*****
recensie Winter Sleep (Kış Uykusu)
Verveling legt diepste gevoelens bloot
door Cor Oliemeulen
Winter Sleep is een intrigerend drama over subtiele confrontaties: tussen man en vrouw, broer en zus, baas en arbeider, huisbaas en huurder. Levensecht, sfeerrijk, literair en aangenaam traag.
Sinds zijn eerste grote filmfestivalsucces Uzak (2000) is Nuri Bilge Ceylan een graag geziene, en consequent bejubelde, gast in Cannes. Ook met Climates (2006), Three Monkeys (2008) en Once Upon a Time in Anatolia (2011) viel de Turkse regisseur, een van de beste Europese filmmakers van deze eeuw, daar in de prijzen. Met zijn jongste opus, Winter Sleep (Kış Uykusu), veroverde hij dit jaar de Gouden Palm.
Stem van de steppe
Net als in zijn vorige films vormt de overweldigende natuur met bijna oneindige landschappen het decor van de intriges, echter ditmaal is er veel meer dialoog en verbaal huiselijk geweld dan we gewend zijn. Ceylan construeerde samen met zijn vrouw Erbu het filmscenario op drie korte verhalen van Anton Tsjechov. De dialogen in Winter Sleep zijn dan ook superbe, het declameren van de acteurs bij vlagen weergaloos.
De plot draait om Aydin (Haluk Bilgener), een onverdienstelijke toneelspeler die tegenwoordig een oud familiehotel in de bergen van Cappadocië runt. Het is winter en de laatste gasten vertrekken: een jong Japans stel en een avontuurlijke motorrijder. Aydin doodt de tijd met het neerkrabbelen van opiniestukken voor het onbeduidende krantje De Stem van de Steppe en koestert de ambitie om een boek over de geschiedenis van het Turkse theater te schrijven.
Zijn vrouw Nihal (Melisa Sözen) woont aan de andere kant van het hotel. Zij wil niet enkel teren op de zak van haar welgestelde echtgenoot en houdt zich bezig met liefdadigheidswerk, momenteel het inzamelen van geld voor arme scholen in de regio. Aydins zus Necla (Demet Akbag) is gescheiden, ligt voornamelijk op de sofa met een goed boek en mag gerust worden wakker gemaakt voor een potje filosoferen. Waar Ceylan in zijn eerdere films voornamelijk werkte met acteurs uit zijn directe omgeving, beschikt hij nu over drie protagonisten die hun sporen in eigen land ruimschoots hebben verdiend.
Literair toneel op het witte doek
Absolute hoogtepunten van Winter Sleep zijn de discussies die Aydin heeft met de twee vrouwen. Een vol kwartier lang volgt de kijker de schermutselingen van Aydin met zijn zus Necla die het niveau van zijn artikelen ter discussie stelt. ‘Experts moeten over bepaalde onderwerpen schrijven, niet amateurs’, zo daagt zij hem uit. ‘Het onderwerp kiest jou’, stelt hij. Broer en zus vertrekken nauwelijks een spier tijdens de dialoog en laten zich lastig emotioneel uit de tent lokken. De scène begint ingehouden en bouwt op tot meesterlijk kibbelwerk dat sterk doet denken aan de intense relatiedrama’s van Ingmar Bergman, ook omdat het hele fragment met slechts één camera is opgenomen. Heel geleidelijk wordt de intellectuele toon cynischer, bijtender en zelfs beledigend, maar tegelijkertijd doen ze alsof het allemaal niet deert. Het is literair toneel op het witte doek met een grote amusementswaarde.
Ook Nihal kom aan de beurt. Aydin bemoeit zich in de ogen van zijn geliefde met haar filantropische activiteiten. Het is het enige dat ze helemaal voor zichzelf heeft en dat wil ze graag zo houden. Maar met zijn ‘geweldige’ ondernemingservaring leest Aydin haar maar al te graag de les, bijvoorbeeld over het gevaar van oplichting en haar gebrekkige administratie. Ook deze discussie begint ogenschijnlijk als een goed bedoeld gesprek tussen twee beschaafde, intelligente mensen, echter Aydins minachting, egoïsme en arrogantie liggen voortdurend op de loer. Het toont wat verveling met een mens kan doen: gevoelens van twijfel en zinloosheid sijpelen zomaar door een vorstelijk laagje van oprechtheid, trots en moraliteit.
De rode draad in Winter Sleep wordt gesponnen door een aanvaring tussen Aydin en de familie van een imam. Diens neefje heeft namelijk een autoruit ingegooid nadat huizenbezitter Aydin beslag heeft laten leggen op hun tv omdat de huur niet tijdig is betaald. Van de kruiperige spijtbetuigingen van de imam en het neefje dat flauwvalt als hij Aydins hand moet kussen tot en met de geheime compensatiepoging van Nihal – het hele drama is subliem opgebouwd en eindigt drie uur later zoals het begon: in een diepe winterslaap.
19 september 2014