****
recensie Zero Dark Thirty
Martelgang naar Bin Laden
door Mirthe van Lieshout
Zero Dark Thirty heeft in Amerika al veel stof doen opwaaien. Zowel CIA, senatoren als de anti-martelbond hebben geklaagd over de gesuggereerde effectiviteit van folteringen.
De actiethriller van Kathryn Bigelow (Point Break, The Hurt Locker) volgt CIA-agente Maya (Jessica Chastain) die zich ten doel heeft gesteld Osama Bin Laden te vinden. Tijdens martelverhoren komt ze op zijn spoor, bijt zich jarenlang vast en vecht tegen haar leidinggevenden die haar niet genoeg hulp bieden. Het is een modern klassiek antiterrorismeverhaal, dat sterk doet denken aan de serie Homeland met in de hoofdrol een CIA-agente, geobsedeerd jagend op een terrorist terwijl ze wordt tegengewerkt door de mannen aan de top.
Gebaseerd op feiten en bestaande personen
De film past zo goed in het format dat het de verwachting schept dat het verhaal sterk geromantiseerd is ten behoeve van een spannend plot. Maar regisseuse Bigelow en scenarioschrijver Mark Boal verzekeren dat het verhaal op feiten en alle personages op bestaande personen gebaseerd zijn. De Washington Post kon de CIA-agente naar wie Maya gemodelleerd is naar eigen zeggen inderdaad gemakkelijk vinden. Dé Bin Laden-deskundige Peter Bergen meent dat het personage niet op één maar op twee vrouwelijke agenten gebaseerd is. Of het er nou één of meer zijn, in grote lijnen volgt de film absoluut de waargebeurde klopjacht, dat is na alle ophef wel duidelijk geworden.
Na Maya’s tienjarige zoektocht volgt de aanval op de compound in Pakistan waar Bin Laden zich volgens haar schuilhoudt. Het eerste deel is een technisch perfecte spionagethriller, tijdens de laatste 25 minuten durende scène is het alsof de kijker de missie real time volgt. De bioscoopbezoekers kunnen zichzelf horen ademen terwijl de mariniers door het huis sluipen. Een fantastisch filmisch hoogtepunt dat recht doet aan de twee uur durende opbouw.
Geen duidelijk standpunt
Deze bijzondere film reconstrueert de recente geschiedenis en suggereert dat het martelen de CIA op een spoor bracht – iets wat de CIA nu tegenspreekt. Bigelow en Boal beweren dat ze de martelingen niet als onmisbaar of heldhaftig presenteren. Een eenduidig standpunt valt inderdaad niet te ontdekken. Weliswaar veroordeelt de film de martelende agenten niet, wordt er geen aandacht besteed aan wantoestanden als in Abu Ghraib en Guantanamo en komt er geen antwoord op de vraag of Bin Laden zonder martelingen ook gevonden zou zijn. Maar het is zeker geen propaganda: niemand zal na Zero Dark Thirty als voorstander van martelen de bioscoop uitlopen.
21 januari 2013