****
recensie About Dry Grasses
Het ondergesneeuwde dorre gras
door Yordan Coban
Een dikke laag sneeuw drukt op het vruchtbare Turkse landschap en smoort alles wat er wenst te bloeien in de kiem. Nuri Bigle Ceylan keert in About Dry Grasses (Kuru Otlar Üstüne) terug naar de bergen en de kleine rurale met sneeuw bedolven gemeenschappen in het noorden van Anatolië om daar op een middelbare school de verschillen tussen het stedelijke en het platteland te benadrukken.
Net zoals in Winter Sleep (Kış uykusu, 2014) gebruikt Ceylan in zijn jongste film de symboliek van de sneeuw en de bergen. In About Dry Grasses zien we het verhaal van Samet (Deniz Celiloglu), een leraar die uitgestuurd is naar een afgelegen district en daar in opspraak raakt door zijn ongepaste contact met een vrouwelijke student waarmee hij uit de toon valt bij de conservatieve cultuur van het dorp. Tegelijkertijd raakt hij bevriend met een vrouwelijke collega die in de omgeving opgegroeid is. Hij stelt haar voor aan een vriend met gelijke achtergrond, maar raakt vervolgens toch zelf geïnteresseerd in haar als zij intelligenter blijkt dan hij in eerste instantie dacht.
Tweedeling tussen oost en west
De wijze waarop Samet de oosterse vrouwen behandelt is veelzeggend. En eigenlijk vinden we hier, in de behandeling van de vrouw, het gespleten karakter van de Turkse cultuur: de eeuwige touwtrekwedstrijd tussen de Europese Turk en de Arabische.
Deze tweedeling tussen oost en west, die eigenlijk geen recht doet aan de verscheidenheid aan minderheden, is al sinds de oprichting van het land aanwezig. Turkije, sinds haar ontstaan precies honderd jaar geleden, daar op de kruising van drie continenten, is een van de meest diverse en verdeelde landen op de wereld. Een land dat al decennia gebukt gaat onder de koers van haar regressieve politiek. Dusdanig zelfs, dat het de ontwikkelde progressieve laag van de bevolking ontvreemd heeft van de politiek.
In Nederland (en vrijwel overal ter wereld) is deze maatschappelijke tweedeling – de scheiding tussen de Randstad en regio – ook voelbaar en uit zich dat bijvoorbeeld in de politieke discussie over stikstof. In Turkije strekt deze verdeling tussen west en oost nog een stuk verder. Naast dat het stad en platteland tegenover elkaar staan, draait het daar ook om een etnisch en religieus verschil.
De grote twee
Regisseur Ceylan is niet de eerste die opmerkt dat de symboliek die ligt in de verdovende stilte van de sneeuw, de onuitgesproken spanningen in de Turkse cultuur perfect vertalen kan. De grote Turkse schrijver Orhan Pamuk deed dit namelijk al in zijn boek Kar (Sneeuw). Er zijn veel overeenkomsten te vinden tussen deze twee grote Turkse auteurs, maar er is ook een prangend verschil.
Beiden zijn in de eerste plaats kritisch op de westers georiënteerde arrogante Turkse elite die haar contact met het achterland verloren is. En terwijl hun verhalen zich afspelen tussen de ruïnes van het ooit zo grote Ottomaanse rijk en de personages geconfronteerd worden met de tegengestelde waarden die door het landschap stromen, taxeert Ceylan de conservatieve dimensie van de Turkse cultuur beduidend kritischer dan Pamuk. Pamuk neemt een neutrale positie in en schrijft vanuit een waardering van de traditionele Turkse cultuur. Ceylan zet zich af tegen die cultuur maar valt Pamuk bij in zijn kritiek op de Istanbulse bourgeoisie, die hij het nauwste uitwerkt in Uzak (2002).
De Turkse vrouw
Vanaf het begin van de Turkse staat en de afschaffing van het kalifaat door Attatürk, zien we de strijd rondom de Turkse vrouw telkens terugkeren. Attatürk die de Turkse staat naar het model van de Franse democratie wenste te vormen, met een scheiding tussen kerk en staat, verbood bijvoorbeeld de hoofddoek in het Turkse parlement. Onder de huidige president Erdogan is dit tien jaar geleden voor het eerst tenietgedaan en kent het parlement vandaag de dag meerdere gesluierde vrouwen.
In Kar wordt de nadruk gelegd op hoe het verbieden en uitsluiten van gesluierde vrouwen de emancipatie van die vrouwen juist tegenhoudt. Alhoewel de notie dat de hoofddoek een teken van emancipatie zou zijn echter weer indruist tegen de oorspronkelijke culturele betekenis die ten grondslag ligt aan het idee van de Turkse staat.
Ceylan waagt zich echter niet aan de hoofddoek maar richt zich met name op de wijze waarop mannen in Turkije nog altijd neerkijken op de vrouw en haar nog altijd wensen te beheersen. Het verplichten of verbieden van de hoofddoek ligt in het verlengde van die mentaliteit. Ceylan gebruikt daarvoor de vrouw die, als gevolg van een politieke aanslag, haar been verloren is. En ondanks dat zij het slachtoffer geworden is van een ideologische strijd heeft dat haar politiek niet vervreemd, zoals Samet dat wel is. Samet richt zich nu liever op zijn fotografie en tekeningen.
Het is niet voor niets dat Turkije bij haar oprichting als vrouw afgebeeld werd. De vrouwen lopen ook vandaag de dag voorop in de Turkse politieke strijd. Hun autonomie is altijd rechtstreeks in het geding. De ontwikkelde Turkse progressieve man, die Samet pretendeert te zijn, heeft daar niet altijd oog meer voor doordat hij zich – na bijna tien jaar Erdogan – niet meer kan boeien voor de ideologische politieke strijd die nog altijd voelbaar is, maar bedolven ligt onder een groot pak sneeuw. De vraag is of het dorre gras, na al die jaren van sneeuw, nog zal groeien over dit verdeelde land.
25 december 2023