Deel 6: Tweemaal incest, dochter zoekt moeder en alligator in New York
door Suzan Groothuis
Terwijl IDFA alweer op zijn einde loopt, volgt hier het zesde verslag waarin incest en familiegeschiedenis een grote rol spelen in twee films, een dochter haar moeders geschiedenis in de Oekraïne ten tijde van WOII onderzoekt en een tijger en een alligator de huisdieren zijn van een New Yorker.
Ghosts from the Past – Cinta Forger, Walther Grotenhuis (Nederland, 2014)
Nadat ex-crimineel en junk Viggo uit de gevangenis komt, is het tijd om zijn leven te veranderen. Tijd om uit te vogelen wie hij was en wie hij is. Hiertoe besluit Viggo een cameraploeg in de arm te nemen om zijn familiegeschiedenis onder de loep te nemen. Een complexe familiegeschiedenis zo blijkt, want zijn moeder overleed toen Viggo een jaar oud was. Vervolgens maken we kennis met zijn vader, zijn twee zussen en een broer die buiten beeld blijft.
Dat er sprake was van een ontwrichte gezinssituatie, blijkt uit de incestueuze verhouding die zijn vader had met Viggo’s oudere zus. Beelden van het disfunctionele gezin worden getoond aan de hand van filmmateriaal uit familiearchieven. De vastgelegde situaties – ogenschijnlijk normaal voor de buitenwereld – krijgen een donkere lading wanneer Viggo en zijn zussen over vroeger en hun relatie met hun vader en broer vertellen. Maar Ghosts from the Past is niet alleen een inktzwart drama over een familiekroniek, het is ook een zoektocht van een man naar zichzelf. Een man die uit het criminele wereldje is gestapt en tegelijkertijd aangeeft zijn leven van vroeger veel spannender te vinden. De getoonde drama (met name de beelden van de oudere zus, die duidelijk kampt met een traumatisch verleden) is confronterend en laat goed de gevolgen zien van het opgroeien in een disfunctioneel gezin. Tegelijkertijd is er veel humor, dankzij de gevatte, harde opmerkingen van Viggo.
Voor Viggo, die kampt met een chronische alvleesklierontsteking, is het leven opnieuw een zoektocht. Zijn zussen hebben er hun eigen draai aan gegeven, maar ieder voor zich draagt het verleden met zich mee. Intiem document dat je dankzij het vele film- en geluidsmateriaal van vroeger dichtbij de wortels van een ontwricht gezin brengt.
No Lullaby (Nirgendland) – Helen Simon (Duitsland, 2014)
Het Duitse No Lullaby laat ook zien wat de impact van incest is op een vrouw die jarenlang misbruikt is door haar vader. Aan haar keukentafel vertelt de vijftigjarige Tina Reuther over haar incestueuze verleden en hoe ze zich staande heeft weten te houden. In het dagelijks leven oogt ze als een stevig in het leven staande vrouw, gelukkig samenwonend met haar vriendin. Maar de verhalen aan de keukentafel tonen anders.
Geleidelijk aan wordt duidelijk dat niet alleen Tina, maar ook haar dochter Floh misbruikt is door Tina’s vader. Iets waar Tina pas achter kwam toen Floh achttien jaar was en het haar in bijzijn van haar therapeut vertelde. Vijf jaar later staat Floh voor de rechter om haar opa aan te klagen.
De gruwelijke familiegeschiedenis wordt spanningsvol, als een thriller, opgebouwd, waarbij het rechtbankproces als rode draad door het verhaal heen loopt. Terwijl de rechtbankverslagen door een monotone voice-over worden voorgelezen, wordt het leven van Floh in beeld gebracht aan de hand van interviews met betrokkenen en beeld- en geluidsmateriaal.
