IFFR 2023 – Deel 5: Buitenbeentjes

IFFR 2023 – Deel 5:
Buitenbeentjes

door Bob van der Sterre

Genoeg buitenbeentjes te zien tijdens IFFR 2023. In allerlei films zien we personen die niet echt passen in de reguliere wereld. Vooral biografieën van kunstenaars maar ook hier en daar fictieve karakters. 

 

Girl Internet Show: A Kati Kelli Mixtape

Girl Internet Show: A Kati Kelli Mixtape – Talent in de knop geknakt
Kati Kelli was een jonge vrouw die iets anders wilde dan tips-video’s maken op YouTube. Ze maakte van haar kanaal een plek waar ze al haar gevoel voor spot en satire kwijt kon. Pruiken, brillen, meer had ze niet nodig. Een kanaal met veel theatrale mafheid. Eerst vanuit haar slaapkamer, later vanuit haar eigen huis.

Bij sommige mensen is talent voor komedie echt aangeboren. Zoals bij Kati Kelli de intuïtie om iets te maken sterker is dan erover nadenken of het wel welgevallig is. Ze overdacht niets en maakte al van jongs af aan haar eigen maffe video’s. Ze doet me ook wel denken aan de Nederlandse kunstenaar Tanja Ritterbex.

Sterk is de video waarbij ze de mentale ziektes opsomt waar ze aan zou lijden. ‘Ik lijd ook aan hyper erotic novel disorder.’ Als mensen denken ze dat ze niet echt is: ‘Het spijt me dat ik zo perfect ben dat jullie denken dat ik niet echt ben.’ Of als ze ontdekt bij de psycholoog dat haar vervelende vriendin Abby niet bestaat, maar zij dat zelf is. Of de vrouw die uit ontevredenheid over haar lichaam besluit tot een ‘total body removal’.

Deze video’s laten veel ruw talent zien. Nergens plat of heel flauw maar ook nog niet helemaal af. Het kunstenaarschap lijkt iets onvermijdelijks als je dit ziet. Haar eerste film was ook net af en dat was al een stap voorwaarts. Er had veel meer in kunnen zitten maar het zal hierbij blijven: ze overleed heel jong aan een astma-aanval. Deze film is dus haar komische erfenis. Je kunt haar online video’s ook eventueel op haar YouTube-kanaal zien.

 

La stranezza

La stranezza – Pirandello op zoek naar zes inspiratiebronnen
De toneelschrijver Luigi Pirandello werd geboren in Agrigento, Sicilië. Omdat zijn kindermeisje overlijdt, blijft hij er nog even. De stad voert een lokaal toneelstuk op. Pirandello is op zoek naar inspiratie en komt in contact met de theatermakers: Onofrio Principato en Sebastiano Vella, de lokale doodgravers. Ze nodigen hem uit voor de première.

Pirandello is in 1921 ook een buitenbeentje. Hij maakt niet veel later na dit bezoek het beroemde stuk Zes personages op zoek naar een auteur. Het wordt verschrikkelijk ontvangen want niemand die het snapt. Later wint hij de Nobelprijs.

Wat bracht hem tot dat idee? Volgens de overlevering zouden het de amateurs van Agrigento zijn die hem op het idee brachten. Hebben die echt bestaan of is het meer dat Pirandello op zoek was naar zes momenten van inspiratie voor zijn beroemde stuk? Lees zijn eigen essay uit 1925. 

La stranezza is een verzorgde productie die na een beetje trage start prettig wegkijkt. Verrassend is dat Toni Servillo in feite een bijrol heeft als Pirandello (zéér ingetogen voor zijn doen). De show wordt gestolen door het grappige duo Valentino Picone en Salvatore Ficara.

De film is wel wat aan de conventionele kant. Ook gewone speelfilms hebben recht op bestaan. Maar anders dan bij Pirandello vind je hier niet veel experimenteerdrift.

 

Munch

Munch – Genialiteit opgesloten in een vierkant blokje krankzinnigheid
Een ander typisch buitenbeetje: de Noorse kunstenaar Edvard Munch. Hij maakte 30.000 schilderijen, waaronder dat ene, ongelooflijk bekende, De schreeuw (waarvan er meer zijn). Deze film laat belangrijke momenten uit zijn leven zien.

We kijken naar diverse Munchs in diverse tijdsperiodes gespeeld door diverse acteurs. Een oude Munch ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Een jonge Munch in een eerdere periode. En dan is er middelbare-leeftijd-Munch in het huidige Berlijn, die een mobieltje op zak heeft en technoparties bezoekt. Tot slot een Munch die in een zwart-wit geblokt frame in een gesticht zit.

