*****
Movies that Matter 2021 – Quo Vadis, Aida?:
Wat zou je zelf doen?
door Jochum de Graaf
Het Movies that Matter Festival wordt dit jaar online gehouden (lees hier hoe alles werkt) van 16 tot en met 25 april met dertig premières en een aantal verdiepingsprogramma’s. Quo Vadis, Aida? was kandidaat voor de Gouden Leeuw in Venetië, had een dubbele nominatie voor de Oscar, was publiekswinnaar op het IFFR en is onmiskenbaar de belangrijkste productie van Movies that Matter dit jaar. De film is losjes gebaseerd op het boek De tolk van Srebrenica van Hasan Nuhanović, die zijn moeder, broer en vader verloor.
Valt er nog iets toe te voegen aan de enorme hoeveelheid beelden en documenten, boeken en documentaires, rapporten en rechtszaken over de val van Srebrenica in 1995? De belegering van de zogenaamde safe haven door het leger van Bosnische Serviërs, het uitblijven van de luchtsteun door de VN, de confrontatie van kolonel Thom Karremans – I’m only the piano player – met oorlogsmisdadiger generaal Mladić, de bussen die de mannelijke bevolking wegvoerden, de feestende Dutchbatters, de val van het kabinet-Kok, het NIOD-rapport, de rechtszaken van nabestaanden tegen de Nederlandse staat, de jaarlijkse herdenking. De titel van Coen Verbraaks indrukwekkende driedelige tv-documentaire, juni vorig jaar, De machteloze missie van Dutchbat, vat het wel zo ongeveer compleet samen. Maar de Bosnisch-Nederlandse speelfilm Quo Vadis, Aida? voegt zeer zeker wat toe.
Psychologische thriller
Quo Vadis, Aida? is een psychologische thriller over het leven van lerares Aida (intense rol Jasna Duričić) die lange tijd gelooft dat ze onder de vleugels van de VN haar man en zonen in veiligheid kan brengen. Regisseur Jasmila Žbanić – met haar debuut Grbavica over de diepe wonden van de Bosnische oorlog won ze in 2006 de Gouden Beer in Berlijn – voert het drama langzaam maar zeker aangrijpend en indringend op.
Aida komt voor de voor de VN te werken en wordt daarmee de perfecte spil tussen de moslimbevolking op de vlucht voor Mladić en zijn niets ontziende leger en de Nederlandse blauwhelmen die tamelijk naïef de inwoners van Srebrenica zeggen te willen beschermen.
De overige rollen zijn gebaseerd op de historische karakters in het drama van Srebrenica: de onbuigzame majoor Franken, de hulpeloze kolonel Karremans, de wreed cynische generaal Mladić, stuk voor stuk indrukwekkende vertolkingen van respectievelijk Raymond Thiry, Vlaming Johan Heldenbergh en Boris Isaković. De vele honderden figuranten, veelal nabestaanden en overlevenden uit de omgeving, brengen het drama nog veel indringender bij de werkelijkheid.
Belegering van de moslimenclave
We zijn getuige van de belegering van de moslimenclave, het oprukkende leger van Mladić, de Nederlandse VN-militairen die zeggen de plaatselijke bevolking te zullen beschermen, Karremans die keer op keer verzekert dat VN-vliegtuigen in gereedheid worden gebracht om aan te vallen, de tanks van de Bosnische Serviërs die door de straten van Srebrenica rollen en de burgers, waaronder echtgenoot en zonen van Aida die hun huizen ontvluchten en met vele duizenden hun toevlucht zoeken op de compound van Dutchbat, een oude fabriek aan de rand van de stad.
De hartverscheurende beelden van de vluchtelingen die in de brandende zon buiten het hek moeten wachten, de doodsangst in de ogen. En de hulp die uitblijft. Srebrenica wordt betrekkelijk eenvoudig onder de voet gelopen, de vernederende scène waar Karremans moet toasten met Mladić, de aankomst van de bussen die de burgerbevolking wegvoeren, mannen en vrouwen gescheiden, de wetenschap dat ruim 8.000 moslimmannen vermoord zijn. Het zijn wrange en ontluisterende gebeurtenissen, door Žbanić subtiel, terughoudend, en daardoor des te harder aankomend in beeld gebracht.
Karremans is niet de badguy waarvoor hij door sommigen wordt gehouden, eerder een weinig competente militair, die niet was opgewassen tegen zijn taak. De enkele Dutchbatter die wel bereid is Aida te helpen, de andere domblonde blauwhelm die de Bosnische Serviërs helpt met de selectie (‘Dat is een man, geen vrouw!’), de geweerschoten die je hoort buiten de fabrieksruimte waar de mannen bijeengedreven worden.
En de schrijnende slotscène waarin Aida na een aantal jaren terugkeert naar het appartement waar ze voor de oorlog woonde en waar nu een ander gezin woont. Hoe ze door de gang loopt, op een stoel plaatsneemt, haar ogen die het interieur aftasten, over de wanden gaan en hoe ze verzinkt in herinneringen en gedachten, waarmee ze ook ons tot diep nadenken aanzet. Hoe heeft het zover kunnen komen, waarom is er zo weggekeken, zou het zo weer kunnen gebeuren en, vooral ook, wat zou je zelf doen?
Online te zien zaterdag 17 april 17.00 uur en 20.00 uur, woensdag 21 april 04.00 uur.
16 april 2021
Movies that Matter 2021 – Quo Vadis, Aida
Movies that Matter 2021 – Advocaten zelf slachtoffer
Movies that Matter 2021 – Kunst in gevangenschap
Movies that Matter 2021 – De nos frères blessés
Movies that Matter 2021 – Finale