IDFA 2018 deel 2:
Duik in een verborgen geschiedenis
door Suzan Groothuis
In dit tweede deel aandacht voor documentaires waarin geheimen aan het licht komen. Politiek, zoals in The Waldheim Waltz, waarin presidentskandidaat Kurt Waldheim een naziverleden blijkt te hebben. Het donkere Chris the Swiss, over een Zwitser die om onduidelijke redenen omkwam in voormalig Joegoslavië. In The Silence Of Others zien we hoe nabestaanden vechten om hun omgekomen dierbaren in de Spaanse Burgeroorlog een officieel afscheid te kunnen geven. En een drieling komt tot een onthullende ontdekking in Three Identical Strangers.
The Waldheim Waltz – Oostenrijk in controverse
In The Waldheim Waltz van regisseur Ruth Beckermann geen romantische ode aan de voormalig Oostenrijkse president Waldheim, maar een kritische blik op hoe hij als president aan de macht kwam. Waldheim, die voordat hij presidentskandidaat werd, werkzaam was als secretaris-generaal bij de Verenigde Naties, heeft namelijk een naziverleden. Beckermanns film is een opeenvolging van archiefbeelden, die op spanningsvolle wijze opbouwen naar de uiteindelijke uitslag van de presidentsverkiezing. Wanneer aan het licht komt dat Waldheim banden had met de SS tijdens de Tweede Wereldoorlog, zijn er protesten over zijn kandidaatschap. Die protesten tonen Beckermanns eerste filmbeelden, toentertijd uniek omdat nog maar weinig mensen een camera hadden. Beckermann, betrokken bij de protesten tegen Waldheim, laat met haar schokkerige camera duidelijk de verdeeldheid zien, want er waren voor- en tegenstanders. Waldheim zelf ontkent alle aantijgingen. Aan de zijde van de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog? Ik weet van niets!
Toch toont gevonden archiefmateriaal iets anders en ontstaat er steeds meer bewijs dat Waldheim wel degelijk betrokkenheid had. Zo moet hij volgens ooggetuigen geweten hebben van de deportaties in Kroatië. En terwijl Waldheim ferm blijft ontkennen, stapelen de feiten zich op.
The Waldheim Waltz is met zijn thematiek van controversiële politieke figuren, en wat dit doet met het morele denken van bevolking en staat, nog steeds actueel. Naar aanleiding van Waldheims oorlogsactiviteiten zette de VS hem op de zwarte lijst. Het geeft te denken wat de VS, met Trump aan het roer, in deze tijden had gedaan. Een indringend document, over macht en onschendbare posities, en de kracht van protesteren en kritisch mogen en moeten kijken naar leiders.
Chris the Swiss – persoonlijk en donker document
Van Waldheim gaan we over naar de Joegoslavische Burgeroorlog. Chris the Swiss is een persoonlijk document van filmmaakster Anja Kofmel. Haar neef Christian vertrok tijdens de Joegoslavische oorlog naar Kroatië om als oorlogsverslaggever te rapporteren. De film, deels in donkere animaties gegoten, toont wat er mogelijk met Chris gebeurd kan zijn. Hij verliet Kroatië namelijk niet levend; zijn curieuze dood riep bij zowel collega’s als familie vragen op.
Met Chris the Swiss doet Kofmel iets knaps. Het is een persoonlijke film, over het verlies van haar geliefde neef, toen zij tien jaar oud was. Tegelijkertijd is Chris the Swiss een reconstructie van wat er gebeurd kan zijn in dat roerige Kroatië. Kofmel maakt de reis die Chris maakte, en reconstrueert aan de hand van plekken en gesprekken met mensen die hem gekend hebben hoe hij aan zijn einde kwam. De terugblikken zijn vormgegeven in duistere zwart-wit animaties. Kofmel zelf maakte de illustraties die door een team van zo’n dertig man uitgewerkt werden tot animaties. Die wisselen zich af met echte beelden, waaronder archiefbeelden van Chris in oorlogsgebied. Ook komen familie en collega-verslaggevers aan het woord en lukt het Kofmel zelfs de beruchte terrorist Carlos de Jakhals telefonisch te spreken. Hij meent dat Chris geheim agent was voor Zwitserland.
