Imagine 2023 – Deel 3: Iran
De onderdrukte vrouw
door Cor Oliemeulen
Iraanse filmdrama’s staan bekend om hun gelaagde verhalen, sterke karakterontwikkeling en artistieke cinematografie. Imagine 2023 heeft een themaprogramma met vier films over de onderdrukking van de vrouw in een patriarchale samenleving.
Chess of the Wind – Heilige Graal
Het is een klein wonder dat de Imagine-bezoeker dit juweeltje kan zien. Chess of the Wind (Shatranj-e baad, 1976) draaide op het Tehran International Festival, maar werd in 1979 na de Islamitische Revolutie verboden door het regime van ayatollah Khomeini. Sindsdien waren er nog wel gecensureerde VHS-cassettes in omloop, maar het origineel werd als verloren beschouwd. Totdat naar verluidt de kinderen van de regisseur, Mohammad Reza Aslani, in 2015 de negatieven vonden in een antiekzaak in Teheran. Aslani smokkelde die het land uit, waarna de film onder zijn supervisie in 4K-resolutie werd gerestaureerd en in 2020 verscheen op het BFI Londen Film Festival en het filmfestival van Cannes.
Het verhaal gaat over een aristocratische familie in de hoofdstad waarvan het vrouwelijke hoofd zojuist is overleden. Haar lichamelijk gehandicapte dochter (Fakhri Khorvash) is erfgename, maar haar brute stiefvader (Mohamad Ali Keshavarz) doet er alles aan om zich alle rijkdom toe te eindigen, samen met een oom en twee neven. Aangezien de dochter is veroordeeld tot een rolstoel, wordt zij ondersteund door haar dienstmeid en tevens vertrouwelinge (Shohreh Aghdashloo, destijds een van de bekendste Iraanse actrices). Terwijl vrouwen buiten roddelen over de familie tijdens het doen van de was, beginnen de intriges en de gewelddadigheden zich binnen langzaam op te stapelen.
De regisseur noemde Johannes Vermeer als inspiratiebron voor de dagscènes en de Franse barokschilder Georges de La Tour voor de avondscènes. De voortdurende belichting van de ruimtes met kaarslicht doet denken aan Stanley Kubricks Barry Lyndon. De zeer gedetailleerde realistische weergave van de sets werpt de vergelijking op met tijdgenoot Luchino Visconti. En net als deze Italiaanse filmmaker strooit Aslani met sociale kritiek door het bekritiseren van de klassenongelijkheid en heeft hij aandacht voor de psychologische ontwikkeling van de hoofdpersonages. Hun emoties en innerlijke conflicten worden tijdens spannende en mysterieuze momenten versterkt door de psychedelische klanken van een orkest afgewisseld met traditionele muziekinstrumenten. Dat Iraanse filmkenners Chess of the Wind beschouwen als hun Heilige Graal, is geen wonder.
Kijk hier waar en wanneer deze film draait (mits niet uitverkocht).
Under the Shadow – Drama met horror
Dit debuut van de Brits-Iraanse filmmaker Babak Anvari speelt zich af tijdens de Irak-Iranoorlog, die duurde van 1980 tot 1988 en aan ruim een miljoen mensen het leven kostte. Op een universiteit in Teheran meldt Shideh (Narges Rashidi) zich aan voor de studie medicijnen. Ze wil graag zieke en gewonde landgenoten helpen, maar wordt afgewezen omdat ze voor de Islamitische Revolutie politiek actief was. Haar man, Iraj (Bobby Naderi), is wel dokter, maar wordt opgeroepen voor militaire dienst. Hij wil dat Shideh en hun dochtertje Dorsa (Avin Manshadi) naar zijn ouders gaan, want Sadam Hoessein heeft gezegd dat hij de hoofdstad met bommen wil bestoken. Shideh wil in hun appartement blijven. Ze zorgt voor Dorsa, die op haar beurt zorgt voor haar onafscheidelijk pop. Shideh houdt zich fit met de aerobics-video van Jane Fonda. Stiekem, want het bezit van een videorecorder is verboden.
Toch valt er een bom op het complex, gelukkig is er niet veel schade. Dan verdwijnt de pop van Dorsa. Ze is verdrietig en raakt steeds meer overstuur. De buurvrouw zegt dat de bom een djinn heeft meegebracht: “Dat staat in de Koran”. Shideh vindt zo’n geest maar flauwekul, totdat ze er zelf mee te maken krijgt. Het aantal luchtalarmen neemt snel toe, de buren vluchten, maar Shideh en Dorsa blijven, omdat moeder haar dochter heeft beloofd dat ze pas vertrekken als ze de pop hebben gevonden. Dat is natuurlijk vragen om een hoop ellende.
Voor de liefhebber is Under the Shadow misschien te veel drama en te weinig horror. Dat betekent dan wel dat er beduidend minder clichés zijn en dat er meer ruimte is voor goed acteerwerk. De setting van een oorlog versterkt het realistische karakter, net als de setting van een dictatuur, zoals blijkt wanneer Shideh en Dorsa op een gegeven moment voor een spookverschijning naar buiten vluchten en de moeder wordt opgepakt omdat ze geen hoofddoekje draagt. De montage zorgt voor steeds meer spanning, aan heftige schrikmomenten ontbreekt het geenszins. Het enige minpuntje is het gebrek aan een lekkere uitsmijter.
