****
recensie The Salesman
Bloed op de trap
door Alfred Bos
Familie en emotionele dilemma’s zijn wederom de thematiek van Asghar Farhadi, de met een Oscar gelauwerde regisseur uit Iran. The Salesman combineert de spanning van een Hitchcock met de psychologische ontwikkeling van een Bergman.
Het is een klassieke truc: een toneelstuk in een toneelstuk. Shakespeare deed het al en de Iraanse regisseur Asghar Farhadi past de ingreep toe in The Salesman, zijn tweede internationaal uitgebrachte film na zijn doorbraak met het nagelscherpe familiedrama A Separation. Die won een Oscar voor de beste niet-Engelstalige film van 2011.
Familie en de onmogelijke dilemma’s waar mensen zich voor geplaatst zien door de grillen van het leven zijn het thema van Farhadi. Toevallige omstandigheden en de reactie daarop, de bewuste of onbewuste keuzes, bepalen een mensenleven en in The Salesman komt het huwelijk van Emad (Shahab Hosseini, hij speelde een bijrol in A Separation) en Rana (Taraneh Alidoosti) onder druk te staan.
De omstandigheden zijn tamelijk bizar, maar realistisch. Ze moeten midden in de nacht op stel en sprong hun woning verlaten. De flat staat op instorten door graafwerkzaamheden op het belendende perceel en Farhadi voert de druk in de nerveus gedraaide openingsscène flink op door barsten in de ruiten van het gebouw te laten springen. Het blijkt symbolisch voor wat de relatie tussen Rana en Emad te wachten staat.
Vrouw met veel vrienden
Het echtpaar representeert de middenklasse van Teheran. Hij is leraar literatuur op een middelbare school, zij kinderloze huisvrouw. Ze spelen de hoofdrollen in de productie van Arthur Millers ‘Dood van een handelsreiziger’ die een lokaal toneelgezelschap op de planken brengt. Via een toneelcollega vinden ze na de nachtelijke ontruiming tijdelijke woonruimte. Daar staan nog de spullen van de vorige bewoonster, een vrouw met veel vrienden, zoals het eufemistisch heet.
En dan beginnen de problemen. Wanneer Emad bepakt met boodschappen ’s avonds thuiskomt, ziet hij bloed op de treden van het trappenhuis. Rana is in hun tijdelijke onderkomen aangevallen door een onbekende bezoeker. Man en vrouw gaan totaal verschillend om met het intimiderende voorval.
Zij irrationeel en tegenstrijdig, hij meer praktisch en oplossingsgericht. Zij wil geen aangifte doen, dus gaat hij op onderzoek uit. En komt uiteindelijk de dader op het spoor. Maar in de wurgend spannende slotakte, die zich afspeelt in hun voormalige woning, blijkt dat de scheuren in het gebouw zich ook in hun relatie hebben gedrongen. Wraak is een emotie die rauw noch gekookt is te verteren.
Realisme en suspense
Farhadi gebruikt de scènes rond Millers toneelstuk als spiegel en contrapunt van de filmhandeling. De realiteit van het incident dringt de fictie over de geplaagde handelsreiziger binnen en bij een mindere regisseur zou dat al snel gekunsteld uitpakken. Ook zijn beeldsymboliek is ‘literair’, maar nimmer te nadrukkelijk. Emad speelt de rol van wreker die zijn geweten en temperament hem ingeven, terwijl zijn vrouw – net als in Farhadi’s beide vorige films – gidst op de realiteit en meer geestkracht toont. Ze belichaamt het morele gezag dat hun relatie stut.
The Salesman gaat over gewone mensen in ongewone omstandigheden en is met zijn aandacht voor karakter, zijn ongekunstelde mise-en-scène en zijn strak doorgecomponeerde script vol detail het soort film dat in het westen nog maar zelden wordt gemaakt. Hij heeft het realisme van een Rossellini en de suspense van een Hitchcock. Plus de psychologische finesse van een Bergman. Hij is klassiek in de traditionele betekenis: geen fratsen, maar vakwerk.
De film ging eerder dit jaar in Nederland in première tijdens het Amsterdam World Cinema festival in Rialto voor een zaal met Iraanse Nederlanders. Die waren na afloop begrijpelijkerwijs opgetogen, want Farhadi laat na Le Passé (2013) opnieuw zien dat het hooggewaardeerde A Separation geen toevalstreffer was. Intelligente regisseur, goede acteurs, doortimmerd script met aandacht voor het innerlijk van de personages—meer is er niet nodig om twee uur te boeien.
6 december 2016