Dat idee is niet nieuw. In Cet obscur objet du désir (1977) van Luis Buñuel zijn er twee Conchita’s. Recent heb je Palindromes (2004) van Todd Solondz; I’m Not There (2007) van Todd Haynes en Moonlight (2016) van Barry Jenkins met verschillende acteurs voor een karakter.

In deze film wordt het heen en weer gooien van Edvard Munchs gelukkig niet misbruikt voor flauwe grappen met mobieltjes. Deze opzet past best bij een man met vele gezichten, vele karakters. Juist in de episode van Berlijn is het verplaatsen van het vroegere naar het heden erg komisch, als er ‘gestemd is’ om zijn tentoonstelling niet te laten doorgaan. (Lees meer over deze ‘Munch Affair’.)

Al deze fragmenten leveren geen biografische compleetheid, eerder wat puzzelstukjes, die een beeld geven van een lastig te doorgronden persoon die worstelt met zichzelf. Ik denk zelf dat Henrik Martin Dahlsbakken visueel nog wat meer had kunnen experimenteren. Dat je bijvoorbeeld vaker dingen had kunnen zien door de schildersogen van Munch, zoals een enkele keer gebeurt. Hoe dan ook kan het bijna niet anders dan dat Munch de komende maanden de arthouse-bioscopen gaat veroveren.

 

Kunstkamera

Kunstkamera – Het kunstkasteel van Jan Švankmajer
Een buitenbeentje is ook absoluut Jan Švankmajer. De cineast/kunstenaar laat in Kunstkamera zijn huis zien. Dat is het kasteel Horni Stankov, waar hij tot het overlijden van zijn vrouw Eva (in 2005) met haar samenwoonde. Van kelder tot zolder gevuld met eigen en andermans kunst. Indrukwekkend in kwantiteit en kwaliteit.

In Kunstkamera krijgen we een soort rondleiding door het kasteel van twee uur. Twee uur? Ja en de kunstwerken blijven komen. Tekeningen, panelen, zelfbedachte dieren, schilderijen, beelden. De rondleiding gaat van ruimte naar ruimte, van werk naar werk. Geen namen, geen context. Alleen maar beelden en de muziek van Vivaldi. Alleen de aftiteling geeft een beetje houvast met de namen: Miro, Max Ernst, Arcimboldo, Callot, Lam, Hokusai, Piranesi. En natuurlijk minder bekende landgenoten. En zichzelf en zijn vrouw.

Ik had zelf niet gedacht dat ik deze rondleiding boeiend zou blijven vinden maar dat gebeurt toch. Het Švankmajer-museum hoeft niet gebouwd te worden want dat bestaat dus al.

Dit is ook ontroerend. Want het is een soort afscheid. Na zestig jaar cinema is dit helaas (naar eigen zeggen) de laatste film van de 88-jarige Jan Švankmajer. Hoe toepasselijk dan een film over zijn kunst, twee disciplines die hij even goed beheerste en door elkaar gebruikte.

 

Pacifiction

Pacifiction – Onbestemde nachten in Frans-Polynesië
Frans-Polynesië. De Roller is Hoge Commissaris van deze eilandengroep. Hij is een aanpakker en probeert met politiek iedereen tevreden te houden. Dat verandert als er een gerucht ontstaat dat de atoomproeven terugkeren. De lokale bondgenoot is vervangen door een jonge kerel die een veel kritischer houding heeft tegenover De Roller. En tegelijk geven de militairen uit zijn eigen land ook hun plannen niet prijs.

In het begin is het allemaal nog wel oké. Een ontspannen vergadering tijdens een lekkere lunch. Het wordt duisterder als De Roller het gevoel heeft dat er achter zijn rug om dingen gebeuren (‘Iets donkers beheerst zijn emoties’). Hij krijgt waarschuwingen. De nachten worden langer.

Het buitenbeentje hier is duidelijk: de man in het witte pak en met de blauwe zonnebril die alles pratend probeert op te lossen. Hij steekt af bij elke scène en heeft ook nog eens een witte auto. Hij regelt de politiek in een land dat mijlenver van zijn eigen geboorteland ligt. Dat thema komt ook voor in het prachtige boek De Eilanden van A. Alberts, waarmee dit verhaal veel overeenkomsten heeft. 

Pacifiction is zo’n film waar je je aan moet overgeven. Het is meer filosofisch en symbolisch bedoeld dan als letterlijk verhaal. Bijvoorbeeld de dreiging die zou komen van een onderzeeër. Of hoe de dansvoorstelling van de lokale dansgroep (‘Het moet agressiever!’) De Rollers eigen strijd symboliseert (sterke rol van Benoît Magimel).