Kijk hier waar en wanneer deze film draait (mits niet uitverkocht).
180 Degree Rule – Schuld en boete
De meeste filmmakers hanteren de 180 graden-regel. Dat wil zeggen dat ze een denkbeeldige lijn trekken als twee personages loodrecht tegenover elkaar staan of zitten. Als ze tegen elkaar beginnen te praten, wisselt het beeld van de een naar de ander, zodat je ziet dat ze naar elkaar kijken. Maar als de camera over die denkbeeldige as gaat, raak je als kijker gedesoriënteerd, omdat het lijkt dat ze tegen iemand anders praten. De debuutfilm van Farnoosh Samadi heet 180 Degree Rule (2020), waarschijnlijk omdat de man en vrouw in kwestie nooit direct met elkaar praten.
Vanaf de eerste scène wekt Hamed (Pejman Jamshidi) een uiterst koele indruk. Hij houdt zielsveel van dochtertje Raha, maar laat niet na om zijn vrouw Sara (Araghe Sard) ‘op haar plaats’ te zetten. Sara moet overal verantwoording over afleggen en ze mag zeker niet samen met Raha voor een familiebruiloft naar het noorden rijden als hij een tijdje verplichtingen buiten Teheran heeft. Nadat Hamed is vertrokken, gaan moeder en dochter toch stiekem naar de bruiloft, al is het alleen maar omdat Raha zich daar zo op heeft verheugd en een liedje heeft ingestudeerd. Daar aangekomen, beleven we een leuke en sfeervolle bruiloft in de bossen, gevolgd door een overnachting in blokhutten. Maar dan slaat het noodlot toe. Sara’s familieleden moeten haar beloven dat ze niets tegen Hamed zullen zeggen, maar bij thuiskomst ontdekt Hamed dat hij is belazerd, en dat pikt hij niet.
180 Degree Rule toont aan de hand van een persoonlijke tragedie op een uiterst pijnlijke manier de man-vrouwverhouding in de Iraanse samenleving. De gevoelens van de vrouw zijn ondergeschikt aan die van de man, met zijn trots en zijn idee van eigendom. Hamed houdt Sara verantwoordelijk voor de tragedie en beschimpt de rol van haar familie die meedoet om de werkelijke toedracht te verhullen. Sara’s gemoed wordt extra belast door de dood van een zwangere leerling. De film is lang niet slecht, maar uiteindelijk moeilijk te verteren.
Kijk hier waar en wanneer deze film draait (mits niet uitverkocht).
Substraction – Dubbelgangers
“Die vrouw is niet mijn moeder”, fluistert het zoontje tegen een man die zijn opa had kunnen zijn. Het is de ijzingwekkende slotzin van Substraction (Tafrigh, 2022) van Mani Haghigi, die dit mysterieuze drama clandestien in etappes draaide tijdens de coronaperiode en problemen kreeg met de autoriteiten, zoals dat wel vaker gaat in Iran.
Normaal regent het amper in Teheran, maar in deze film met noir-trekjes lopen mensen bijna voortdurend met een paraplu rond. Naast die regen hangt er steeds meer onheil in de lucht in dit verhaal over een vrouw die plotseling haar man in de stad ziet lopen, hem volgt en ziet hoe hij de woning van een andere vrouw betreedt. Als ze thuiskomt, vertelt ze het de vader van haar echtgenoot. Die gaat ter plekke poolshoogte nemen, en als hij terugkomt, wil hij in eerste instantie niets kwijt over zijn bevindingen. Nu gaat de vrouw zelf op pad en ontmoet in het gebouw een man die sprekend op zijn echtgenoot lijkt. Is hij misschien een onbekende tweelingbroer? Maar wacht, ook de man schrikt zich wezenloos, want die vrouw lijkt als twee druppels water op zíjn vrouw!
Als je over de drempel van ongeloof heen stapt, ontvouwt zich langzaam een meeslepende thriller, vooral omdat de vier personen pas geleidelijk aan het bestaan van de andere personen ontdekken. Soms moeten de vrouwen voorkomen dat de mannen elkaar tegen het lijf lopen. En zoals het verhalen over dubbelgangers betaamt, liggen persoonsverwisselingen snel op de loer.
Substraction bouwt net als veel andere Iraanse drama’s behoedzaam op, met veel aandacht voor psychologische ontwikkeling en blijft intrigeren tot het duistere einde. Dat komt vooral door het puike acteren, met name van Taraneh Alidoosti, die eerder schitterde in Darbareye Elly (2009) en The Salesman (2016).
Kijk hier waar en wanneer deze film draait (mits niet uitverkocht).
26 oktober 2023
Imagine 2023 – Deel 1: Humor
Imagine 2023 – Deel 2: Suspense & Horror
Imagine 2023 – Deel 4: Sciencefiction