IFFR 2023 – Deel 1:
Fantasie als werkelijkheid
door Bob van der Sterre
In het eerste deel over IFFR 2023 kijken we naar animaties, films gebaseerd op strips en andere fantasierijke films. Vaak prettige, zachte humor, maar hier en daar ook wat mysterie.
No Dogs or Italians Allowed – Oma vertelt in stopmotion
Regisseur Alain Ughetto maakte een familiekroniek over zijn eigen familie. Hij creëert het letterlijk zelf en speelt daarmee ook een rol: we zien zijn handen het decor bouwen. Hij begint met het dorp waar zijn familie vandaan kwam: Ughetterra.
Daar praat hij met zijn oma, Cesira, en zij blikt terug op hun geschiedenissen, terwijl ze zijn enorme mensensok stopt. Dat samenspel gaat de hele film door. Als Alains vader als kleuter huilt in de film, vraagt Cesira: ‘Alain, kun jij met je vader praten?’
De verhalen gaan over vroeger. Ze ging mee met haar partner (zijn opa) Luigi en nog meer familie naar Frankrijk. Luigi werkt in Frankrijk als gastarbeider en bouwt daar aan zijn droomhuis. Maar de ontwikkelingen in de wereld doorkruisen zijn plannen. Hij en zijn broers worden twee keer voor de oorlog opgeroepen (Abyssinië en Eerste Wereldoorlog). Dan is er nog de Spaanse griep in 1918. En de fascisten! En terugkerend is de discriminatie tegen Italianen.
Hoewel het verhaal pittig lijkt, blijft de film lichtvoetig. Het is echt een mooie, gevoelsvolle kroniek van een familie die alsmaar zware tijden moet doormaken. Doet een beetje denken aan het boek Honderd jaar eenzaamheid (maar iets korter)… Een tijd dat niet op een mensenleven meer of minder werd gekeken. Dat betekent ook wel wat momenten met zwarte humor. Daar gaat Ughetto ook op smaakvolle manier mee om.
Dit graaft net zo diep als een goede roman – maar mist de pretentie die de romans vaak onleesbaar maken. No Dogs or Italians Allowed maakt juist op humoristische manier gebruik van de kansen die het medium biedt. Broccoli als bomen, kartonnen huisjes die voor je neus aan elkaar worden gelijmd, een speelgoedkoe die uit elkaar valt, ik noem maar wat. Inventiviteit wint hier weer van grote budgetten.
Minpuntje is de wat misleidende titel, waardoor je denkt dat deze animatie over discriminatie gaat, maar dat is uiteindelijk maar bijzaak in het verhaal.
Blind Willow, Sleeping Woman – Kikker als mental coach
Op een dag vindt Katagiri een kikker in zijn huis. De kikker heeft hem nodig om ‘de Worm’ te bestrijden. ‘Alleen gebeurt het onder de grond en of we winnen of verliezen, niemand zal het ooit weten. Maar het gaat om de toekomst van Tokio.’ Katagiri heeft zijn twijfels. Waarom hij?
Komura, zijn collega, is opeens zijn vrouw Kyoko kwijt. Ze worstelde met een depressie vanwege de aardbeving die er net geweest is en is vertrokken. Hij neemt vakantie en reist naar Hokkaido. Daar spreekt hij af met twee vrouwen.
Een verhaal waar je typisch zo’n betekenisloos woord als ‘diepgang’ voor kunt gebruiken. Want dit gaat niet meteen over de menselijke zaken waarvan je aanvankelijk denkt dat het over gaat; het gaat over aardbevingen en therapie. Om precies te zijn het verwerken van de aardbeving van 2011, die ook als mens de fundamenten op losse schroeven zet.
Voor deze karakters betekent de aardbeving een verandering. Ze kijken terug op wat een redelijk teleurstellend leven was. Bij een was een wonder zelfs niet genoeg om het spectaculair te maken. Een ander heeft een alter ego van een pittige kikker nodig om te beseffen hoe weinig betekenisvol zijn leven is.
Regisseur Pierre Földes heeft diverse verhalen van het gelijknamige boek van Haruki Murakami (dat telt 24 verhalen) verweven in één verhaal. Die episodische aanpak werkt hier wel goed. Neem de scène als in Hokkaido – waarbij een vrouw een man uitdaagt met een vreemd erotisch verhaal over een beer. Of hoe het wachten op een kat een ontspannen en toch ook vreemd gesprek oplevert met een eigenwijs zestienjarig meisje. Of hoe zijn ex op haar twintigste een wens kan doen. Of Katagiri die met de kikker in de metro zit.
Deze absurditeit geeft opkikkers als espressoshots bij verder toch redelijk spektakelloze verhalen.
Convenience Story – Lichtvoetig surrealisme rondom winkel
Scriptschrijver Kato is boos op zijn aandacht vragende hond en laat hem achter in een desolate reactie. Maar hij krijgt spijt. Als hij de hond zoekt, komt hij terecht bij een winkel van een benzinepomp. Een aparte winkel, waarvoor hij al gewaarschuwd was in een andere winkel: ‘Er is een alternatief universum voor alles.’ Achter een koelvak blijkt er inderdaad een parallel universum te zijn.
Er gebeurt veel. Hij raakt zijn auto kwijt. En flikflooit met Keiko, de vrouw van de winkeleigenaar. Hij blijft er een paar dagen hangen om te werken aan zijn script, waar hij ineens inspiratie voor krijgt. En hij vlucht samen met Keiko naar een feest ‘om mensen naar een andere wereld te begeleiden’. Terwijl zijn vriendin, Zigzag, hem ook aldoor belt.