No Lullaby is een hartverscheurend en tragisch verhaal, maar opvallend kalm in beeld gebracht. Dankzij de rustige beelden is er volop aandacht voor Tina’s verhaal, dat zich als een getuigenis ontvouwt en in al zijn openheid en kwetsbaarheid de vernietigende gevolgen van incest op twee generaties – moeder en dochter – laat zien.
My Mother, a War and Me (Meine Mutter, ein Krieg und ich) – Tamara Trampe (Duitsland, 2014)
In haar kleine, intieme documentaire onderzoekt Tamara Trampe de geschiedenis van haar moeder ten tijde van WOII. In 1944 werd Tamara nabij Charkov in de Oekraïne geboren, aan het front waar haar moeder als verpleegster het Rode Leger diende. In de ijskou, op een open veld, vond de bevalling plaats. Een onwerkelijk verhaal, want het was oorlog en die ging na de bevalling gewoon door.
Aan de hand van interviews met haar inmiddels overleden moeder en oud-collega’s in de oorlog probeert Tamara meer te weten te komen over die periode en over haar vader. Een vader die ze nooit gekend en nooit gezien heeft. Iemand met een hoge positie in de oorlog en bovendien getrouwd. Wanneer Tamara na het overlijden van haar moeder haar geboorteplaats bezoekt, poogt zij het verleden meer invulling te geven. Maar de interviews met betrokkenen uit die tijd – een oom, oud-collega’s van haar moeder – leveren maar weinig informatie op.
De inmiddels hoogbejaarden schuifelen onzeker en wat achterdochtig rond in hun armoedige woningen, waar de tijd heeft stilgestaan. Uniformen vol met medailles verwijzen naar de oorlog, maar pijnlijke constateringen maken duidelijk dat de meeste herinneringen aan de oorlog uit hun geheugen gewist zijn. Daarbij: wat maakt dat Tamara naar Duitsland vertrokken is, in hun ogen nog steeds ‘Hitlerland’? My Mother, a War and Me geeft een indringend beeld van de leegheid die een verwoestende oorlog heeft achtergelaten en een persoonlijke geschiedenis die altijd onwerkelijk zal blijven.
Ming of Harlem: Twenty One Storeys in the Air – Phillip Warnell (Engeland/ België/ USA, 2014)
Onwerkelijk is ook het verhaal van Antoine Yates, inwoner van Harlem, New York. De man meldde zich in 2003 met een bijtwond in het ziekenhuis in New York. Die wond bleek afkomstig van zijn inwonende Bengaalse tijger Ming. En of dat gegeven nog niet bizar genoeg is, leefde er ook nog een alligator in het appartement. Na het incident kwam de politie tussenbeide en werden de dieren verwijderd.
Regisseur Phillip Warnell koos ervoor dit opmerkelijke verhaal in een aparte, poëtische vorm te gieten. Zo reconstrueerde hij het appartement van Yates en liet er daadwerkelijk een grote tijger en alligator in rondlopen. Dit leidt tot een vervreemdend beeld van twee roofdieren in een volledig andere habitat, waarbij de dieren zo’n prominente rol innemen dat het onvoorstelbaar is dat Yates een aantal jaren zo geleefd heeft.
Een gedicht, dat voor de film werd geschreven, verwoordt de onverenigbare realiteit van het samenleven tussen mens en roofdier. Wat Yates, buiten zijn grote passie voor de dieren, er precies toe zette om met ze samen te leven wordt niet duidelijk. Maar daar lijkt het Warnell ook niet om te doen- met zijn film lijkt hij de kijker een inkijkje te willen geven in hoe dieren zich aanpassen in een omgeving waar ze niet thuishoren en die omgeving toch tot hun thuis maken. Ming of Harlem is met zijn langgerekte beelden wat traag, maar spreekt met zijn bizarre thema wel tot de verbeelding. Alleen jammer dat we van de kleurrijke Yates maar weinig weten, buiten die rondsluipende tijger en trage alligator in zijn New Yorkse appartement.
30 november 2014