****
recensie Yeralti
Liever sterven dan zwijgen
door Cor Oliemeulen
De meeste mensen zien hem liever gaan dan komen. Is hij gedoemd onder te gaan in eeuwige misère of heeft hij simpelweg aandacht, troost en liefde nodig?
Muharrem is boos op zichzelf en op de wereld. Hij voelt zich verwaarloosd en gepasseerd. Hij houdt van compromisloze oprechtheid en haat hypocrisie. Tegelijkertijd is hij onzeker, want hij ruikt regelmatig of hij stinkt. Zijn bestaan draait om denken, iets doen vindt hij maar dom. Als ambtenaar zit hij dan ook de hele tijd duimen te draaien. ’s Avonds thuis dooft hij zijn sigarettenpeuken in de pan waaruit hij zojuist gebakken eieren heeft gegeten, waarna hij doelloos rondhangt in de stad Ankara om zichzelf en anderen te irriteren.
De ondergrondse mens
De Turkse regisseur Zeki Demirkubuz (Masumiyet, 1997; Kader, 2006) schuwt de tragiek nooit. Yeralti is een vrije bewerking van Aantekeningen uit het Ondergrondse van Fjodor Dostojevski uit 1864. Een existentialistisch portret van de ‘ondergrondse mens’ die zichzelf tot op het bot analyseert en alle zekerheden (zelfs wiskundige) in twijfel trekt. Muharrem – intens vertolkt door de populaire stand-up komiek Engin Günaydin – is verre van gemakkelijk voor zichzelf en ronduit moeilijk in de omgang met anderen. Hij spreekt in contradicties, provoceert en minacht. Soms hebben zijn cynisme en sarcasme een donker komische ondertoon. Maar dat Yeralti geen oergezellig filmavondje oplevert, zal niemand verbazen. Demirkubuz is zelfs wars van een enkel muziekje. Daarentegen zit hij Muharrem dicht op de huid en registreert de geluiden van zijn adem, het zuchten, slikken, trekken aan zijn sigaret en de manier waarop hij steeds wakker schrikt.
Aardappel
Geïsoleerd in zijn smerige, lelijke kamer aan de rand van de stad, is Muharrem zich bewust van zijn verwarring. Maar liever dít dan het leven van de schijnheilige ‘bovengrondse mens’. Als hij een keer ’s nachts niet kan slapen door de harde muziek in een kamer tegenover hem, gooit hij boos een aardappel door de ruit en maakt dat hij weg komt. Die aardappel wordt trouwens in de film zijn maatje.
’s Morgens besluit hij iets te willen doen tegen zijn plotselinge aanvallen van hysterie. Het oppikken van hoertjes, reciteren van Nietzsche, huilen bij een soap op tv, masturberen op de bank van de huishoudster en zich uitsloven op een loopband naast een knap meisje in de sportschool, zijn slechts korte opwellingen in zijn moeizame bestaan.
Beschuldigen van plagiaat
Voor Muharrem gaat de tijd tergend langzaam, getuige de lange stiltes met ergerlijke, zich herhalende geluiden en lange, statische shots, gevangen in dromerige en hallucinerende beelden. Bijvoorbeeld tijdens een scène met een vrouw in een hotelkamer, of in een restaurant tijdens het diner met zijn oude vrienden als hij van leer trekt tegen de schrijver Cervat. Diens boek is zojuist bekroond en de mislukte schrijver Muharrem wil hem openlijk beschuldigen van plagiaat. In een staat van dronkenschap maakt hij zich uiteindelijk volstrekt belachelijk. Echter, liever sterft hij dan te verzuimen de waarheid uit te schreeuwen. Zíjn waarheid.
19 september 2013