Ik ben wel fan van het lichtvoetige surrealisme van Miki Satoshi. Net als in het vermakelijke Adrift in Tokyo zit deze film boordevol symbolen, zachtaardige humor en mysterie. De kleuren geven hier signalen (net als bijvoorbeeld bij films van David Lynch). Als je goed oplet, zie je veel meer: de hoofdwond in de vorm van de Japanse vlag; wonden op de armen (van een oude vrouw en een duizendpoot); vrouwen die stoeien met naaldhakken; bizarre namen (Vanishing Point, Zigzag); tatoeages van ogen, posters met ogen; of de opmerking: ‘Als ik benzine ruik, krijg ik vlinders in mijn buik’. Wat het allemaal betekent? Deze film kun je prima een tweede keer zien om dan de symboliek beter te vatten.
Meestal zijn mysterie en humor een lastige combinatie maar de films van Miki Satoshi bewijzen dat hier nog een redelijk onontgonnen terrein is in cinema. Ik moest ook af en toe denken aan de films van Quentin Dupieux, of aan films als Donnie Darko en Under the Silver Lake. Want het verhaal blijft verrassen en dat is prettig film kijken.
La Sudestada – Argentijnse detective in de ban
‘The hound’ is de bijnaam van Jorge Villafañez. Hij woont in Buenos Aires en is een privédetective. Hij moet een nieuwe klus doen: de choreografe Elvira volgen. Als ze naakt gaat dansen midden in het bos, raakt hij in de ban. Weet hij zijn professionele grens te bewaren? De klant raakt wanhopig terwijl Juan ook de grillige rivier de Plata moet trotseren om Elvira te volgen. Hij komt iets dichterbij dan hij wilde.
Aardige, vriendelijke, rustige film. Archiefbeelden, animaties, dromen etc. breken het lome tempo een beetje. Ook hier is veel mysterie en blijf je je als kijker afvragen: waar gaat het heen. Duidelijk dat Elvira een snaar raakt bij Jorge (mooie rol van Juan Carraso). Het leidt naar het type einde waar je achteraf over gaat discussiëren.
Dit verhaal komt (net als Sri Asih hieronder) uit een graphic novel. Dat soort verfilmingen raken steeds meer in de mode nu de literatuur alsmaar meer vercommercialiseert en minder te bieden heeft, waar de graphic novel juist steeds meer evolueert in ‘grafische romans’. La Sudestada is een bewerking van Juan Sáenz Valiente’s verhaal, dat ik zelf niet kende maar me nu wel nieuwsgierig maakt.
Sri Asih – Superheldenfilm op z’n Indonesisch
Tot slot kijken naar de gewetenloze projectontwikkelaar Prayogo. Hij lost het probleem van Indonesische sloppenwijken op door ze plat te branden en de politie te verhinderen onderzoek te doen. Alana is een freefighter en wint gevechten van mannen.
Op een dag ontdekt Alana dat die freefight-krachten niet uit het niets komen, maar dat ze erfgenaam is van de Sri Asih-superheldin uit de jaren vijftig. Ze moet het opnemen tegen een slechte geest die de aarde wil verwoesten. Maar zij heeft ook steun.
De film (verfilming van een jaren vijftig stripverhaal van R.A. Kosasih) oogt bekend. De origins-story, de bad guys, het ingewikkelde achtergrondverhaal, de overdreven coole martial-arts-gevechten… Toch is het script soms net even anders. Zo komt de superheldin uit een vulkaan (dus geen anoniem laboratorium); is er een weelderige initiatie met oosterse dans en bloemen (dus niet per ongeluk ergens in een steeg: heh, wat overkomt me nu); spelen sloppenwijken en armoede een rol (dus niet alleen Manhattan); is een rode sjaal een wapen (geen pijl en boog of superhamer); zijn er vechtscènes in gangen (dus niet tussen hoge gebouwen). Enzovoort.
Het resultaat is wisselend. Aardig hoe Indonesië hiermee een eigen over de top superheldenfilm aflevert (ze hadden er trouwens al een: Gundala uit 2019). Het probleem is dat het overbekend materiaal is. Het goede versus het kwade (inclusief persoonlijke worsteling van de protagonist); de protagonist die een wees is; de overgestileerde martial-arts-gevechten; de grote toren waar de bad guy zich in bevindt; de zwijmelmuziek die je hoort op softe momenten en drukke muziek bij spannende momenten; de eindeloze vechtpartijen waarbij de helden nooit een schrammetje oplopen. Sommige actiescènes ogen hier bovendien wat houterig.
Dit is de tweede film van Bumilangit Cinematic Universe (BCU), de Indonesische variant van Marvel. Joko Anwar regisseerde de eerste en schreef mee aan dit script. Deze film is geregisseerd door Upi die weer meeschreef aan de eerste. De film is zich bewust van zijn eigen oorsprong: een besef van geschiedenis dat je niet zo snel ziet in de Marvelproducties.
28 januari 2023
Deel 2: Terug op locatie
Deel 3: Coronacinema
Deel 4: Brieven uit de dodencel
Deel 5: Buitenbeentjes
Deel 6: Olympische Spelen, Poetin en Iran
Deel 7: Stijl & experiment