Spiegel, De

****
recensie De Spiegel
Venster op het eigen leven

door Cor Oliemeulen

“Ben je ditmaal niet in slaap gevallen?”, vraagt iemand als ik vertel dat ik De Spiegel (1975) opnieuw heb gekeken. De eerste keer zocht ik een draad die ik niet kon vinden, de tweede keer liet ik mij hypnotiseren door de meanderende beelden, gevangen in lange shots met tergend langzame, maar sprekende camerabewegingen.

Natuurlijk had ik me beide keren al danig laten verwonderen door Andrej Tarkovski’s unieke naturalistische manier van filmen om te beseffen dat de tijd in elk shot waardig moet verstrijken, zodat al zijn ideeën in alle rust tot zijn recht kunnen komen en de kijker alle besef van tijd kan verliezen (en misschien mag indommelen). Van zijn zeven speelfilms kiest de Russische cineast vooral in De Spiegel voor poëtische verbanden in plaats van de klassieke lineaire verhaallijn, zoals in Stalker, dat juist oogt als één lang shot.

De Spiegel (1975)

Klaarwakker
Door elkaar gemonteerde dromen, verwachtingen, vermoedens, herinneringen en archiefbeelden scheppen een chaos van omstandigheden die de hoofdpersoon onvermijdelijk met de problemen van het leven confronteert en de (wakkere) kijker een venster op het eigen leven biedt. Niet de werkelijkheid, maar een eigen wereld. Niet enkel weemoed en nostalgie door ervaringen van een kind, meer dan een simpele lyrische terugblik. Een moeder rookt een sigaret op een hek, in de verte op het uitgestrekte veld doemt een gestalte op. Zo te zien wacht ze op iemand. Het is niet haar echtgenoot, maar een dokter op doorreis. Ver weg het gefluit van een stoomtrein. Twee kleine kindjes tussen het hek en het landhuis. Niet alleen en verloren in een lege kosmos, maar door ontelbare draden aan verleden en toekomst gebonden. De jonge vrouw bekijkt zichzelf in de spiegel waarna het beeld langzaam draait en weerkaatst naar een oudere vrouw. Steeds maar weer het kleine landhuis waar hij opgroeide: soms in kleur, soms zwart-wit, soms onduidelijk, soms helder.

Water en vuur
Twee kleine kinderen met bijna kaalgeschoren koppies aan tafel, tumult, een roep op de achtergrond, de vrouw loopt naar buiten, de kinderen volgen haar. In de spiegel staan ze in de deuropening. Heel langzaam pannend naar de blik vanuit de kamer op de schuur in lichterlaaie. De vrouw vult rustig een emmer in de put. Het regent pijpenstelen en het water druppelt boven de deur van het landhuis naar beneden. Op tv ziet de jongen een man stotteren tegen een vrouw in een witte jas. Geen onbescheiden zelfverheerlijking, maar een zwak en zelfzuchtig persoon, niet in staat om naasten onbaatzuchtig lief te hebben. Het is niet haar echtgenoot. Komt hij wel ooit terug? Wat is haar lot? De dokterstas gaat niet open, heeft zij misschien een schroevendraaier? Een gesprek, nog een sigaret. Ze zakken allebei lachend door het hek. Als een stip verdwijnt hij in het veld. Hij kijkt pas om nadat er plots een ferme windvlaag opsteekt. Zoiets valt niet te regisseren. Ik kan luid en dui-de-lijk spreken! In het gras heeft de vrouw zojuist de liefde bedreven, richt zich op van de man, strijkt door haar blonde haren. Wil je een jongen of een meisje? Een traan in haar ogen. Hemelse Bach. Een oudere vrouw draagt een mand, een kind ernaast. De dichtende vader ademt zijn laatste woorden.

De Spiegel (1975)

Zou het toeval zijn dat De Spiegel (aanvankelijk bedoeld na Andrej Roebljov) direct volgt op Solaris? Als je in de spiegel kijkt, zie je dan jezelf? Of iemand die op jou lijkt, een dubbelganger?

 

Hier kun je zien waar en wanneer De Spiegel draait.

 

4 oktober 2019

 

MEER ANDREJ TARKOVSKI

 

ALLE RECENSIES