.00 uur.
Only the Devil Lives Without Hope – Slachtoffers dictatuur Oezbekistan
Ergens in de film zegt Dilobar “Dilya” Choedajberganova: ‘Ik heb mijn leven gewijd aan het onthullen van het ware gezicht van het regime’. Dat regime is de dictatuur van Islam Karimov, de dictator van Oezbekistan, een van de relatief onbekende Sovjetrepublieken in Centraal-Azië met een grote moslimbevolking, die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 zelfstandig werden. De eerste jaren werd de gematigde islam-achtergrond nog enigszins gecultiveerd. Toen eind jaren negentig een reeks terreuraanslagen gepleegd werd, veranderde het in een uiterst repressief regime dat zijn macht handhaafde door breideling van de pers, het vastzetten en martelen van de oppositie.
Een van de slachtoffers van het regime is Dilya’s broer, Iskandar Choedajberganov, die na een serie bomaanslagen in Tasjkent in 1999 wordt opgepakt en ter dood veroordeeld. Nadat Karimov de doodstraf afschaft heeft, belandt hij in de beruchte Jaslyk-gevangenis diep in de dorre woestijn in het noordwesten van het land, waar geen bezoek is toegestaan en marteling aan de orde van de dag is.
We volgen Dilya, uitgeweken in ballingschap naar Zweden, die jaren niets van haar broer te horen krijgt en toch niet aflaat om iedere snipper aan informatie naar boven te halen, alle journalisten aanschrijft die ooit een rechtszaak in Oezbekistan hebben gevolgd, contact zoekt met alle ex-gevangenen die ook al is het maar een korte tijd en in een heel andere vleugel van de gevangenis hebben gezeten, uitgebreid met de diverse advocaten spreekt, zeer actief wordt in de internationale Oezbeekse oppositiebeweging. Maar ondanks dat een reeks internationale organisaties waaronder Amnesty zich voor zijn vrijlating inzetten, gebeurt er jarenlang niets.
Dilya denkt in Anvar, een andere Oezbeek in ballingschap, een bondgenoot te hebben gevonden, trouwt met hem, ze krijgen kinderen. Maar al snel blijkt hij allerlei geheime transacties uit te voeren, een infiltrant van het regime te zijn. Hij slaat haar, ze scheiden, hij probeert zich weer met haar te verzoenen.
Toch Dilya blijft hoop houden, de titel van de film, een oud Oezbeeks gezegde, herhaalt ze keer op keer, het wordt een soort mantra. Wanneer september 2016 Karimov aan een hartaanval sterft, flakkert de hoop extra op, maar het duurt nog tot augustus 2019 voordat aangekondigd wordt dat Iskandar zal worden vrijgelaten.
Only the Devil Lives Without Hope is aangekondigd als een spannend thrillerachtig verhaal, maar het is eerder melancholisch van opzet, een onderzoekende documentaire. Behalve een politieke geschiedenis van Oezbekistan sinds de val van de Sovjet-Unie, laat het ook een universeel verhaal van liefde zien, van volharding en van uiteindelijk beloning van de strijd tegen een totalitair regime.
Niet meer te zien.
Colombia in My Arms – Onderhandelen met de Farc
Het vredesakkoord dat in 2016 tussen guerrillabeweging Farc en de Colombiaanse regering gesloten, zou een eind maken aan 53 jaar durende lange bittere burgeroorlog. In ruil voor gedeeltelijke amnestie zou de Farc de wapens neerleggen en mocht ze met een eigen politieke partij meedoen aan de verkiezingen. Toenmalig president Juan Manuel Santos kreeg er de Nobelprijs voor de Vrede voor.
Na aanvankelijk groot enthousiasme in binnen- en buitenland werd het akkoord per referendum aan de Colombiaanse bevolking voorgelegd en met een miniem verschil verworpen. Er moest opnieuw onderhandeld worden en met hangen en wurgen werd de wetgeving vlak voor de presidentsverkiezingen van maart 2018 door het congres geloodst. Het akkoord bleef fel omstreden en de kandidaten hadden maar weinig stemmen te winnen met openlijke steun, zoals ik bij de ontwikkeling van de Candidater, Colombiaanse Stemwijzer, van nabij mocht meemaken.
Colombia in My Arms laat de uitwerking van het akkoord zien, de kant van de Farc met de voorbereiding op de ontwapening, hoe de coca-plantages – de financiering van de guerrillastrijd – worden platgespoten, de lange mars vanuit het oerwoud naar de burgermaatschappij. Met daar tegenover de blanke Spaans-koloniale elite die keihard vast blijft houden aan de macht.
Naast de fijn dubbelzinnige titel is de docu mooi gemaakt, prachtige beelden van de overweldigende natuur, het oerwoud waar de Farc zich al die jaren schuil kon houden. De Finse regisseurs openen met een lang shot van een Farc-soldaat die zijn semiautomatisch geweer oppoetst en van zijn liefde voor zijn wapen getuigt. Bijzonder ook de scène van de gewezen revolutionair die aan zijn sceptische achterban uitlegt dat het toch goed is dat ze de wapens neer gaan leggen en door hun bevolkingsaantal de grote kans op parlementaire macht niet voorbij moeten laten gaan.
Het portret van de oerconservatieve elite, mag er ook wezen. De half dronken landjonker die op zijn haciënda bij de open haard zijn zwarte bediende nog eens beveelt de whisky bij te schenken. Het arrogant triomfantelijke vrouwelijke parlementslid, type parelkettingteef, die na een gewonnen stemming luidkeels uit blijft kraaien dat de revolutionairen nooit maar dan ook nooit aan de macht zullen komen. Maar Colombia in My Arms komt uiteindelijk niet veel verder dan een aan de oppervlakte blijvende registratie die je ook in een uitgebreide tv-reportage kunt verwachten.
Niet meer te zien.
20 april 2021
Movies that Matter 2021 – Quo Vadis, Aida
Movies that Matter 2021 – Advocaten zelf slachtoffer
Movies that Matter 2021 – Kunst in gevangenschap
Movies that Matter 2021 – De nos frères blessés
Movies that Matter 2021 – Finale