IFFR 2023 – Deel 7:
Stijl & experiment
door Bob van der Sterre
Style over substance… yes please! IFFR 2023 biedt dit gelukkig ook, getuige ons laatste verslag.
Nao Sou Nada – Stijl, stijl, stijl, stijl, stijl en Pessoa
De dichter Fernando Pessoa heeft diverse alter ego’s aan het werk bij de uitgeverij The Nothingness Club. Ze zijn allemaal Pessoa, die zelf vaker af- dan aanwezig is. Allemaal zwarte pakken met hoeden die iets roken… Met namen als Charles Robert Anon, Alberto Caeiro, Baron van Teive, Abilo Queresma.
De alter ego’s vallen bij bosjes. Is de dader de terugkerende femme fatale of het meest agressieve alter ego van allemaal, Alvaro de Campos? Pessoa maakt zich zorgen: “Alles ontsnapt me. Mijn leven, mijn herinneringen, mijn verbeelding, mijn persoonlijkheid. Wat is dat gat dat tussen mij en ikzelf bestaat?” Zijn dokter wijdt het aan dromen.
Rook, lichten, creatieve montage, muziek: zoals gebruikelijk loopt de film van Edgar Pera weer over met creatieve ideeën. Anders dan zijn vorige film, O Homem-Pykante, die richtingloos oogde, is deze film wel aardig gelukt. De verfilming van de heteroniemen (afsplitsingen van jezelf) die Pessoa had bedacht, blijkt een mooie structuur te bieden voor Pera. Hij kan er al zijn stilistische overkill aan kwijt. Liefhebbers kunnen ook terecht bij O Barao en Lisbon Revisited (ook over Pessoa). Toch zal Pera’s werk voor veel kijkers te vermoeiend blijven.
Jeune Cinéma – Hoera, de alternatieve cinema leeft (nog)
Het festival Jeune Cinéma was ook jarenlang het experimentele buitenbeetje van de Franse filmwereld. Van 1965 tot 1983 werden in de badplaats Hyères (en in Toulon) de écht rebelse films getoond. Zat er een verhaal in de film? Weg ermee!
Jeune Cinéma moest de Côte-d’Azur-tegenhanger zijn van het larger-than-life filmfestival in Cannes. Maar dan dus in Hyères. En later in Toulon. En toen weer in Hyères. Daarna kwam er geen subsidie meer van de gemeente Hyères, die ook meer invloed wilde hebben op de programmering.
De intellectuele discussies na de films duurden vaak nog langer dan de films zelf. Filmkijkers en regisseurs provoceerden er allebei op los. Het festival was daarmee duidelijk een erfenis van de revolutie van 1968.
Wie waren dan die rebellen? Denk aan intussen grotendeels vergeten namen zoals Guy Gilles, Jean-Pascal Auberge, Philippe Garrel, José Varela, Pierre-Alain Jolivet, Francis Leroi, Stuart Pound, etc.. Maar ook Leos Carax, Claude Lelouch, Claude Chabrol, André Delvaux, Alain Robbe-Grillet en Chantal Akerman maakten daar hun opwachting. En zelfs avant-garde filmers van eigen bodem: Paul en Menno de Nooijer. Acteurs als Michel Piccoli, Bernadette Lafont, Marie-France Pisseur en Marie Dubois kwamen ook wel eens langs als jurylid. Jean-Luc Godard maakte zelfs Pierrot le Fou om de hoek bij het festival.
Het blijft altijd net zo aantrekken als afstoten met ‘de alternatieve cinema’. Hier ook in de film van Yves-Maria Mahé hoor je veel mensen zeggen dat de meeste films allemaal commerciële troep zijn en dus geen echte cinema. Zoals de liefhebbers van ‘films met een verhaal’ elke minder toegankelijke film onmiddellijk belachelijk maken. Je mag ze gelukkig ook beide liefhebben.
Geen tijd voor de film? Lees dan dit korte essay op de website van MUBI.
Lola – Zwartgallige remix van de geschiedenis
Lola is de naam van de computer van Thomasina en Martha. Deze computer (uitvinding van Thomasina) kan in de toekomst kijken. Het is 1941 dus op zeker moment nemen ze de beslissing om met de computer WOII een handje te helpen. Ze vertellen van te voren dat een luchtaanval plaatsvindt zodat veel mensen in veiligheid kunnen komen. Dat gebeurt.
Het leger spoort ze op en dan wordt Lola ingezet voor de verdediging van het Verenigd Koninkrijk. Het lastige is alleen dat elke actie ook gevolgen heeft. Na een reddingsactie blijkt de muziek van David Bowie ineens niet meer te bestaan. De gevolgen van een andere actie zijn nog iets groter…
Andrew Legge maakte deze vermakelijke film, die heel vaardig archiefbeelden remixt in een alternatieve vertelling van de geschiedenis. Hier gaat het om een andere uitkomst van WOII. Dat is vaker gedaan – er is zelfs een hele serie over.