Feiten komen aan het licht, waarmee de film een duister, thrillerachtig karakter krijgt. Chris was een avonturier en iemand die vragen stelde. De onwerkelijke situatie in voormalig Joegoslavië dreef hem ertoe om deel uit te maken van een rebellerende groep tegen de Serven. Gegrepen door de onmenselijkheid die oorlog heet, werd Chris onvoorzichtig en trad zijn eigen dood tegemoet. Een rauw, indringend eerbetoon van een nicht aan haar neef. Een van de verrassingen van IDFA 2018.
The Silence of Others – vergeten in Spanje
Ook The Silence of Others gaat over de vernietigende sporen die een burgeroorlog achterlaat. Regisseurs Robert Bahar en Almudena Carracedo volgen mensen die de Spaanse Burgeroorlog hebben meegemaakt en die hun nabestaanden een definitief afscheid willen geven. Het zijn schrijnende verhalen, zoals dat van María Martín, een vrouw op leeftijd die gebukt gaat onder het feit dat zij haar moeder nooit een passende begrafenis heeft kunnen geven.
In de burgeroorlog zijn veel mensen die in opstand kwamen tegen Franco gemarteld en vermist, of begraven in een massagraf. Hun nabestaanden hebben de wens om hun overblijfselen een andere plek te geven, maar de Spaanse regering is dankzij een amnestiewet uit 1977 afhoudend. Er rust een taboe op de gruwelen van de burgeroorlog. En er is nog steeds verdeeldheid. Straten zijn vernoemd naar belangrijke uitvoerders van Franco’s dictatuur, alsof die een heldendaad verricht hebben. Een man vertelt dat hij gemarteld is tijdens de burgeroorlog. Zijn folteraar woont schuin tegenover hem. De man lijkt onschendbaar, want hij loopt nog vrij rond terwijl hij aantoonbaar oorlogsmisdaden gepleegd heeft.
De regisseurs volgen slachtoffers en nabestaanden die via het internationale recht een aantal prominente figuren ten tijde van het Franco-bewind in Argentinië voor het gerecht willen dagen. Maar de Argentijnse rechter krijgt in Spanje maar moeilijk voet aan de grond. The Silence of Others is niet zozeer een strijd om gerechtigheid. Het is de vraag om erkenning voor wat er in de troebele burgeroorlog jaren gebeurd is, in plaats van de ogen te sluiten. Zoals het bizarre verhaal over duizenden baby’s die tijdens het bewind verdwenen uit ziekenhuizen.
Toch is het vooral een observerende film over verlies en, letterlijk, een plek kunnen geven. The Silence of Others doet daarmee wat denken aan het prachtige Nostalgia for the Light van Patricio Guzmán, waarin nabestaanden de overblijfselen van dierbaren zoeken die tijdens het Pinochet regime in Chili zijn omgekomen.
Three Identical Strangers – bizarre onthullingen
Van een heel andere orde is Three Identical Strangers. Geen burgeroorlog of politieke onrust, maar een drieling die na jaren weer herenigd wordt. Wat begint als een ongelofelijk verhaal, krijgt een dramatische en bizarre wending.
Het begint met Bobby, die aan zijn studentenavontuur begint. Hij is nieuw op de universiteit, maar iedereen lijkt hem te kennen. Tot iemand hem aanspreekt en overtuigd is dat hij een tweelingbroer heeft, Eddie. Een telefoontje en een ontmoeting later, blijkt dat de twee als twee druppels water op elkaar lijken en inderdaad dezelfde geboortedatum hebben. Wanneer David een krantenartikel ziet over de herenigde tweeling, kijken hij en zijn moeder elkaar aan. Want David is het evenbeeld van de tweeling. En zo geschiedde, een drieling bij elkaar gebracht.
Ze hebben een mooie tijd samen, doen talkshows, gaan uit, hebben een klein rolletje in Madonna’s Desperately Seeking Susan en starten een restaurant. En dan komt de allesvernietigende waarheid.
Zonder te veel te verraden, is ook Three Identical Strangers een verhaal waarin aan de oppervlakte niets aan de hand lijkt, maar er sprake is van verborgen geheimen. De ene na de andere vreemde wending stapelt zich op en de uiteindelijke ontknoping is een klap in het gezicht. Van absurd en humoristisch naar onthullend en duister. Tim Wardles film houdt je op het puntje van je stoel en stemt na het zien ervan nog tot nadenken.
23 november 2018
Deel 1 IDFA 2018
Deel 3 IDFA 2018
Deel 4 IDFA 2018
Deel 5 IDFA 2018