****
recensie There is No Evil
De gevolgen van doodstraf en executie
door Jochum de Graaf
Toen de Iraanse regisseur Mohammad Rasoulof in 2020 de Gouden Beer won in Berlijn kon hij die niet persoonlijk in ontvangst nemen, zijn paspoort was ingenomen en hij kon het land niet uit. Half juli dit jaar, een maand voor de bioscooprelease van There is No Evil in ons land kwam het bericht dat Rasoulof gearresteerd was omdat hij regime-kritische posts op social media geplaatst had.
Rasoulofs werk wordt als propagandistisch en gevaarlijk beschouwd en al sinds zijn film Manuscripts Don’t Burn (2013) is zijn complete oeuvre in Iran verboden. There is No Evil is deels in het geheim opgenomen en Rasoulof stelt hierin opnieuw een zeer controversieel en gevoelig thema aan de kaak, de uitvoering van de doodstraf.
Vierluik
In een vierluik van afzonderlijke hoofdstukken, elk ontworpen als een op zichzelf staande korte film, verkent hij telkens een ander facet van het onderwerp. In het gelijknamige eerste deel There is no evil zien we Heshmat (Ehsan Mirhosseini), een zwijgzame, vriendelijke man die zo op het oog een doodgewoon leven leidt. Hij kibbelt wat met zijn vrouw, verft haar haren, brengt zijn dochter naar school, gaat bij zijn zieke moeder op bezoek, redt de kat van de buren. In de beginscène krijgt hij een grote vormeloze zak in zijn kofferbak. Omdat je het thema van de film kent, denk je al gauw aan een lijk, bij een verkeerscontrole blijkt het echter om een zak rijst te gaan.
Hesmats leven lijkt zich rustig voort te kabbelen. Tot om drie uur ’s nachts de wekker gaat, de nachtdienst begint. Hij rijdt door een verlaten Teheran en moet tergend lang voor een stoplicht staan. Vanuit de garage, die we van de zak rijst herkennen, komt hij in zijn werkkamer, kleedt zich om, zet koffie. Onder een wazig raam flikkeren rode lampjes, als ze na een tijdje groen worden, drukt Hesmat op een knop. Wat volgt is een scène waarmee de banaliteit van het kwaad op zeldzaam schokkende wijze in beeld wordt gebracht.
Het tweede hoofdstuk She said: you can do it verkent een tegenovergestelde positie. De jonge militair Pouya (Kaveh Ahangar) komt in ernstige gewetensnood wanneer hij het bevel krijgt een gevangene te executeren. Iraanse mannen kunnen geen baan vinden of een paspoort aanvragen zonder een certificaat te overleggen dat ze hun verplichte militaire dienst met goed gevolg hebben voltooid. In de nacht voor de executie zweert hij dat hij geen bloed wil vergieten maar dat als hij toch gedwongen wordt iemand te executeren hij zijn opdrachtgever zal doden. Als het zover is, blijft de ter dood verklaarde kalm terwijl beoogde beul Pouya een emotioneel wrak is. Hij onderneemt een verzetsdaad die even dwaas als opzienbarend is.
Geweten
In het derde deel Birthday lijkt soldaat Javad (Mohammad Valizadegan) misschien ook op de vlucht. Hij trekt zijn uniform uit en baadt in de rivier voordat hij naar zijn vriendin Nana (Mahtab Servati) gaat om haar ten huwelijk te vragen. Hij is op een kort driedaags verlof, het baadritueel lijkt bedoeld om zijn geweten te zuiveren. In tegenstelling tot Pouya volgt Javad bevelen op en is hij bereid tot het uitvoeren van een executie. Zijn medesoldaten houden vol dat in hun land niemand zonder reden ter dood gebracht wordt.
Op de verjaardag van zijn verloofde komt hij er achter dat er een link is tussen hem en de man die hij doodde. Hij wordt nog verder onder druk gezet door zijn schoonmoeder die hem vraagt waarom hij in dienst is gegaan. Javad pareert met de opmerking dat hij gehoorzaam is aan de wet en zwijgt veelbetekenend wanneer zij zegt dat hij toch de keus heeft om nee te zeggen. Rasoulof lijkt hier te zeggen dat de doorsnee Iranees uit zelfbehoud misschien wel blind wil zijn voor de onmenselijkheid van het autoritaire regime, maar roept op zijn manier toch op tot verzet.
Familiegeschiedenis
Het slothoofdstuk Kiss me speelt zich af ver van de bewoonde wereld – het schitterende decor van het Iraanse platteland met dorpsdokter en imker Bahram (Mohammad Seddighimehr), die gebukt gaat onder een lang verborgen geheim. Op zekere dag arriveert de jonge expat Darya (Baran Rasoulof) en komt langzaam maar zeker de familiegeschiedenis naar boven: haar moeder heeft Bahram verlaten omdat hij een executie heeft voltrokken. Darya maakt bezwaar wanneer haar oom haar meeneemt om te gaan jagen, ze weigert levende wezens te doden.
Met dat al lijkt de les van de film: er is kwaad in de wereld en het corrumpeert ons als we daar niet tegen in het geweer komen. Maar wat zouden jij of ik doen als je in de schoenen van de personages stond?
There is No Evil is niet zozeer een vlammende aanklacht, maar veeleer een somber stemmende beschouwing over wat de gevolgen zijn van het perfide systeem van de doodstraf en executie.
De Islamitische Republiek Iran is al jarenlang verantwoordelijk voor meer dan de helft van de geregistreerde executies in de wereld. Volgens een rapport van Amnesty International is er dit jaar sprake van een executiegolf: in de eerste helft van 2022 zijn al meer dan 250 mensen vermoord, pakweg de helft van het ‘normale’ aantal. Een gegeven waarmee There is No Evil nog eens extra aan urgentie wint.
11 augustus 2022