IDFA 2014 – Deel 7

Deel 7 (slot): Afrikaanse dandy’s, James Brown, invasie Panama en ode aan muziektalent

door Suzan Groothuis en door George Vermij

In dit zevende en laatste verslag aandacht voor kleurrijke Afrikaanse stammen en culturen met heuse dandy’s, een document gewijd aan James Brown en zijn succes, de invasie in Panama en een ode aan de jong overleden singer-songwriter Elliott Smith.

35 Cows and a Kalashnikov

35 Cows and a Kalashnikov – Oswald van Richthofen (Duitsland, 2014)
In deze kleurrijke documentaire volgen we drie stammen in Afrika. De eerste is de Surma-stam in het zuiden van Ethiopië, bestaande uit veeboeren en krijgers. Hun rituelen bestaan uit krijgersgevechten en het beschilderen van hun naakte lichamen. Trots vertellen zij over hun tradities en de veranderingen die hun intrede hebben gedaan. Vervolgens gaan we naar Brazzaville in de Congo, waar we kennismaken met Afrikaanse dandy’s, ook wel sapeurs  genoemd. De mannen hullen zich in opvallende outfits, waarbij alle aandacht uitgaat naar de combinatie van kleuren. Ook de zonnebril, plu en sigaar mogen niet ontbreken. De mannen vertellen over wat het zo bijzonder maakt om een sapeur  te zijn en over de filosofie erachter. Als laatste begeven we ons naar een nabijgelegen gebied in de Congo, Kinshasa, waar worstelaars en voodoo-priesters de dienst uitmaken.

Voorafgaand aan de film is een korte boodschap van de inmiddels overleden Duitse regisseur Oswald van Richthofen te zien. Hij had een passie voor Afrika en heeft er ook gewoond. Van Richthofen kon zijn IDFA-vertoning helaas niet bijwonen, want zoals hij in zijn boodschap aangeeft, had de man van boven andere plannen met hem. Cinematografisch is zijn film er een om trots op te zijn: de beelden van de stammen, waarin kleur en beweging de belangrijkste elementen vormen, zijn prachtig. Als kijker ben je deelgenoot van stammen waarvan je niet wist dat ze bestonden, vastgelegd in uniek beeldmateriaal waarbij de filmmaker alle ruimte kreeg om de gebruiken en tradities van dichtbij te filmen.

Helaas wordt de film teveel overschaduwd door de dominante westerse muziek.  Met name in het eindshot, waarin de beelden van alle stammen samenkomen, leidt dit tot een commercieel aanvoelende climax. Je vraagt je af waarom de regisseur niet gekozen heeft voor traditionele Afrikaanse muziek en ritmes, waarmee de indringende beelden nog sterker tot hun recht hadden kunnen komen. (SG)

Heaven Adores You

Heaven Adores You – Nickolas Dylan Rossi (USA, 2014)
De Amerikaanse singer-songwriter Elliott Smith is helaas niet meer. In 2003 werd hij op 34-jarige leeftijd met twee steekwonden aangetroffen in zijn appartement in Los Angeles. Een uur later overleed hij in het ziekenhuis en tot op heden blijft de aanleiding voor zijn dood onduidelijk (moord of suïcide). Overigens niet een vraag waar Heaven Adores You zich op richt, want de film toont vooral Smiths muzikale nalatenschap in combinatie met sfeervolle beelden van de steden waarin hij opgroeide.

Betrokkenen, zoals zijn zus, een ex-vriendin en bandleden die hij al op de middelbare school ontmoette, vertellen over hoe muziek altijd een belangrijke rol in Smiths leven speelde. We zien foto’s van een jonge Elliott achter de piano en in zijn tienerjaren begon hij met het schrijven en opnemen van eigen nummers. Om vervolgens met zijn band Heatmiser en later zijn solowerk uit te groeien tot een van de leidende figuren in de muziekscène van Portland.

De documentaire bevat ook wat fragmenten uit interviews met Smith, waarin hij een fragiele en onbestemde indruk maakt. Alsof je niet helemaal tot hem door kunt dringen. Iets wat in zijn laatste jaren bekrachtigd werd door excessief drugsgebruik en drang naar zelfvernietiging. Heaven Adores You is geen documentaire die je een beter beeld geeft van de mens Elliott Smith. Ook betrokkenen laten zich mondjesmaat uit over zijn persoon en richten zich meer op zijn muzikale talent en het verloop van zijn carrière. De film voelt daarmee als portret van ‘het leven van’ wat leeg aan en laat bepaalde zaken, zoals het contact met zijn vader, onderbelicht.