Lola wandelt in de stilistische voetsporen van een paar beroemde films/mockumentaries: Chris Markers beroemde La Jetée (1962), Woody Allens Zelig (1983) en Peter Watkins’ The War Game (1966). Die schat ik toch wat hoger in dan Lola, dat niet echt iets vernieuwends biedt.
Skazka – Het donkerste soort zwarte humor
Meer bewerkte archiefbeelden in Skazka. We zien hoe diverse Hitlers, Churchills, Stalins en Mussolini’s wachten op toegang tot de hemelpoort. Hitler gelooft nog steeds in de overwinning, Mussolini bespot iedereen, Stalin is ondoorgrondelijk en Churchill belt af en toe met de koningin. Ze krijgen geen toegang en lopen door grotten en mistige landschappen te kletsen om de tijd te doden.
Dit is een soort animatiefilm die archiefbeelden combineert met zwarte humor. Hitler tegen Churchill: ‘Kan ik je introduceren tot de donkere krachten?’ Een vraag aan jonge Stalin: ‘Jongeman, wie doet je haar?’ Churchill: ‘Stalin doet gemeen.’ Mussolini (met kleding) tegen Mussolini (blote borstkas): ‘Kleed je aan!’
Zwart is eigenlijk nog veel te kleurrijk uitgedrukt, dit is meer het soort zwarte humor waar bijna geen licht meer aan ontsnapt. Op en over de grens waar het van humor overgaat naar misselijkmakendheid: zoals de leiders die zeeën van overledenen toespreken.
Het is een film die je ophemelt of afkraakt – er is eigenlijk geen tussenweg. Geniaal en vernieuwend of een langdradige variant van bad lip reading? Alexander Sokoerov – bekend van de in-een-shot-geschoten Russian Ark – houdt in elk geval wel van een uitdaging. Uuuuren aan archiefmateriaal moeten hij zijn team hebben doorgeploeterd om al deze Hitlers, Mussolini’s etc. te vinden, digitaal te bewerken en dan nog te gebruiken bij het best passende moment van de film.
Als tour de force is het indrukwekkend. Maar een goede film? Een paar geestigheden wegen niet op tegen een groot gebrek aan ideeën. Ik denk dat er een sterk videokunstwerk van ongeveer een kwartier in verborgen zit.
Shorts – Square the Circle / DVA / Vacation / Ingresso Animali Vivi / Grasshopper
Square the Circle (zie: foto) is een aardige film over de eindeloze inspiratie van een cirkel. Mooie beelden, mild-grappig en licht filosofisch. Maker Hanna Hovitie worstelt met ruimte-angst en woont in Finland. Daar is het lang donker. Daar ga je van denken. Met als mooie gedachte dat je niet worstelt met je eigen luiheid, maar met de luiheid van het universum. Eindeloos is de film zelf niet, maar zeventien welbestede minuten. De film deed me denken aan New Babylon, die ook speelt met het concentrische beeld.
Wil je film met de grote F? DVA van Alexandra Karelina gaat veel verder dan de meeste films in experiment. Het verdwijnen van een hond en een luchtalarm zorgen ervoor dat de protagonist, een soort uitvinder, niet meer slaapt. De film van een half uur zit boordevol symboliek, curieuze edits en ongelooflijk lastig aan te horen geluiden. Experimenteler dan dit wordt het niet.
In Vacation kijken we naar de meest basic soort computeranimatie – alsof deze techniek net een dag is uitgevonden. Na een explosie van een vulkaan strandt een jongeman op een strand. Hij vindt een laptop. De vis van wie de laptop is, hoeft de laptop niet terug. Hij zwemt naar de vulkaan en vindt daar op de bodem een mysterieuze deur. Film van Yifan Jiang en James Mercer is grappig maar ik snap niet helemaal de meerwaarde van deze animatiestijl.
Ingresso Animali Vivi is ook geanimeerd en tegelijkertijd gewoon gefilmd. We kijken in elk geval in de film van Igor Grubić naar een hond die rondloopt in een leeg gebouw. Vermoedelijk een oud slachthuis. Interessante blend van stijlen (blendinema, cinema le blend?). En over het welzijn van dieren kunnen we niet genoeg films hebben.
Grasshopper oogt toegankelijker dan de andere korte films maar de puzzel is hier: wat moet je ermee? Verlaten gebouwen veranderen in een soort discotheek met stroboscoop en beats. De Finse productie (wederom, er waren veel Finse films op IFFR) van Jussi Eerola gooit het over een boeg die je vreemd genoeg niet zo vaak ziet: gooi beeld en geluid samen en kijk wat er gebeurt. Er gebeurt dus niet zoveel.
3 februari 2023
Deel 1: Fantasie als werkelijkheid
Deel 2: Terug op locatie
Deel 3: Coronacinema
Deel 4: Brieven uit de dodencel
Deel 5: Buitenbeentjes
Deel 6: Olympische Spelen, Poetin en Iran