***
recensie Leave No Traces
Dodelijk politiegeweld in het Polen van de jaren tachtig
door Jochum de Graaf
Warschau 1983. Student Grzegorz Przemyk wordt met zijn vriend Jurek Popiel gearresteerd. Als ze weigeren hun identiteitspapieren te laten zien, wordt met name Grzegorz hardhandig in elkaar geslagen. Op het politiebureau wordt hij verder ondervraagd en gemarteld, enkele dagen later is hij dood.
Het docudrama Leave no Traces is op ware feiten gebaseerd. Grzegorz Przemyk werd in mei 1983 onder grote belangstelling begraven. Zijn moeder, Barbara Sadowska, was een bekende dichter en activiste van Solidarnosc, de Poolse vakbeweging die onder leiding van Lech Walesa na de val van de Muur begin jaren negentig aan de macht kwam. Samen met Jurek Popiel strijdt zij voor gerechtigheid.
Staat van beleg
Ten tijde van de moord leefde Polen onder de ‘staat van beleg’ een militair regime onder leiding van generaal Jaruzelski, bedoeld om enerzijds de opkomende macht van de vakbeweging Solidarnosc in te dammen en anderzijds ingrijpen van de Sovjet-Unie te voorkomen. Regisseur Jan P. Matuszyński brengt dat tijdperk, op 16mm geschoten, met een stijlvol production design onmiskenbaar boeiend in beeld, een sterke karakteristiek van het Polen in de jaren tachtig, waar de teloorgang van het communisme met de breed ondersteunde volksbeweging Solidarnosc en de grote invloed van een Poolse paus zich inzette, maar het heersende regime naar later bleek nog een straffe stuiptrekking vertoonde.
Kern van de film zijn de doofpotpraktijken en de desinformatiecampagne om de schuldigen van de moord, de militieagenten van het hoofdbureau Warschau, buiten schot te houden. Tegelijkertijd is er tegen de achtergrond van de opkomst van Solidarnosc grote maatschappelijke druk: 20.000 mensen liepen achter de baar en er was een ongekende media-aandacht, met grote internationale betrokkenheid door de BBC.
Grzegorgz en Jurek worden afgeschilderd als losers, drugsgebruikers; moeder Barbara wordt met een lastercampagne vanwege haar Solidarnosc-sympathie vakkundig uitgeschakeld. Er wordt gepoogd de schuldvraag te verleggen naar de ambulancebroeders die Grzegorz naar het ziekenhuis vervoerden. Zij worden net zo lang ondervraagd tot een van hen een halfslachtige bekentenis aflegt. Jurek duikt onder om aan verdere verhoren te ontkomen en pas in de rechtszaal kan hij zijn getuigenis afleggen. Vader Popiel, overtuigd lid van de communistische partij, wordt door een infiltrant geprest zoon Jurek, wanneer die kort zijn ouderlijk huis bezoekt, op zijn gemoed te spelen en zijn getuigenis in te trekken.
Rechtbankdrama
De film eindigt als rechtbankdrama met een sterke rol voor Jurek, de uitstekende acteur Tomasz Ziętek. De rollen van Sandra Korzeniak als een wat hooghartige Barbara Sadowska en Aleksandra Konieczna als uiterst vijandige, bijna karikaturale aanklager worden beduidend minder goed ingevuld. Het vonnis komt onmiskenbaar hard aan en zal bij menigeen duidelijke parallellen oproepen met de dood van George Floyd (2020), kraker Hans Kok (1985) en andere slachtoffers van politiegeweld.
Voor iedereen die de enerverende Poolse geschiedenis destijds bewust heeft meegemaakt, zal het optreden van de sinistere minister van Binnenlandse Zaken, Cleslaw Kiszczak, en van pater Popieluszko, die na een week onvindbaarheid vermoord bleek door de geheime dienst en uitgroeide tot martelaar, bijdragen aan de herkenbaarheid. Voor anderen die minder in het detail van de geschiedenis geïnteresseerd zijn, zullen de vele personages en verwikkelingen verwarrend overkomen, want het verhaal wordt wel heel lang uitgesponnen. Een bekorting van een uur zou de spanning en de vaart van de film zeker ten goede gekomen zijn.
24 mei 2022