Wat centraal staat is de kwetsbare muziek van Smith en de sferische beelden van Portland en New York. Ze zijn in poëtische shots gevangen, waarbij de camera van bovenaf zweeft over bomen en straten in Portland en het gejaagde leven in New York. Alsof de schone beelden vanuit de hemel gefilmd zijn, begeleid door Smiths breekbare, melancholische songs. Deze ode, want dat is het, aan Smiths muzikale talent eindigt met het prachtige nummer Happiness van zijn laatste album Figure 8. Met een vooruitziende blik: “What I used to be will pass away and then you’ll see. That all I want now is happiness for you and me”. (SG)

Mr. Dynamite: The Rise of James Brown

Mr. Dynamite: The Rise of James Brown – Alex Gibney (USA, 2014)
James Brown heette natuurlijk niet voor niets mr. Dynamite. In deze documentaire geen gebrek aan energieke live opnames van de dansende, zingende en op momenten krijsende soulzanger die wordt gezien als de grondlegger van de funk. Ook blijkt dat hij zijn reputatie als hardest working man in show business terecht verdiend heeft door een lange lijdensweg vol bloed, zweet en tranen. Het begint allemaal in het arme Georgia, waar Brown als kind in de steek wordt gelaten door zijn moeder. Zijn tante ontfermt zich over hem en hij groeit op in een bordeel. Dit soort achtergronden duiken op tussen krachtige muziekfragmenten.

Regisseur Alex Gibney hanteert op vrij conventionele wijze interviews met Browns bandleden zoals drummer Clyde Stubblefield en legendarische bassist Bootsy Collins. In oudere beelden is Brown aan het woord over zijn leven en werk. Ondanks zijn unieke muzikale gaven en zijn scherpe zakelijke instinct was Brown een loner die weinig vrienden had. Als kijker krijg je daarom maar een beperkt inzicht in de complexe persoonlijkheid van de zanger. Interessante feitjes komen wel aan het licht, zoals zijn politieke voorkeur voor Richard Nixon in de jaren zeventig en zijn harde kijk op hoe zwarte Amerikanen hun lot moesten verbeteren. Het past bij iemand die zich van niets met zijn muzikale gave en doorzettingsvermogen had opgewerkt naar de top. Voor veel fans was zijn steun aan Nixon wel een sell out en Brown kreeg de nodige kritiek te verduren. Een nieuwe generatie muzikanten zou zijn muziek overnemen, maar niet zijn politieke voorkeuren. Zo spreken rapper Chuck D (Public Enemy) en drummer Ahmir-Khalib Thompson (The Roots) over Browns invloed en zijn unieke positie binnen de popmuziek. Ook is er een hilarisch moment als drummer Stubblefield zijn onvrede uit over het nummer Funky drummer  dat grijs is gesampled door rappers en de basis vormde voor de breakbeats in hiphop. (GV)

Franco’s Promise

Franco’s Promise – Marc Weymuller (Frankrijk/Spanje, 2014)
Het moderne Spanje kampt nog steeds met de tegenstrijdige herinneringen aan  de burgeroorlog. In het dorpje Belchite zijn die herinneringen nog erg tastbaar. Aan de rand van het dorp staan de ruïnes van het oudere dorp dat vernietigd werd door het krijgsgeweld. Belchite werd tijdens de burgeroorlog belegerd door de Republikeinse troepen en vervolgens weer ingenomen door Franco’s nationalisten. Franco gaf bij de inname van het dorp een toespraak waar de titel van de film naar verwijst. Belchite zou weer herbouwd worden als symbool voor het nieuwe Spanje. Documentairemaker Marc Weymuller gebuikt de methodes van een essayfilm waarin hijzelf monologen inspreekt over het verleden. Er zijn links met de films van Claude Lanzmann over de holocaust en ook Victor Erice’s zeer persoonlijke La Morte Rouge waarin hij zijn herinneringen aan de burgeroorlog probeert te vatten.

Weymuller probeert ook te doorgronden wat er gebeurd is in Belchite. Hij laat oude bewoners aan het woord over de oorlog en de nasleep. Er ontstaan zo verschillende verhalen over het verleden dat door Franco en het nieuwe dorp worden overschaduwd. Ook komen er veel tegenstrijdigheden naar boven. Er zou een kamp bij het dorp zijn geweest. Volgens sommigen een concentratiekamp, maar volgens anderen een werkkamp waar de gevangen met hun gezinnen mochten verblijven. De dwangarbeiders bouwden het nieuwe dorp, terwijl de gebouwen in het oude dorp verder gesloopt werden.

Weymullers film weet overtuigend te tonen hoe geschiedenis door verschillende conflicterende verhalen wordt gesmeed. De waarheid is daardoor moeilijk te achterhalen omdat die steeds wordt herschreven. Helaas lijdt Franco’s Promise aan een te lange duur. Weymuller laat veel mensen aan het woord, maar vaak herhalen dingen zich. Daarmee verliest de boodschap van de film al vroeg zijn kracht. (GV)

 

1 december 2014

 

TIPS VOOR IDFA 2014

DEEL 1

DEEL 2

DEEL 3

DEEL 4

DEEL 5

DEEL 6