Het acteren en de bijrollen maken deze 160 minuten durende film van Albert Serra makkelijk om af te kijken. Maar ook het mooie gebruik van de locatie. Ook de nachtclubs, bars, stranden. Frappant is dat er geen enkel geweld in voorkomt maar alles draait om woorden. De soundtrack heeft ook een interessante bijrol in deze film. Minder vond ik dat niet alle verhaallijnen even goed worden afgehecht in het plot.

 

Il Boemo

Il Boemo – Componist maakt carrière in 18e-eeuws Italië
Josef Mysliveček, alias Il Boemo (moet je lezen als Il Bo-emo, de Bohemer) begint bij niets in Venetië. Een echt buitenbeentje. Heeft niet eens zijn eigen huis. Maar hij is getalenteerd muzikant en een charmant persoon. Zijn droom om zijn favoriete operazangeres te begeleiden in Napels komt uit.

Hij wordt al snel de nieuwe componistenster in Italië in de achttiende eeuw. Maar zodra er een onbereikbare liefde in het spel is, vervalt de Bohemer in zijn oude ondeugden: gokken en seks met prostituees. En dan komt het drama.

Ik ben zelden voor kostuumdrama’s te porren – ze zijn me te soapy en geschiedenisloos – maar voor zulke als Il Boemo kun je me wel wakker maken.

Veel pluspunten. Casting is hier knap gedaan, alle talen kloppen (inclusief koning van Napels met Napolitaans accent en een mini-Mozart die Duits en Italiaans spreekt). De film vertelt zijn verhaal via passende interieurs en goed acteerwerk. En het liefdesverhaal is geloofwaardig.

Als bonus een subtiel oog voor geschiedenis. We zien zaken als aderlaten, de cultuur van het brieven schrijven, een medische zorg die niets voorstelt, huwelijken met een andere betekenis, de schandalen. Aardig is deze opmerking van Josef tegen zijn broer: ‘Weet je hoe lang het reizen is van Napels naar Turijn?’

De film neemt misschien wat te grote passen op het einde maar deze biografie van een tragische componist van Petr Václav is er echt eentje om je zondagmiddag aan te besteden.

 

Civic

Shorts – Civic / Alien0089 / Escasso
In Civic (zie: foto) gaan we met een man (Booker) plotseling terug naar de plek waar hij opgroeide: South Central. Hij is er een tijd weggeweest. ‘Je bent dus toch teruggekeerd naar de hood!’ Fictiefilm van Dwayne LeBlanc (20 minuten) speelt zich ‘s avonds af in de auto, waardoor het allemaal ook anoniem oogt. De auto als sociaal bindmiddel. Het gaat over terugkeren naar iets waar je eigenlijk niet naar kunt terugkeren. De connectie met je ‘oerplaats’ raakt verwaterd, zoals ik nu zelf meemaak als ik de Staatsliedenbuurt in Amsterdam bezoek waar ik ben opgegroeid. Sympathieke korte film.

Alien0089 gaat over een vrouw die online gamet en daar vervelend werd behandeld vanaf het moment dat jongens ontdekten dat ze een vrouw was. Ze schoten haar meteen neer en ze kreeg walgelijke, stalkerachtige berichten. Deze film van Valeria Hofman had ook als een dramadocumentaire gefilmd kunnen worden, maar dit is veel interessanter: als een ‘first person shooter’ ga je naar een huis – en daar ontdek je de geheimen van Alien0089. Gebrek aan respect voor vrouwelijke gamers is – ongetwijfeld – ook zo’n onderschat probleem.

Net als in Alien0089 staat het huis centraal in Escasso. Waarvan we niets zien, maar dat hoeft ook niet. De gepassioneerde Rosa vertelt hoe ze op het huis past van een vrouw die blijkbaar plotseling is vertrokken. Ze gaat er respectvol mee om. Ook al is er aversie: deze vrouw (‘Ze is advocaat denk ik’) heeft geld en Rosa, uit de favela, niet. Vermoedelijk compleet verzonnen, IFFR noemt het een mockumentary. Toch ook een mooi portret van een buitenbeentje.

 

2 februari 2023

 

Deel 1: Fantasie als werkelijkheid
Deel 2: Terug op locatie
Deel 3: Coronacinema
Deel 4: Brieven uit de dodencel
Deel 6: Olympische Spelen, Poetin en Iran
Deel 7: Stijl & experiment</a

 

MEER FILMFESTIVAL